|
[[Податотека:Egypt.Giza.Sphinx.02.jpg|мини|300x300пкс|[[Древен Египет|Стар Египет]] е пример за рана култура која се смета за цивилизација]]
'''Цивилизацијата''' е комплексно општество кое се карактеризира со урбан развој, [[Општествена хиерархија|социјална стратификација]] наметната од страна на културна елита, [[симбол]]ички системи на комуникација (на пример, [[Писмо|системи на пишување]]), и значителна оддалеченост од и доминација над [[Животна средина|природната средина]].<ref name="Adams 1966">{{citeНаведена bookкнига|author=Adams, Robert McCormick|title=The Evolution of Urban Society|year=1966|page=13|publisher=Transaction Publishers|url=https://books.google.com/books?id=JrZOwKU0TlsC&q=%22civilizations+are+associated%22|isbn=9780202365947}}</ref><ref name="Haviland 2013">{{citeНаведена bookкнига|author=Haviland, William|title=Cultural Anthropology: The Human Challenge|publisher=Cengage Learning|year=2013|page=250|url=https://books.google.com/books?id=DfEWAAAAQBAJ&q=%22civilization+refers+to+societies%22|display-authors=etal|isbn=1285675304}}CS1 maint: Uses authors parameter ([//en.wikipedia.org/wiki/Category:CS1_maint:_Uses_authors_parameter link])</ref><ref name="Wright 2004">{{citeНаведена bookкнига|first=Ronald|last=Wright|title=A Short History of Progress|publisher=House of Anansi|year=2004|pages=115, 117, and 212|url=https://books.google.com/books?id=nzWPFQIEvfEC&q=%22technical,%20anthropological%22|isbn=9780887847066}}</ref><ref name="Llobera 2003">{{citeНаведена bookкнига|first=Josep|last=Llobera|title=An Invitation to Anthropology|publisher=Berghahn Books|year=2003|pages=136–137|url=https://books.google.com/books?id=_-LDyWxODjAC&q=%22best-known+definition%22|isbn=9781571815972}}</ref><ref name="Fernández-Armesto 2001">{{citeНаведена bookкнига|last=Fernández-Armesto|first=Felipe|title=Civilizations: Culture, Ambition, and the Transformation of Nature|publisher=[[Simon & Schuster]]|year=2001|url=https://books.google.com/?id=3MNzi698aXwC|isbn=9780743216500}}</ref><ref name="Boyden 2004">{{citeНаведена bookкнига|last=Boyden|first=Stephen Vickers|title=The Biology of Civilisation|year=2004|pages=7–8|publisher=UNSW Press|url=https://books.google.com/books?id=TX78DfVbM7kC&q=%22the+essential+precondition%22|isbn=9780868407661}}</ref><ref name="Solms-Laubach 2007">{{citeНаведена bookкнига|first=Franz|last=Solms-Laubach|title=Nietzsche and Early German and Austrian Sociology|publisher=Walter de Gruyter|year=2007|pages=115, 117, and 212|url=https://books.google.com/books?id=TxTITNduFc4C&dq|isbn=9783110181098}}</ref><ref name=":0">{{CiteНаведена bookкнига|url=https://www.worldcat.org/oclc/897810261|title=Children's literature, domestication, and social foundation : narratives of civilization and wilderness|last=1964-|first=AbdelRahim, Layla,|publisher=|year=|isbn=9780415661102|location=New York|pages=8|oclc=897810261}}</ref>
Цивилизациите се интимно поврзани со и често се дополнително дефинирани од страна на други социо-правно-економски карактеристики, вклучувајќи ги централизацијата, [[припитомување]]то и на луѓето и на другите организми, специјализацијата на трудот, културно вкоренетите идеологии за напредокот и супремацијата, монументалната [[архитектура]], [[Данок|даноци]]те, социјалната зависност од [[земјоделство]]то и експанзионизмот. Историски, цивилизацијата била т.н. „напредна“ култура во контраст со наводно примитивните култури.