Турција и холокаустот

Пред да им се приклучи на Сојузничките сили кон крајот на војната, Турција била официјално неутрална во Втората светска војна. И покрај нејзината неутралност, Турција одржувала цврсти дипломатски односи со Нацистичка Германија за време на периодот на холокаустот. За време на војната, Турција денатурализирала од 3.000 до 5.000 Евреи кои живееле во странство; помеѓу 2.200 и 2.500 турски Евреи биле депортирани во логори за истребување како Аушвиц и Собибор; и неколку стотици интернирани во нацистичките концентрациони логори. Кога Нацистичка Германија ги охрабрила неутралните земји да ги вратат своите еврејски граѓани, турските дипломати добиле упатства да избегнуваат да ги враќаат Евреите дури и доколку можат да ја докажат својата турска националност. Турција, исто така, била единствената неутрална земја што ги спроведувалаантиеврејските закони за време на војната. Помеѓу 1940 и 1944 година, околу 13.000 Евреи поминале низ Турција од Европа до Палестина. Според истражувањето на историчарот Рифат Бали, повеќе турски Евреи настрадале како резултат на дискриминаторската политика за време на војната отколку што биле спасени од Турција. Од војната, Турција и делови од турската еврејска заедница промовирале претерани тврдења за спасување Евреи, користејќи го овој мит за промовирање на негирањето на ерменскиот геноцид.

Заднина

До 1950 година, Турција била еднопартиска држава која работела под силно националистичка влада која дала приоритет на турцификацијата на земјата и воспоставување на турско-муслиманска буржоазија на сметка на верските малцинства. Иако многу Евреи првично биле благонаклонети кон Турција, во првите две децении од постоењето на Турција, половина до една третина од нејзиното еврејско население заминало од земјата. Факторите „Пушти го“ вклучувале забрана за еврејски здруженија и ограничувања и јавна цензура за употреба на нетурски јазици како што е јудео-шпанскиот како дел од кампањата „ Граѓани, зборувајте турски“, како и отпуштање на државни службеници за кои се сметало дека не се „Турци“ поради закон од 1926 година. Погромите во Тракија од 1934 година етнички ги исчистиле Евреите од европска Турција.

Историја

Турција е прикажана во однос на Европа окупирана од Германија во 1942 година

Во 1939 година, премиерот Рефик Сајдам изјавил дека Турција „нема да прифати маси Евреи, ниту поединечни Евреи кои биле угнетувани во други земји“. Билеприфатени околу 100 германски еврејски академици бегалци; сепак, поголем број германски нацисти биле вработени во Турција во тоа време. По 1937 година, имиграцијата била строго ограничена на оние од „турската раса“. За време на војната, Евреите кои живееле во Турција се соочиле со дискриминаторска регрутација во баталјони за принудна работа и данокот на богатство од 1942 година, наменет финансиски да ги уништи немуслиманските граѓани. Турција станала единствената неутрална земја што ги спроведувала антиеврејските закони за време на војната.

За време на војната, Турција денатурализирала од 3.000 до 5.000 Евреи кои живееле во странство. Повеќето од нив живееле во Франција, а до 1943 година, 93% од денатуризациите од Турција биле насочени кон Евреите. Денатурализацијата ги ставило Евреите на висок ризик да бидат депортирани и убиени. Помеѓу 2.200 и 2.500 турски Евреи биле депортирани во логори за истребување како Аушвиц и Собибор; и неколку стотици интернирани во нацистичките концентрациони логори. Кога Нацистичка Германија ги охрабрила неутралните земји да ги вратат своите еврејски граѓани во таканаречениот ултиматум за репатријација (Heimschaffungsaktion) кон крајот на 1942 година, турските дипломати добиле упатства да избегнуваат враќање на Евреите дури и доколку можат да ја докажат нивната турска националност. Додека другите неутрални земји често интервенирале во име на нивните еврејски граѓани кои живеат во Европа окупирана од Германија, историчарот Кори Гутштад открил дека „едвај може да се најдат некакви записи за турски интервенции во име на турските еврејски граѓани“. Според францускиот историчар Клаире Залц, иако било можно турските власти успешно да интервенираат во име на турските Евреи, „таквите интервенции беа ретки и тие набрзо целосно престанаа“.

