Википедија

Болест Х

Болест X — името на болеста што било усвоено од Светската здравствена организација (СЗО) во февруари 2018 година на нивниот потесен список на приоритетни болести во план за да се претстави хипотетички, непознат патоген што може да предизвика идна епидемија.[1][2] СЗО го усвоил името на болеста за да биде сигурна дека нивното планирање е доволно флексибилно за да може да се прилагоди на непознатиот патоген (на пример, пошироки вакцини и производствени капацитети).[1][3] Директорот на Националниот институт за алергија и заразни болести на САД, Ентони Фаучи изјавил дека концептот на болеста X ќе довел до охрабрување на проектите на СЗО да се сосредоточат на истражување на цели класи на вируси (на пример, флавивируси), наместо само на одредени поединечни соеви (на пример, вирусот зика), со што ќе се подобри способноста на СЗО да реагира на непредвидени соеви.[4] Во 2020 година, зналците, вклучително и некои од самите стручни советници на СЗО, претпоставиле дека КОВИД-19, предизвикан од вирусот SARS-CoV-2, ги исполнува условите за да биде првата Болест X.[5][6][7]

Образложение

уреди
 
Џереми Фарар, претседател на научната советодавна група за истражување и развој на СЗО [8]

Во мај 2015 година, во подготовките за пандемијата пред пандемијата СОВИД-19, организациите членки побараа од СЗО да го креира „Планот за истражување и развој за акција за спречување на епидемии“ за да се генерираат нови идеи што ќе го намалат заостанување помеѓу идентификацијата на вирусните епидемии и одобрувањето на вакцини/третмани, и за да се спречи претворањето на епидемиите во „итни случаи за јавно здравје“.[1][9] Фокусот беше насочен кон најсериозните заразни болести (ЕИД) за кои беа достапни само неколку превентивни опции.[9][10] Група глобални експерти, „Научна советодавна група за план за истражување и развој“,[11] беше составена од СЗО за да подготви потесен список од помалку од десет „приоритетни болести на планот“.[1][2][9]

Почнувајќи од 2015 година па наваму , потесниот список од помалку од 10 ЕИД се ажурира годишно и постојано се вклучуваат широко познати имиња како што се еболата, зика и САРС (на пр., причина за големи инфекции) и географски поспецифичните имиња како треска Ласа, Марбург вирус, треска од долината Рифт и вирус Нипа.[2][10]

Во февруари 2018 година, по состанокот „2018 R&D Blueprint“ во Женева, СЗО го додаде вирусот Disease X на потесниот список како место за „ познат непознат “ патоген.[1][3][12] Со ова се создаде можност за потецијална идна епидемија што може да биде предизвикана од непознат патоген, и со нејзиното вклучување, ја предизвика СЗО да обезбеди нивното планирање и способности се доволно флексибилни за да се прилагодат на таков настан.[2][13][14]

На денот на објавувањето на скратениот список на приоритетни болести во 2018 година СЗО рече: „Болеста Х го претставува сознанието дека сериозна меѓународна епидемија може да биде предизвикана од патоген кој моментално не е познат да предизвика човечка болест“.[2][3][15] Џон-Арне Ротинген, рече: „Историјата ни кажува дека веројатно следната голема епидемија ќе биде нешто што не сме го виделе досега“, и „Можеби изгледа чудно да се додаде „Х“, но поентата е да се осигураме дека се подготвуваме и планираме флексибилно во однос на вакцините и дијагностички тестови. Сакаме да видиме развиени платформи „plug and play“ кои ќе работат за која било или за голем број болести; системи кои ќе овозможат да создадеме контрамерки со брзина“.[3][10] Американскиот експерт Ентони Фаучи рече: „СЗО признава дека мора да се движи „подвижено“ и тоа вклучува создавање платформски технологии“, и дека за да се развијат такви платформи, СЗО ќе мора да истражува цели класи на вируси, истакнувајќи ги флавивируси. Тој додаде: „Ако развиете разбирање за заедничките карактеристики на нив, можете да реагирате побрзо“.[4]