<ref>{{citeНаведена bookкнига|last=Bolesti|first=Maria|title=Barbarism and Its Discontents|year=2013|publisher=Stanford University Press|url=https://books.google.com/?id=cpZZKabXvWAC|isbn=9780804785372}}</ref> Во оваа широка смисла, цивилизацијата е во спротивност со нецентрализираните племенски општества, вклучувајќи ги и културите на номадските земјоделци и сточари и н[[Младо камено време|еолитски]]те општества на ловците-собирачи. Цивилизацијата исто така се однесува на процесот на развој на општеството во централизирана, урбанизирана, стратифицирана структура. Цивилизациите се организирани во густо населени населби поделени во хиерархиски [[Општествена класа|општествени класи]] со владејачка елита и подредено урбано и рурално население, кои се вклучени во интензивно земјоделство, рударство, производство во мал обем и трговија. Цивилизацијата ја концентрира моќта, проширувајќи ја човековата контрола врз природата, како и врз другите човечки суштества.<ref>[//en.wikipedia.org/wiki/Michael_Mann_(sociologist) Michael Mann], ''The Sources of Social Power'', Cambridge University Press, 1986, vol. 1, pp. 34-41.</ref>
Најраната појава на цивилизациите генерално се поврзува со завршната фаза на Неолитската револуција, кулминирајќи во релативно брз процес на урбана револуција и државна формација, политички развој поврзан со појавата на владејачката елита. Пораната неолитска технологија и начин на живот биле основани прво во Блискиот Исток, а подоцна и во басените на [[Жолта Река]] и [[Јангцекјанг]] во Кина (на пример пенгтушанската култура од 7.500 година п.н.е.), а подоцна се прошириле. Слични пред-цивилизациски "неолитски револуции" исто така независно започнале од 7.000 година п.н.е. во северозападниот дел на [[Јужна Америка]] (цивилизацијата Норте Чико)<ref>Haas, Jonathan; Winifred Creamer, Alvaro Ruiz (23 December 2004). "Dating the Late Archaic occupation of the Norte Chico region in Peru," ''Nature'' 432 (7020): 1020–1023. doi:10.1038/nature03146. {{PMID|15616561}}</ref> и во [[Мезоамерика|Мез]]оамерика. Овие биле меѓу петте цивилизации во светот кои настанале независно.<ref>Kennett, Douglas J.; Winterhalder, Bruce (2006). ''Behavioral Ecology and the Transition to Agriculture''. University of California Press. pp. 121–. {{ISBN|978-0-520-24647-8}}. Retrieved 27 December 2010.</ref> [[Месопотамија]] е местото на најраниот развој на Неолитската револуција - околу 10.000 години п.н.е., со што цивилизациите почнале да се развиваат пред околу 6.500 години. Оваа област е идентификувана како област која има “инспирирано некои од најважните случувања во историјата на човештвото, вклучувајќи го пронаоѓањето на [[тркало]]то, развојот на курзивното писмо, [[математика]]та, [[астрономија]]та и [[земјоделство]]то.“<ref name="historyandpolicy">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-13.html|title=Iraq, past, present and future: a thoroughly-modern mandate?|last=Milton-Edwards|first=Beverley|date=May 2003|work=History & Policy|publisher=History & Policy|accessdate=9 December 2010|location=[[United Kingdom]]}}</ref>
Општествени научници како В. Гордон Чајлд сметаат дека има голем број на особини според кои се разликува цивилизацијата од другите видови на општества.<ref>Gordon Childe, V., ''What Happened in History'' (Penguin, 1942) and ''Man Makes Himself'' (Harmondsworth, 1951).</ref> Цивилизациите се разликуваат по нивните средства за опстанок, начини на живеење, видовите на [[Населено место|населби]], [[Влада|формите на владеење]], [[Општествена хиерархија|социјалната стратификација]], економските системи, писменоста и други културни карактеристики. Андреј Никифорук смета дека ропството била заедничка карактеристика на пред-современите цивилизации.<ref>Nikiforuk, Andrew (2012), "The Energy of Slaves: Oil and the new servitude" (Greystone Books).</ref>