Познат е само еден случај на турски конзул кој им понудил дипломатска заштита на не-турските Евреи. Турскиот амбасадор во Франција, Бехич Еркин, го прекорил Рутие дека дејствувал од хуманитарни причини и го натера да вети дека нема да го повтори тоа. Турскиот конзул во Марсеј, Фуат Карим, им го дал на нацистичките власти списокот на „нередовни“ Евреи на кои им помагал Рутие. Во февруари 1943 година, Турција го признала државјанството на 631 од 3.000 до 5.000 Евреи во северната зона на Франција. Иако турскиот конзулат во Париз признал дека преостанатите „досега биле турски државјани“, ништо не се презело за да им се помогне. Неколку стотици Евреи биле вратени во Турција од Франција, но тие биле побројни од оние кои биле депортирани во логорите на смртта.

Некои турски официјални лица не ги почитувале упатствата од Анкара, давајќи им документи на турските Евреи. Сепак, ова не билопотребно од хуманитарни причини; честопати се барале сексуални услуги или мито за документи кои Евреите имале законско право да ги добијат. Турскиот генерален конзул Озкаја, непочитувајќи ги наредбите, се обидел да врати 72 турски Евреи во февруари 1944 година . На 24-25 март, СС уапсил 40 турски Евреи и ги одвел во концентрациониот логор Хајдари во Грција. Турските претставници успеале да ослободат 32 од овие Евреи и да ги испратат во Турција. Турскиот конзул во Родос, Селахатин Улкумен, спасил околу 50 Евреи, вклучително и 15–20 чиешто турско државјанство било истечено. Тој е единствениот Турчин признат како праведен меѓу народите од 2020 година.

Во 1942 година, 769 еврејски бегалци од Романија кои се обидувале да стигнат до Палестина биле убиени во катастрофата во Струма откако нивниот брод потонал во турските територијални води. Осврнувајќи се на катастрофата, Сајдам објаснил дека „Турција нема да стане дом на луѓе кои никој друг не ги бара“. Во текот на 1940-тите, околу 10.000 Евреи добиле транзитни визи што им овозможиле да минуваат низ Турција на пат кон Палестина. Турција наметнала ограничувања на овие визи, издавајќи ги да важат само десет дена, што значело дека тие биле неупотребливи секогаш кога воените услови доведувале до одложувања. Гутштад открил дека „за време на одлучувачките години 1942 и 1943 година, летот низ Турција бил во голема мера блокиран“ и мнозинството од овие Евреи поминале низ Турција кон крајот на 1944 година, откако сојузниците ја зазеле југоисточна Европа.

Комеморација

Турција упатила закани дека безбедноста на Евреите ќе биде доведена во опасност доколку Меморијалниот музеј на Холокаустот на Соединетите Американски Држави го покрие ерменскиот геноцид или доколку Меѓународната конференција за холокаустот и геноцидот во 1982 година во Тел Авив, која го вклучила и ерменскиот геноцид, не била откажана.

Од 1992 година, Турција го промовирала митот за широко распространето спасување на Евреите за време на холокаустот во филмови како што се Очајни часови (2000) и Турски пасош (2011), како и книги како Последниот воз за Истанбул (2002) и Амбасадорот (2007). Овој мит, кој бил пионер во книгата на Стенфорд Шо од 1993 година, Турција и холокаустот, изграден врз постарите митови кои претставуваат утопистичка визија за односите меѓу Евреите и муслиманите во Отоманското Царство. По отворањето на УСХММ во 1993 година - турското лоби успеало да го исклучи ерменскиот геноцид од постојаната поставка на музејот - турскиот главен рабин побарал наводните спасувачки активности на турските дипломати да бидат покриени во музејот. Помеѓу лажните или неоснованите тврдења било известено дека 100.000 Евреи поминале низ Турција на пат барајќи свое засолниште, дека Неџдет Кент се качил во воз од Холокаустот за да спаси осумдесет Евреи внатре, дека конзулот Намик Кемал Јолга ги спасил Евреите и дека извршителот на ерменскиот геноцид Бехич Еркин спасил 20.000 Евреи.

