Википедија

Академски парк

Академски парк е парк во Белград, главниот град на Србија. Се наоѓа во населбата Студентски Трг, во центарот на градот. Се наоѓа во белградската општина Стари Град. Изграден од 1886 до 1889 година, Академскиот парк е еден од најстарите паркови во Белград.[1]

Локација уреди

Академскиот парк се наоѓа на половина пат помеѓу Плоштадот на Републиката (на исток) и Белградската тврдина (на запад).

Имиња уреди

Кога се формирал, паркот бил наречен „Мал парк“, а подоцна бил преименуван во „Парк на Панчиќ“. Денес, официјално е именуван како Академски парк,[2] но разговорно се нарекува и „Универзитетски парк“ (Универзитетски парк) и „Студентски парк“ (Студентски парк).

Историја уреди

Римски период уреди

Северниот дел од паркот бил ископан во 1968 година во проектот за изградба на резервоар за масло за печка за котларата на Градскиот комитет на Белград на Сојузот на комунистите сместен во близина. Под тревникот беа откриени остатоците од античките римски терми, вклучувајќи го фригидариумот (соба со ладна вода), лаконикум (просторија со топла вода каде што луѓето се потат и подготвуваат) и калдариум (соба со два базени со топла вода). Локалитетот стана археолошко ископување во 1969 година и беа откриени вкупно 8 соби, вклучувајќи ги и остатоците од печката од тули која ја загреваше водата. Тоа беше јавна унисекс бања која датира од 3 или 4 век. Целата површина на паркот е всушност во границите на „Заштитената зона на Роман Сингидунум“. Сместено е во областа што порано била цивилен сектор на градот, надвор од тврдината. Остатоците биле видливи до 1978 година и поради недостиг на средства за продолжување на ископувањата или покривање со покрив или марки, остатоците биле конзервирани и повторно закопани.[3][4]

Голем пазар уреди

Областа на паркот и плоштадот околу него порано биле турски гробишта. На почетокот на 19 век, земјоделците продавале стока на влезовите во градот. Меѓутоа, турските војници често насилно купувале роба од нив по мали цени, а потоа самите ја продавале во градот за многу повисоки суми. По постојаните поплаки од земјоделците, белградскиот везир по советување со градските трговци се согласил да избере едно место за пазар. Пазарот стана оперативен во 1824 година. Според српско-турскиот договор секој може да носи и продава стоки, пазарот брзо се зголемил и станал трговски центар на градот и бил познат како Голем пазар (српски: Velika pijaca или Veliki pijac). Преостанатиот, помал дел од турските гробишта, кои биле функционални до 1860-тите, бил ограден од локалните Турци за да се спречи понатамошно влошување. Откако Турците целосно се повлекле од Белград и Србија во 1867 година, гробиштата станале обраснати со трева и биле претворени во ливада, наречена „Мало поле“ (Пољанче) од месното население.[2][5][6]

 
Академски парк со Студентскиот плоштад и замокот на капетан Миша, 1890 година

Парк уреди

Првиот модерен белградски урбанист Емилијан Јосимовиќ предложил дислокација на пазарот во 1867 година, бидејќи бил поставен во единствениот центар на градот, а тој сметал дека е несоодветно Големата школа да се наоѓа преку пазарот. Тој го замислил социјалниот центар или пешачкиот плоштад („Пјаца“) во форма на парк со високи листопадни дрвја. Меѓутоа, кога трамвајот со коњи бил воведен во Белград во 1892 година, додека минувал низ овој дел од градот, пазарот всушност уште повеќе процветал. Јосимовиќ наидел на голем отпор и само извесно време пред неговата смрт, тој ја убедил градската власт да одлучи да го подели пазарот на два дела и да создаде парк во еден од деловите. Тој, исто така, предложи блиската тампон зона помеѓу градот и тврдината да се прилагоди во паркот Калемегдан, бидејќи тој ги сметал парковите за „воздушни акумулации“. Некои делови од оригиналниот парк биле изградени од пролетта 1886 до 1889 година, кој бил наречен Малиот парк.[2][5][7]

 
Споменик на Доситеј Обрадовиќ во Парк

Паркот официјално бил отворен на 11 мај 1897 година, само две недели пред смртта на Јосимовиќ. Истиот ден, во паркот бил поставен споменикот на Јосиф Панчиќ, дело на вајарот Ѓорѓе Јовановиќ. Со оглед на тоа што споменикот долго време беол покриен со ткаенина, граѓаните колоквијално го нарекувале плоштадот „Плато на торбеникот“. Споменикот на Панчиќ бил првиот таков споменик во Белград, а паркот набрзо бил преименуван во Парк на Панчич.[2][3][8][9]