Сите цивилизации зависеле од [[земјоделство]]то за егзистенција, со исклучок на некои од раните цивилизации во [[Перу]] кои зависеле од поморските ресурси.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.hallofmaat.com/modules.php?name=Articles&file=article&sid=85|title=The Maritime Foundations of Andean Civilization: An Evolving Hypothesis|last=Moseley|first=Michael|publisher=The Hall of Ma'at|format=|work=|accessdate=2008-06-13}}</ref><ref>{{citeНаведена bookкнига|last=Moseley|first=Michael|title=The Maritime Foundations of Andean Civilization|year=1975|publisher=Cummings|location=Menlo Park|isbn=0-8465-4800-3}}</ref> Вишокот на жито бил од особено голема важност, бидејќи зрното можело да се чува долго време. Вишокот на храна дозволи некои луѓе да се занимават и со други нешта покрај производството на храна за останок: раните цивилизации вклучувале војници, [[Занаетчија|занаетчии]], свештеници и свештенички, и други луѓе со специјализирани кариери. Вишокот на храна резултирало со поделбата на трудот и поразновиден спектар на човечка активност, дефинирачка карактеристика на цивилизациите. Сепак, во некои места и ловците-собирачи имале пристап до вишок на храна. Можно е вишокот на храна и релативно високото ниво на социјална организација и поделба на трудот да го предатираат растителното и животинското припитомување.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://ngm.nationalgeographic.com/2011/06/gobekli-tepe/mann-text/1|title=Göbekli Tepe|publisher=[[National Geographic (magazine)|National Geographic]]|accessdate=November 13, 2014}}</ref>
Во споредба со другите општества, цивилизациите имаат посложена политичка структура, имено [[држава]]та.<ref>Grinin, Leonid E (Ed) et al. (2004), "The Early State and its Alternatives and Analogues" (Ichitel)</ref> Општествата организирани во држава се постратифицирани од другите општества; кај нив е поголема разликата меѓу социјалните класи. Владејачката класа, која обично е концентрирана во градовите, има контрола над голем дел од вишокот и ја наметнува својата волја преку [[влада]]та или [[бирократија]]та. Мортон Фрајд и Елман Сервис ги класифицирале човечките култури врз основа на политичките системи и социјалната нееднаквост. Овој систем на класификација содржи четири категории<ref>Bogucki, Peter (1999), "The Origins of Human Society" (Wiley Blackwell)</ref>
* ''[[Хортикултура|Хортикултурни]]/пастирски општества'' во кои генерално постојат две наследни социјални класи.
* ''Високо стратифицирани структури'', со неколку наследни социјални класи: цар, благородник, слободен човек, кмет и роб.
* ''Цивилизации,'' со сложени [[Општествена хиерархија|општествени хиерархии]] и организирани, институционални [[Влада|влади]].<ref>{{citeНаведена bookкнига|last=Beck|first=Roger B.|author2=Linda Black|author3=Larry S. Krieger|author4=Phillip C. Naylor|author5=Dahia Ibo Shabaka|title=World History: Patterns of Interaction|publisher=McDougal Littell|year=1999|location=Evanston, IL|isbn=0-395-87274-X}}</ref>
Економски, цивилизациите имаат посложени модели на сопственост и размена од помалку организираните општества. Живеењето на едно место им овозможило на луѓето да акумулираат повеќе личен имот од номадските народи. Некои луѓе исто така се стекнале и со приватната сопственост на земјиштето. Првите човечки култури функционирале преку подарок-економиите дополнети со ограничени системи на размена. До почетокот на ж[[Железно време|елезното]] време, современите цивилизации ги развиле [[пари]]те како средство за размена при покомплексни трансакции. Од времето на најраните монетизирани цивилизации, монополистичките контроли врз монетарните системи им биле во корист на општествените и политичките елити.
