Хапаранда
Хапаранда (шведски: Haparanda) е населба на северот на Шведска. Административен центар на истоимената општина, сместена е во округот Норботен. Сместена на западниот брег на реката Турнелвен на нејзиниот улив во Ботнискиот Залив. Реката тече покрај границата со Финска, од другата страна е градот Торнио, кој всушност формира една населба со Хапаранда.
Населението заклучно со 2018 година било 6715 жители[1].
Хапаранда е недостапен за големи бродови и не е, како што многумина веруваат, најсеверното пристаниште на Балтичкото Море.
Етимологија уреди
Името доаѓа од Фин. Haaparanta (каде што haapa - трепетлика, ranta - брег, крајбржје), буквално се преведува како "брег од трепетлика". Зборот ranta, пак, има германско потекло.
Историја уреди
Градот Торнио е основан во 1621 година и до почетокот на 19 век се развил во голем трговски град. Во согласност со мировниот договор од 1809 година, по руско-шведската војна, Шведска ја изгубила цела Финска поради новиот граничен премин, кој бил извлечен покрај реките Турне и Муониоелвен, како резултат на што Торнио завршил на руска страна. Во тоа време, во градот доминирале трговци и занаетчии кои зборувале шведски, формирајќи јазичен остров во населба со фински јазик. По војната, многу од Швеѓаните се преселиле на шведската страна на реката и почнале да развиваат мало село наречено Хапарант. Постепено, во него почнале да се населуваат многу жители и занаетчии од околните области со шведско говорно подрачје и од другите делови на Шведска. До 1821 година, селото било претворено во трговски град под името Хапаранда, кој добил статус на град на 10 декември 1842 година. Така, од лингвистичка и културна гледна точка, населението на Хапаранда се разликувало од населението на околните села, каде доминирал финскиот јазик, а кон средината на 19 век шведскиот станал доминантен јазик во градот.
На почетокот на дваесеттиот век, Хапаранда, и покрај нејзината скромна големина, била од комерцијално и политичко значење поради нејзината положба на устието на реката Турне на изворот на Ботнискиот Залив. Дрвото и крзната од цела северна Скандинавија и Руската империја биле транспортирани со воден пат за испорака до остатокот од светот преку Балтичкото Море. Експедициите на Арктикот и Антарктикот од 19 и 20 век, вклучувајќи ја и експедицијата на американскиот адмирал Роберт Пири,тие носеле крзна на трговецот Хермансон, чија продавница сè уште се наоѓа во градот. Хапаранда била единствениот отворен железнички граничен премин на границата со Руската империја за време на Првата светска војна.
Од втората половина на дваесеттиот век, финскиот јазик почнал да се зајакнува во Хапаранда, главно поради имиграцијата од Финска и преселувањето на шведските Финци од јужна Шведска; соработката со Торнио станала се поинтензивна и подлабока. Поголемиот дел од населението на Хапаранда има барем еден родител кој е роден во Финска. Затоа, од 1980-тите, во градот постои јазично училиште, каде што наставните јазици се и фински и шведски. Општина Хапаранда е исто така дел од територијата на која финскиот и мејанкиели имаат официјален статус на малцински јазик.
Клима уреди
Хапаранда има субарктичка клима поради нејзината северна положба, но и покрај оваа класификација, климата често е прилично блага. Крајниот проток на воздух од благиот Северен Атлантик се заладува во зима и покрај слабото сонце, додека Хапаранда задржува доволно континентално влијание за да ги одржува летата релативно топли, особено за крајбрежниот град на север. Ова се должи на големата површина вода што го опкружува градот во повеќето правци, како и на краткото полноќно сонце, кое обично трае околу 10 дена. Во текот на летото, дневната светлина е доволно вообичаена за да обезбеди 24-часовна дневна активност за подолг период, меѓутоа, за време на зимската краткодневица, Хапарнда доживува само 2 часа и 56 минути дневна светлина. Дневните просечни температури обично се движат од 20 °C во лето до -6 °C во зима.
Архитектура уреди
Во 1900 година бил отворен градски хотел, изграден во класичен стил според цртежите на стокхолмските архитекти Фриц Улрих и Едуард Халквист. Железничката станица Хапаранда, отворена во 1918 година, е една од најголемите во Шведска.
Една од најпрепознатливите градби е водокулата висока 49 метри, изградена во 1920 година за да го снабдува населението на градот со чиста вода. Денес кулата обезбедува комунално снабдување со топла вода.
Модерната црква во Хапаранда била изградена во 1967 година од Бенгт Ларсон за да ја замени старата црква која изгорела четири години претходно. Надворешноста на темната бакарна штица овозможува просторот да има светла и воздушеста внатрешност.
Малопродажната продавница ИКЕА била отворена на 15 ноември 2006 година во новата деловна зона на границата на двете земји и е најсеверната продавница на ИКЕА во светот. Иако цените на производите се само во шведски круни, таблите на продавниците се и на шведски и на фински. Продавницата привлекува два милиони посетители годишно.
Статусот на државната граница меѓу градовите Хапаранда и Торнио уреди
Жителите на Хапаранда и финскиот град Торнио отсекогаш имале пријателски односи. Повеќето од жителите на Хапаранда зборуваат и шведски и фински. Денес двата града имаат силни економски и социјални врски; тие претставуваат прекугранична агломерација, позиционирана како „Eurocity“. Поради фактот што Шведска и Финска се во различни часовни појаси, времето во Хапаранда е еден час зад времето во Торнио. Оваа функција им овозможува на жителите на двата града да ја прослават Новата година двапати во една ноќ. Од 2005 година градовите добиле нови имиња: „Хапаранда-Торнио“ во Шведска и „Торнио-Хапаранда“ во Финска.
Во Хапаранда има железничка станица, но во моментов железницата се користи само за товарни возови. Зградата на станицата е дадена на младински клуб, понекогаш таму се одржуваат концерти. Исто така, во зградата има изложба посветена на историјата на царинскиот премин и граничната контрола.
Железничката линија што минува низ Хапарнда била единствената што ги поврзувала Русија и Германија за време на Првата светска војна. Преку Хапаранда, за време на Втората светска војна, приближно 80.000 деца од Финска пристигнале во Шведска со евакуација со помош на железницата.
Збратимени градови уреди
Наводи уреди
- ↑ „«Tätorter 2018; Arealer och befolkning». Statistiska centralbyrån. Läst 26 januari 2021“. Архивирано од изворникот на 2013-08-19. Посетено на 2021-06-29. Занемарен непознатиот параметар
|dead-url=(help)