Посвојување

уреди

Џонатан Д. Квик, познатиот автор на Крајот на епидемиите, го опиша чинот на СЗО за именување на болеста Х како „мудар во однос на ризикот во комуникацијата“, велејќи дека „паниката и самозадоволството се белег на одговорот на светот на заразните болести, со самозадоволство во моментов воздигнувањето“.[16] „Women's Health“ напиша дека воспоставувањето на терминот „можеби изгледа како некул потег дизајниран да поттикне паника“, но дека целата цел на неговото вклучување на листата е „да се стави на радарите на луѓето“.[17]

Ричард Хачет од Коалицијата за иновации за подготвеност за епидемија (CEPI), напиша „Можеби звучи како научна фантастика, но болеста Х е нешто за што мора да се подготвиме“, притоа потенцирајќи дека и покрај успехот во контролирањето на епидемијата на вирусот на ебола во Западна Африка во 2014 година, болеста се вратила во 2018 година [18] Во февруари 2019 година, CEPI објави финансирање од 34  милиони амарикански долари на биофармацевтската компанија со седиште во Германија CureVac за да развие „прототип на печатач на РНК“, за кој CEPI рече дека може „да се подготви за брз одговор на непознати патогени (т.е. Болеста Х)“.[19]

Од направените паралели помеѓу напорите на Агенцијата на Соединетите Американски Држави за меѓународен развој (УСАИД) и нивната програма PREDICT, која беше создадена да дејствува како систем за рано предупредување за пандемијата, преку набавка и истражување на животински вируси, особено „жешки точки“ на животно-човек. интеракција.[20]

Во септември 2019 година, Дејли Телеграф објави статија за тоа како Јавното здравство Англија (PHE) започна истрага за потенцијална Болест Х во Обединетото Кралство од различниот опсег на болести пријавени во нивниот здравствен систем; тие забележаа дека се појавиле 12 нови болести и/или вируси кои веднаш биле регистрирани од PHE во последната деценија.[21]

Во октомври 2019 година во Њујорк, Програмата за здравствени итни случаи на СЗО спроведе „Болест Х лажна трка“ за да симулира еден вид глобална пандемија од Болеста Х, за нејзините 150 учесници од различни светски здравствени агенции и јавни здравствени системи подобро да бидат подготвени и да споделат идеи и набљудувања за борба против таквата евентуалност.[22][23]

Во март 2020 година, The Lancet Infectious Diseases објави труд кој го носеше насловот „Болест Х: забрзување на развојот на медицински контрамерки за следната пандемија“, кој го прошири терминот за да го вклучи Патогенот X (патогенот што доведува до болеста Х) и идентификуваше ралични области на развој на производи како и меѓународна координација која би помогнала во борбата против секоја идна болест X.[24]

Во април 2020 година, Дејли Телеграф го опиша ремдесивир, лекот кој се тестирал за борба против КОВИД-19, како антивирусен лек на кој Gilead Sciences започна да работи дури една деценија претходно за лекување на идната болест X.[25]

Во август 2023 година, Владата на Обединетото Кралство објави формирање на нов истражувачки центар, сместен во кампусот Портон Даун, кој имал за задача да ги истражува патогените со потенцијал да прераснат како Болест X. Живите вируси ќе се чуваат во посебни специјализирани капацитети за задржување со цел да може да развиваат тестови и потенцијални вакцини во рок од 100 дена во случај да се идентификува некоја нова закана.[26]