[[Пишување]]то, развиено за првпат од [[Сумер]]ите, се смета за еден белег на цивилизацијата и "се појавува паралелно со порастот на сложени административни бирократии или освојувачката државата".<ref>{{CiteНаведена bookкнига|title=Ancient Cahokia and the Mississippians|last=Pauketat|first=Timothy R.|publisher=Cambridge University Press|year=2004|isbn=9780521520669|location=|pages=169}}</ref> Трговците и бирократите се потпирале на пишувањето за да чуваат точни записи. Како и парите, и пишувањето е произлезено од големината на населението во градот и сложеноста на трговијата меѓу луѓе кои не се лично познавале едни со други. Сепак, пишувањето не е секогаш неопходно за цивилизацијата, како во случајот на [[Царство на Инките|Инките]], кои воопшто не го користиле пишувањето, со исклучок на еден комплексен систем на евидентирање.
Потпомогнати од поделбата на трудот и централното планирање, цивилизациите имаат развиено многу други различни културни карактеристики, вклучувајќи ја организираната [[религија]], развојот на уметностите и безброј нови достигнувања во [[наука]]та и технологијата.
== Библиографија ==
* {{citeНаведена bookкнига|last=Ankerl|first=Guy|title=Global communication without universal civilization|origyear=2000|series=INU societal research|volume=Vol.1: Coexisting contemporary civilizations: Arabo-Muslim, Bharati, Chinese, and Western|publisher=INU Press|location=Geneva|isbn=2-88155-004-5|year=2000}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Brinton|first=Crane|authorlink=Crane Brinton|year=1984|title=A History of Civilization: Prehistory to 1715|edition=6th|publisher=[[Prentice Hall]]|location=Englewood Cliffs, N.J.|isbn=0-13-389866-0|display-authors=etal}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Casson|first=Lionel|year=1994|title=Ships and Seafaring in Ancient Times|publisher=British Museum Press|location=London|isbn=0-7141-1735-8}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Chisholm|first=Jane|author2=Anne Millard|year=1991|title=Early Civilization|others=illus. Ian Jackson|publisher=Usborne|location=London|isbn=1-58086-022-2}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Collcutt|first=Martin|author2=[[Marius Jansen]]|author3=Isao Kumakura|year=1988|title=Cultural Atlas of Japan|publisher=Facts on File|location=New York|isbn=0-8160-1927-4}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Drews|first=Robert|author-link=Robert Drews|year=1993|title=The End of the Bronze Age: Changes in Warfare and the Catastrophe ca. 1200 B.C.|publisher=Princeton University Press|location=Princeton|isbn=0-691-04811-8}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Edey|first=Maitland A.|year=1974|title=The Sea Traders|publisher=[[Time-Life Books]]|location=New York|isbn=0-7054-0060-3}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Fairservis|first=Walter A., Jr.|year=1975|title=The Threshold of Civilization: An Experiment in Prehistory|publisher=[[Charles Scribner's Sons|Scribner]]|location=New York|isbn=0-684-12775-X}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Fernández-Armesto|first=Felipe|authorlink=Felipe Fernández-Armesto|year=2000|title=Civilizations|publisher=[[Macmillan Publishers|Macmillan]]|location=London|isbn=0-333-90171-1}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Ferrill|first=Arther|year=1985|title=The Origins of War: From the Stone Age to Alexander the Great|publisher=[[Thames and Hudson]]|location=New York|isbn=0-500-25093-6}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Fitzgerald|first=C. P.|year=1969|title=The Horizon History of China|publisher=American Heritage|location=New York|isbn=0-8281-0005-5}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Fuller|first=J. F. C.|authorlink=J.F.C. Fuller|year=1954–57|title=A Military History of the Western World|others=3 vols.|publisher=[[Funk & Wagnalls]]|location=New York}}
*# ''From the Earliest Times to the Battle of Lepanto.'' {{ISBN|0-306-80304-6}}0-306-80304-6 (1987 reprint).
*# ''From the Defeat of the Spanish Armada to the Battle of Waterloo.'' {{ISBN|0-306-80305-4}}0-306-80305-4 (1987 reprint).
*# ''From the American Civil War to the End of World War II.'' {{ISBN|0-306-80306-2}}0-306-80306-2 (1987 reprint).
