Специјална теорија за релативноста: Разлика помеѓу преработките

[проверена преработка][проверена преработка]
Избришана содржина Додадена содржина
с Јазична исправка, replaced: Retrieved on → Посетено на
с Замена со македонски назив на предлошка, replaced: cite web → Наведена мрежна страница (4)
Ред 3:
'''Специјална теорија за релативноста''' — прифатена [[научна теорија|физичка теорија]] која се однесува на врската меѓу [[време-простор]]от. Истата се заснова на два постулати: (1) законите на физиката се [[непроменлив (физика)|непроменливи]] (инваријантни) во сите [[инерцијален појдовен систем|инерцијални системи]] (незабрзувачки појдовни системи), и (2) брзината на светлината во [[вакуум]] е подеднаква за сите набљудувачи, без разлика на движењето на светлинскиот извор. Беше предложена во 1905 г. од страна на [[Алберт Ајнштајн]] во делото „За електродинамиката и подвижните тела“.<ref name=electro>[[Albert Einstein]] (1905) "[http://web.archive.org/web/20050220050316/http://www.pro-physik.de/Phy/pdfs/ger_890_921.pdf ''Zur Elektrodynamik bewegter Körper'']", ''Annalen der Physik'' 17: 891; English translation [http://www.fourmilab.ch/etexts/einstein/specrel/www/ On the Electrodynamics of Moving Bodies] by George Barker Jeffery and Wilfrid Perrett (1923); Another English translation [[s:On the Electrodynamics of Moving Bodies|On the Electrodynamics of Moving Bodies]] by Megh Nad Saha (1920).</ref> Непостојаноста на [[Њутнова механика|Њутновата механика]] со [[Максвелови равенки|Максвеловите равенки]] од [[електромагнетизам|електромагнетизмот]] и неможноста да се добие движењето на Земјата низ [[етерот]] довеле до развој на специјалната релативност, која служи за исправки во механиката за да се справи со ситуациите кои вклучуваат движења со брзини блиски до брзината на светлината. Во денешниот период, специјалната релативност е најточниот модел за движење при која и да било брзина. Иако е така, Њутновата механика сè уште се користи (поради својата едноставност и точност) при доста помали брзини релативно во однос на брзината на светлината.
 
Специјалната релативност се занимава со голем број на последици, кои се потврдени опитно,<ref>{{citeНаведена webмрежна страница | url = http://www.edu-observatory.org/physics-faq/Relativity/SR/experiments.html | title = What is the experimental basis of Special Relativity? | accessdate = 2008-09-17 | author = Tom Roberts and Siegmar Schleif |date=October 2007 | work = Usenet Physics FAQ}}</ref> вклучувајќи ги [[контракција на должината|контракцијата на должината]], [[временска дилатација|временската дилатација]], [[релативистичка маса|релативистичката маса]], [[еднаквост на масата и енергијата|еднаквоста на масата и енергијата]], [[брзина на светлината#крајна граница на брзините|универзална граница на брзината]] и [[релативност на едновременоста]]. Го заменува конвенционалното мислење за апсолутно универзално време со мислењето дека времето зависи од појдовниот систем и [[простор]]ната местоположба. Наместо да постои непроменлив временски интервал помеѓу два настана, станува збор за непроменлив [[време-просторен интервал]]. Во заемодејство со другите закони од физиката, двата постулати од теоријата за специјалната релативност се предвидува еднаквоста на [[маса]]та и [[енергија]]та, како што е запишано со равенката на [[еднаквост на масата и енергијата|еднаквоста на масата и енергијата]] ''E''&nbsp;=&nbsp;''mc''<sup>2</sup>, каде ''c'' е [[брзина на светлината]] во вакуум.<ref name=relativity>{{cite book |author=Albert Einstein |title=Relativity: The Special and the General Theory |page= 48 |url=http://books.google.com/?id=idb7wJiB6SsC&pg=PA50 |isbn=0-415-25384-5 |publisher=Routledge |year=2001 |edition=Reprint of 1920 translation by Robert W. Lawson }}</ref><ref name=Feynman>{{cite book |title=Six Not-so-easy Pieces: Einstein's relativity, symmetry, and space–time |author=Richard Phillips Feynman |page= 68 |url=http://books.google.com/?id=ipY8onVQWhcC&pg=PA68 |isbn=0-201-32842-9 |publisher=Basic Books |edition=Reprint of 1995 |year=1998}}</ref>
 
Определувачка карактеристика на специјалната релативност е замената на [[Галилееви трансформации|Галилеевите трансформации]] на Њутновата механика со [[Лоренцови трансформации|Лоренцовите трансформации]]. Времето и просторот не можат да се раздвојат едно од друго. Просторот и времето се испреплетени во еден единствен [[континуум]] познат под името [[време-простор]]. Настаните кои се случуваат во исто време за еден набљудувач можат да се случат во различни временски периоди за друг набљудувач.
Ред 193:
{{поврзано|Патување низ вселената со постојано забрзување}}
 