Кандидатите

уреди

Зоонозни вируси

уреди

Како додаток на Болеста X во 2018 година, СЗО рече дека болеста може да дојде од многу извори, наведувајќи ги хеморагичните трески и најновиот не-полио ентеровирус.[3] Сепак, Ротинген шпекулираше дека болеста Х е поверојатно да дојде со пренесување од животни (животински вирус кој прескокнува на луѓето), велејќи: „Тоа е природен процес и од витално значење е да бидеме свесни и да се подготвиме. Тоа е веројатно најголемиот ризик“.[3][10] Специјалниот советник на СЗО, професор Марион Купманс, исто така, нагласи дека брзината со која може да се појават зоонозни болести се забрзува, велејќи: „Интензитетот на контактот со животните и луѓето станува многу поголем како што се развива светот. Ова ја прави поголема веројатноста да се појават нови болести, но исто така, модерното патување и трговија ја прават многу поголема веројатноста тие да се шират“.[10][27]

H7N9 (2018)

уреди

Во 2018 година, новиот вид на вирусот „птичји грип“ H7N9, кој беше со стапка на пренесување и со стапка на смртност од 38 проценти, беше спореден со потенцијална болест Х од страна на некои меѓународни здравствени власти (но не и СЗО или групата за истражување и развој).[2][28] Кина не сакала да учестува ниту да споделува примероци од новиот вид H7N9. Сепак, тие на крајот ја ставиле епидемијата под контрола и итноста исчезнала.[29]

СОВИД-19 (2019-сега)

уреди
 
Марион Купманс, член на СЗО за истражување и развој на планот Специјална советодавна група[8]

Од самото започнување на пандемијата КОВИД-19, експертите шпекулираа дали КОВИД-19 ги исполнува критериумите за да биде болест X.[30][31] На почетокот на февруари 2020 година, кинескиот виролог Ши Женгли од Институтот за вирологија Вухан напиша дека примерот на Болеста Х е од коронавирус.[7] Подоцна истиот месец, Марион Купманс, раководител на Виронаука во Медицинскиот центар на Универзитетот Еразмус во Ротердам, и член на Специјалната советодавна група за план за истражување и развој на СЗО,[8][32] даде свое објаснување во научното списание Сел, „Дали ќе биде содржано или не, оваа епидемија брзо станува првиот вистински пандемски предизвик што одговара на категоријата Х на болеста“.[6][33][34] Во исто време, Питер Дашак, член на планот за истражување и развој на СЗО, напиша дел од своето мислење во Њујорк тајмс изјаснувајќи се: „Накратко, КОВИД-19 е болест Х“.[5]

Синтетички вируси/биооружја

уреди

По објавата во 2018 година за ажурираниот скратен список на приоритетни болести на планот на СЗО, медиумите претпоставуваа дека идната болест X може да биде создадена намерно како биолошко оружје.[35] Во 2018 година, членот на Специјалната советничка група на планот за истражување и развој на СЗО, Ротинген, беше подложен на испрашување за потенцијалот на болеста Х да потекнува од способноста на технологијата за уредување на гени да произведува синтетички вируси (на пр., наведена е синтезата на ортопоксвирус во Канада од 2017 година), што може да биде ослободен преку несреќа или дури и чин на терористички напад . Ротинген истакна дека е малку веројатно идната болест Х да потекнува од синтетички вирус или од био-оружје. Сепак, тој ја напомена сериозноста на таквиот настан, велејќи: „Синтетичката биологија овозможува создавање на нови смртоносни вируси. Исто така е случај кога имаш нова болест, нема отпор кај населението и тоа значи дека може да се шири брзо“.[10]

Бактериска инфекција

уреди

Во септември 2019 година, Јавното здравство Англија (PHE) објави дека зголемувањето на антибиотската отпорност на бактериите, дури и на антибиотиците „последно“ како што се карбапенеми и колистин, може да се претвори во потенцијална болест X, наведувајќи ја отпорноста на антибиотиците кај гонореја како пример.[36]

Во популарната култура

уреди

Во 2018 година, Музејот на Лондон промовирал изложба со наслов „Болест Х: Следната епидемија во Лондон?“, која била домаќин на стогодишнината од епидемијата на шпанскиот грип од 1918 година.[37][38]

Терминот Болес X се појавува во насловите на неколку фантастични книги кои вклучуваат глобални пандемични болести, како што се Болест (2020),[39] и Болест Х: Избувнувањето (2019).[40]