Турција станала набљудувач на Меѓународната алијанса за сеќавање на холокаустот во 2008 година . Пред 2011 година, комеморациите на холокаустот биле ограничени на турската еврејска заедница без никакво државно учество. Научниците Јагмур Каракаја и Алехандро Баер наведуваат дека турските власти „церемонијата на сеќавање на Холокаустот ја прикажуваат како платформа за пропагирање на беспрекорната турска историја“ и „конзистентна споредба од турските владини претставници на неизвалканото турско минато со инхерентно и постојано погрешно европско наследството подразбира некритички ангажман со сопственото минато на земјата“. На церемонијата во 2011 година, Сузет Сиди, претседател на турската главна рабинска комисија за холокаустот, го споредил холокаустот со Ерменскиот геноцид, заклучувајќи дека додека Ерменците се побуниле и ги испровоцирале акциите против нив, холокаустот бил единствен во историјата бидејќи Евреите не се побуниле.

Турските владини претставници првпат учествувале на церемониите на Денот на холокаустот во 2014 година; На оваа церемонија министерот за надворешни работи Мевлут Чавушоглу изјавил: „Нема трага од геноцид во нашата историја. Непријателството кон другиот нема место во нашата цивилизација“. Во 2013 година, турскиот министер за европски прашања Егемен Багиш тврдел: „Во нашата историја не постои никаков геноцид“. Министерството за европски прашања, исто така, објавило изјава во која тврдело: „Турското општество отсекогаш било далеку од антисемитските чувства, никогаш не покажувало никакви чувства на антисемитизам и ксенофобија. Нашиот народ секогаш ги прифаќал нивните еврејски браќа“. Според научниците за геноцид Роџер В. Смит, Ерик Маркусен и Роберт Џеј Лифтон, Турција покажала „решителност да го негира ерменскиот геноцид со признавањето на Холокаустот“, и историчарот Марк Дејвид Баер го опишал ова како „перформативно расчистување на совеста“. Овие церемонии го игнорираат и фактот дека доколку им се признае државјанството на турските Евреи, тие веројатно немало да бидат убиени.

Извори

• Baer, Marc D. (2020). Sultanic Saviors and Tolerant Turks: Writing Ottoman Jewish History, Denying the Armenian Genocide. Indiana University Press. ISBN 978-0-253-04542-3.
• Bahar, Izzet I. (2012). Turkey and the Rescue of Jews During the Nazi Era: a Reappraisal of Two Cases; German-Jewish Scientists in Turkey & Turkish Jews in Occupied France (PhD thesis) (англиски). University of Pittsburgh.
• Guttstadt, Corry (2008). Turkey, the Jews, and the Holocaust (англиски). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-76991-4.
• Zalc, Claire (2021). Denaturalized: How Thousands Lost Their Citizenship and Lives in Vichy France (англиски). Harvard University Press. ISBN 978-0-674-98771-5.

Дополнителна литература

• Baer, Marc David (2022). „Whitewashing the Armenian Genocide with Holocaust Heroism“. Turkish Jews and their Diasporas: Entanglements and Separations (англиски). Springer International Publishing. стр. 195–217. ISBN 978-3-030-87798-9.
• Bali, Rıfat N. (2013). „Perceptions of the Holocaust in Turkey“. Perceptions of the Holocaust in Europe and Muslim Communities: Sources, Comparisons and Educational Challenges (англиски). Springer Netherlands. стр. 61–69. ISBN 978-94-007-5307-5.