Пазарот продолжил да работи до 1926 година кога конечно бил затворен и неговата површина била искористена за проширување на Паркот на Панчич во 1927 година, кога конечно бил формиран сегашниот плоштад, со паркот во централниот дел. Проектот го изработил Ѓорѓе Ковалевски. Во 1929 година околу паркот била изградена камената украсна ограда со масивни порти направени од ковано железо, проектирана од Милутин Борисављевиќ. Проектирана е во стилот на класицизмот со необарок и рококо мотиви. Оградата и портите чинат седум пати повеќе од изградбата на самиот проширен парк. Оградата има 74 украсни овални беседи со украсни цветни украси од ковано железо. Има и 176 украсни вазни во форма на амфора, украсени со мотиви на глави на овни и венци. Оградата и орнаментите се од армиран бетон со вештачка камена обвивка. Во 1930 година, споменикот на Доситеј Обрадовиќ (дело на Рудолф Валдец) бил пренесен во паркот од неговата претходна локација на крајот од улицата Кнез Михаилова, каде што бил откриен во 1914 година. Споменикот на Јован Цвијиќ, извајан од Ото Лого, бил посветен во 1994 година.[2][3][5][6][9]

 
Споменик на Јосиф Панчиќ

Во 1943 година, како дел од стратегија за стратешко бомбардирање во рамките на нафтената стратегија против нацистичка Германија, САД започнал масовно бомбардирање на нафтените полиња и рафинерии во Романија, познато како кампања „Операција Плимски бран“, а бидејќи Белград била важна стратешка точка, тие ги фрлиле своите неискористени бомби врз градот. Германските окупаторски сили ископале неколку базени низ градот за да складираат вода за гаснење на пожарите. Еден од таквите базени е изграден во центарот на паркот. Со текот на времето, граѓаните почнале да ги користат базените за пливање, а Германците не се обидувале да ги спречат, па станале некакви јавни базени. Базените на крајот биле повторно наполнети до 1950 година.[10]

Одлики уреди

Паркот зафаќа површина од 1.45 хектари. Во 2007 година бил прогласен за споменик на природата.[1][2]

Во 2008 година во паркот живееле два вида на лилјаци.[11]

Околината е локација на многу образовни и културни институции, па така вклучувајќи го и (Академски/Студентски парк). Тие вклучуваат:

  • Ректоратот на Универзитетот во Белград во претставителниот замок на Капетан Миша;
  • Природно-математички факултет (Универзитет во Белград);
  • Филозофски факултет на Универзитетот во Белград;
  • Филолошки факултет на Универзитетот во Белград;
  • Јавен универзитет Коларац, со концертна сала;
  • Етнографски музеј;
  • Споменик на Петар II Петровиќ Његош;

Реконструкции уреди

 
Порта

Деталниот проект за поправка на паркот бил направен во 1989 година, но никогаш не бил спроведен.[6] Реновиран е во 2009 година (кога била изградена новата ограда на северната страна и беа засадени новите цвекиња),[4] 2011-2012 и 2015 г. Биле засадени нови чинари, круши и фотонија како и цвекиња околку трите споменици.

До 2020 година, оградата многу се уништила. Целата ограда е изградена на насипот како континуиран ѕид што предизвикувал статичка нестабилност. Бидејќи притисокот е најсилен таму каде што се масивните порти, една од портите била трајно затворена што предизвикало поместување на оската на столбовите кои ја држат портата. Се појавиле конструктивни пукнатини во украсениот ѕид, но и поради тоа што нема прекин во дизајнот па конструкцијата не можела да „работи“. Од 74 беседки, 15 немале повеќе железни украси, додека речиси сите амфори биле оштетени или целосно уништени. Во февруари 2020 година, Заводот за заштита на спомениците на културата го изработи проектот за статичка реставрација, кој вклучувало и реконструкција на сета оштетена или исчезната пластика.[6]

Наводи уреди

  1. ↑ 1,0 1,1 Branka Vasiljević (11 May 2015), „Počela zamena starih i bolesnih stabala u Akademskom parku“, Politika (српски)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 „Akademski park“ (српски). Javno komunalno preduzeće "Zelenilo-Beograd". Архивирано од изворникот на 2018-05-23. Посетено на 2017-05-26.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Branka Vasiljević (14 November 2011), „Počinje uređenje Akademskog parka“, Politika (српски)
  4. ↑ 4,0 4,1 Branka Vasiljević (27 May 2009), „Rimske terme ispod Akademskog parka“, Politika (српски)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Dragana Jokić Stamenković (13 December 2014), „Pijace slave Svetog Andreja Prvozvanog“, Politika (српски): 15
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Branka Vasiljević (20 February 2020). „U planu obnova ograde Akademskog parka“ [Planned reconstruction of the Academic Park's fence]. Politika (српски).
  7. ↑ Svetlana Brnović Mitić (26 August 2019). „Ličnosti koje su ozelenile Beograd“ [People who made Belgrade greener]. Politika (српски). стр. 13.
  8. ↑ Dragan Perić (23 April 2017), „Šetnja pijacama i parkovima“, Politika-Magazin No 1021 (српски): 28–29
  9. ↑ 9,0 9,1 Dragan Perić (20 May 2018). „Od pijace do Studentskog parka“ [From green market to Student's park]. Politika-Magazin, No. 1077 (српски). стр. 29.
  10. ↑ Goran Vesić (5 July 2019). Историја градског јавног купања дуга 115 година [115 years long history of public swimming]. Politika (српски). стр. 14.
  11. ↑ Branka Vasiljević (November 2008), „Prestonica - dom za sisare“, Politika (српски)
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Академски_парк&oldid=5012686“