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 „List of Blueprint priority diseases“. World Health Organization. 7 February 2018. Архивирано од изворникот на 1 March 2020. Посетено на 20 March 2020.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Празен навод (help)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Barns, Tom (11 March 2018). „World Health Organisation fears new 'Disease X' could cause a global pandemic“. The Independent. Посетено на 20 March 2020.
  4. ↑ 4,0 4,1 Scutti, Susan (12 March 2018). „World Health Organization gets ready for 'Disease X'“. CNN. Архивирано од изворникот на 2018-03-12. Посетено на 20 March 2020.
  5. ↑ 5,0 5,1 Daszak, Peter (22 February 2020). „We Knew Disease X Was Coming. It's Here Now“. The New York Times. Посетено на 8 March 2020.
  6. ↑ 6,0 6,1 Gale, Jason (22 February 2020). „Coronavirus May Be 'Disease X' Health Experts Warned About“. Bloomberg News. Посетено на 8 March 2020.
  7. ↑ 7,0 7,1 Shi, Zhengli; Jiang, Shibo (2020). „The First Disease X is Caused by a Highly Transmissible Acute Respiratory Syndrome Coronavirus“. Virologica Sinica. 35 (3): 263–265. doi:10.1007/s12250-020-00206-5. PMC 7091198. PMID 32060789.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 „R&D Blueprint - Scientific Advisory Group members“. World Health Organization. Посетено на 21 March 2020.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 (Report). Отсутно или празно |title= (help); |access-date= бара |url= (help)
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 Nuki, Paul; Shaikh, Alanna (10 March 2018). „Scientists put on alert for deadly new pathogen – 'Disease X'“. The Daily Telegraph. Архивирано од изворникот на 2022-01-12. Посетено на 20 March 2018.
  11. ↑ „R&D Blueprint“. World Health Organization. Посетено на 21 March 2020.
  12. ↑ Shaikh, Alanna; Nuki, Paul (22 July 2019). „What is 'Disease X', the mystery killer keeping scientists awake?“. The Daily Telegraph (англиски). ISSN 0307-1235. Архивирано од изворникот на 2022-01-12. Посетено на 18 January 2020.
  13. ↑ Празен навод (help)
  14. ↑ „WHO | List of Blueprint priority diseases“. WHO. Посетено на 18 January 2020.
  15. ↑ Whittam Smith, Andreas (11 March 2018). „One hundred years on from the Spanish Flu, we are facing another major pandemic“. The Independent. Посетено на 20 March 2020.
  16. ↑ Gulland, Anne (15 May 2018). „Panic and complacency: how the world reacts to disease outbreaks“. The Daily Telegraph. Архивирано од изворникот на 2022-01-12. Посетено на 7 April 2020.
  17. ↑ Празен навод (help)
  18. ↑ Hatchett, Richard (15 May 2018). „It might sound like science fiction, but Disease X is something we must prepare for“. The Daily Telegraph. Архивирано од изворникот на 2022-01-12. Посетено на 20 March 2020.
  19. ↑ Gouglas, Dimitrios; Christodoulou, Mario; Plotkin, Stanley A.; Hatchett, Richard (November 2019). „CEPI: Driving Progress Towards Epidemic Preparedness And Response“. Epidemiologic Reviews. 41 (1): 28–33. doi:10.1093/epirev/mxz012. PMC 7108492. PMID 31673694.
  20. ↑ Shute, Joe (September 2019). „Virus hunters: Meet the scientists searching for Disease X“. The Daily Telegraph. Архивирано од изворникот на 2022-01-12. Посетено на 20 March 2020.
  21. ↑ Gulland, Anne (11 September 2019). „Revealed: Public Health England 'hot on the trail' of Disease X“. The Daily Telegraph. Архивирано од изворникот на 2022-01-12. Посетено на 20 March 2020.