* {{citeНаведена bookкнига|last=Gowlett|first=John|year=1984|title=Ascent to Civilization|publisher=Collins|location=London|isbn=978-0-00-217090-1}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Hawkes|first=Jacquetta|authorlink=Jacquetta Hawkes|year=1968|title=Dawn of the Gods|publisher=[[Chatto & Windus]]|location=London|isbn=0-7011-1332-4}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Hawkes|first=Jacquetta|author2=David Trump|origyear=1976|year=1993|title=The Atlas of Early Man|publisher=[[Dorling Kindersley]]|location=London|isbn=978-0-312-09746-2}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Hicks|first=Jim|year=1974|title=The Empire Builders|publisher=Time-Life Books|location=New York}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Hicks|first=Jim|year=1975|title=The Persians|publisher=Time-Life Books|location=New York}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Johnson|first=Paul|authorlink=Paul Johnson (writer)|year=1987|title=A History of the Jews|publisher=[[Weidenfeld and Nicolson]]|location=London|isbn=978-0-297-79091-4}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Jensen|first=Derrick|authorlink=Derrick Jensen|year=2006|title=[[Endgame (Derrick Jensen books)|Endgame]]|publisher=[[Seven Stories Press]]|location=New York|isbn=978-1-58322-730-5}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Keppie|first=Lawrence|year=1984|title=The Making of the Roman Army: From Republic to Empire|publisher=Barnes & Noble|location=Totowa, N.J.|isbn=0-389-20447-1}}
* Korotayev, Andrey, ''World Religions and Social Evolution of the Old World Oikumene Civilizations: A Cross-Cultural Perspective''. Lewiston, NY: Edwin Mellen Press, 2004. {{ISBN|0-7734-6310-0}}0-7734-6310-0
* Kradin, Nikolay. Archaeological Criteria of Civilization. ''Social Evolution & History'', Vol. 5, No 1 (2006): 89–108. ISSN [https://www.worldcat.org/search?fq=x0:jrnl&q=n2:1681-4363 1681-4363].
* {{citeНаведена bookкнига|last=Lansing|first=Elizabeth|year=1971|title=The Sumerians: Inventors and Builders|publisher=McGraw-Hill|location=New York|isbn=0-07-036357-9}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Lee|first=Ki-Baik|year=1984|title=A New History of Korea|others=trans. Edward W. Wagner, with Edward J. Shultz|publisher=[[Harvard University Press]]|location=Cambridge|isbn=0-674-61575-1}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Nahm|first=Andrew C.|year=1983|title=A Panorama of 5000 Years: Korean History|publisher=Hollym International|location=Elizabeth, N.J.|isbn=0-930878-23-X}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Oliphant|first=Margaret|year=1992|title=The Atlas of the Ancient World: Charting the Great Civilizations of the Past|publisher=Ebury|location=London|isbn=0-09-177040-8}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Rogerson|first=John|year=1985|title=Atlas of the Bible|publisher=[[Infobase Publishing]]|location=New York|isbn=0-8160-1206-7}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Sandall|first=Roger|authorlink=Roger Sandall|year=2001|title=The Culture Cult: Designer Tribalism and Other Essays|publisher=Westview|location=Boulder, Colo.|isbn=0-8133-3863-8}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Sansom|first=George|year=1958|title=A History of Japan: To 1334|publisher=Stanford University Press|location=Stanford|isbn=0-8047-0523-2}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Southworth|first=John Van Duyn|year=1968|title=The Ancient Fleets: The Story of Naval Warfare Under Oars, 2600 B.C.–1597 A.D.|publisher=[[Twayne]]|location=New York}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Thomas|first=Hugh|authorlink=Hugh Thomas (historian)|year=1981|title=An Unfinished History of the World|edition=rev.|publisher=Pan|location=London|isbn=0-330-26458-3}}
* {{citeНаведена bookкнига|last=Yap|first=Yong|author2=Arthur Cotterell|year=1975|title=The Early Civilization of China|publisher=Putnam|location=New York|isbn=0-399-11595-1}}
* Yurdusev, A. Nuri, International Relations and the Philosophy of History: A Civilizational Approach (Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2003).
| 