  22. ↑ Alexander, Harriet (21 October 2019). „Disease X dummy run: World health experts prepare for a deadly pandemic and its fallout“. The Daily Telegraph. Архивирано од изворникот на 2022-01-12. Посетено на 20 March 2020.
  23. ↑ Празен навод (help)
  24. ↑ Simpson, Shmona; Kaufmann, Michael C.; Glozman, Vitaly; Chakrabarti, Ajoy (March 2020). „Disease X: accelerating the development of medical countermeasures for the next pandemic“. The Lancet Infectious Diseases. 20 (5): e108–e115. doi:10.1016/S1473-3099(20)30123-7. PMC 7158580. PMID 32197097.
  25. ↑ Knapton, Sarah (1 April 2020). „Drug created to fight 'Disease X' over 10 years ago will be tested in battle against coronavirus“. The Daily Telegraph. Архивирано од изворникот на 2022-01-12. Посетено на 7 April 2020.
  26. ↑ Adu, Aletha; correspondent, Aletha Adu Political (6 August 2023). „New vaccine research centre in UK to help scientists prepare for 'disease X'“. The Guardian (англиски). ISSN 0261-3077. Посетено на 13 August 2023.
  27. ↑ Cousins, Sophie (10 May 2018). „WHO hedges its bets: the next global pandemic could be disease X“. The BMJ (англиски). 361: k2015. doi:10.1136/bmj.k2015. ISSN 0959-8138. PMID 29748222. Посетено на 18 April 2020.
  28. ↑ Gulland, Anne (15 June 2018). „Deadly Chinese poultry flu could be 'disease X' that sparks worldwide pandemic“. The Daily Telegraph. Архивирано од изворникот на 2022-01-12. Посетено на 20 March 2020.
  29. ↑ Majid, Aisha (29 August 2019). „Disease X: China ignores UK request to share samples of flu virus with pandemic potential“. The Daily Telegraph. Архивирано од изворникот на 2022-01-12. Посетено на 20 March 2010.
  30. ↑ Gulland, Anne (2020-01-09). „Have Chinese researchers uncovered the new disease X?“. The Daily Telegraph (англиски). ISSN 0307-1235. Архивирано од изворникот на 2022-01-12. Посетено на 18 January 2020.
  31. ↑ McKie, Robin (6 February 2020). „Coronavirus: the huge unknowns“. The Guardian. Посетено на 21 March 2020. This hope now looks forlorn with the sudden emergence of the respiratory disease Covid-19, which has rapidly acquired most of the characteristic of a Disease X.
  32. ↑ „R&D Blueprint: Marion Koopmans (Biography)“. World Health Organization. Посетено на 20 March 2020.
  33. ↑ Mercer, David (25 February 2020). „Coronavirus outbreak could be feared 'Disease X', says World Health Organisation adviser“. Sky News. Посетено на 8 March 2020.
  34. ↑ Aaro, David (27 February 2020). „What is Disease X?“. Fox News. Посетено на 8 March 2020.
  35. ↑ Cousins, Sophie (2018-05-10). „WHO hedges its bets: the next global pandemic could be disease X“. BMJ (англиски). 361: k2015. doi:10.1136/bmj.k2015. ISSN 0959-8138. PMID 29748222.
  36. ↑ Campbell, Denis (11 September 2019). „Bacteria developing new ways to resist antibiotics, doctors warn“. The Guardian. Посетено на 20 March 2020.
  37. ↑ Addley, Esther (November 2018). „Queen Victoria's mourning dress among items in Disease X exhibition“. The Guardian. Посетено на 20 March 2020.
  38. ↑ „Disease X: London's next epidemic?“. Museum of London. Посетено на 20 March 2020.
  39. ↑ N. J. Croft (January 2020). Disease X. Sideways Books. ASIN B081XS6FN7.
  40. ↑ Burdette, Shannon C. (October 2019). Disease X: The Outbreak. Amazon Digital Services LLC - KDP Print US. ISBN 978-1703667806.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Болест_Х&oldid=5233496“