Бидејќи никој не може да патува побрзо од светлината, секој може да заклучи дека човек не може да отпатува подалеку од 40 светлосни години од Земјата доколку човекот патува од својата 20 година до својата 60 година. Секој би си помислил дека патникот ќе пристигне само до неколкуте сончеви системи кои постојат на растојание од 20–40 светлосни години од Земјата. Но ова би бил погрешен заклучок. Бидејќи поради временската дилатација, хипотетички вселенски брод ќе пропатува илјадници светлосни години за време на 40 години активно пилотирање. Ако би се изградил вселенски брод кој забрзува со постојана [[Земјина тежа|1g]], за период помал од година ќе се движи со брзина еднаква на брзината на светлината гледано од Земјата. Временската дилатација ќе го продолжи животниот век на гледан од појдовниот систем на Земјата, но неговиот животен век мерен од часовник кој патува со него нема да претрпи никакви промени. За време на патувањето, луѓето на Земјата ќе почувствуваат повеќе време отколку пилотот на вселенскиот брод. За пат со должина од 5 години за пилотот ќе изнесува 6½ земјини години и ќе измине растојание од 6 светлосни години. За период од 20 години пилотот ќе пропатува (5 години забрзувајќи и 5 успорувајќи, два пати од секое) ќе го донесе на Земјата по пропатувани 335 Земјини години и изминато растојание од 331 светлосна година.<ref>{{citeНаведена webмрежна страница|author=Philip Gibbs and Don Koks|title=The Relativistic Rocket|url=http://math.ucr.edu/home/baez/physics/Relativity/SR/rocket.html|accessdate=30 August 2012}}</ref> при целосно 40-годишно патување со забрзување од 1 g гледано од Земјата ќе трае 58,000 години и притоа ќе се измине растојание од 55.000 светлосни години. 40-годишно патување со 1,1 g ќе трае 148.000 Земјини години и ќе се измине растојание од 140.000 светлосни години. Еднонасочно забрзување со времетраење од 28 години (14 години забрзувајќи, и 14 години успорувајќи мерено со космонаутски часовник) патувајќи со забрзување од 1 g може да измине 2.000.000 светлосни години односно растојанието до галаксијата Андромеда.<ref>{{citeНаведена мрежна webстраница|author=Philip Gibbs and Don Koks|title=The Relativistic Rocket|url=http://math.ucr.edu/home/baez/physics/Relativity/SR/rocket.html|accessdate=13 October 2013}}</ref> Оваа временска дилатација е она што им овозможува на мионите да патуваат со брзини блиски до ''c'' и изминат растојание подалеку мерено во ''c'' пати во однос на својот [[полураспад]] (при мирување).<ref>[http://library.thinkquest.org/C0116043/specialtheorytext.htm Специјалната теорија за релативноста покажува дека времето и просторот се под дејство на ова движење]. Library.thinkquest.org. Посетено на 2013-04-24.</ref>
 
==Причиност и забрана за движење со брзина поголема од брзината на светлината==
Ред 217:
Дури и да не се земе предвид причиноста, постојат други силни причини дека летот со брзини поголеми од брзината на светлината е забранет поради специјалната релативност. На пример, ако се дејствува со постојана сила на тело во бесконечно долг период, тогаш интегрирајќи {{nowrap|1=''F'' = ''dp''/''dt''}} се добива импулс кој расте без запирање, сето ова се должи на <math>p = m \gamma v</math> се добива [[бесконечност]] како што <math>v</math> се приближува кон ''c''. За набљудувач кој не забрзува, ќе му изгледа дека објектот ја зголемува инерцијата, за да се добие помало забрзување во поглед на истата сила која се вложува. Ова однесување е забележано кај [[забрзувач на честички|забрзувачите на честички]], каде секоја честичка е забрзана со помош на електромагнетна сила.
 
Теоретските и експериментални проучувања на тунелскиот ефект од страна на [[Гунтер Нимц]] и Петриса Екле покажале дека при специјални услови сигналите можат да патуваат со брзини поголеми од брзината на светлината.<ref name=Nimtz1>{{cite journal|author=F. Low and P. Mende|title=A Note on the Tunneling Time Problem|journal= Annals of Physics|volume= 210|pages= 380–387 |year=1991|doi=10.1016/0003-4916(91)90047-C|issue=2|bibcode = 1991AnPhy.210..380L }}</ref><ref name=Nimtz2>{{cite journal|author=A. Enders and G. Nimtz|title= On superluminal barrier traversal|journal=J. Phys. I France|volume= 2|pages= 1693–1698|year=1992|doi=10.1051/jp1:1992236|issue=9 |bibcode = 1992JPhy1...2.1693E }}</ref><ref name=Nimtz3>{{cite journal|author=S. Longhi |display-authors= et al|pmid=12006050|url=http://www.researchgate.net/publication/11365120_Measurement_of_superluminal_optical_tunneling_times_in_double-barrier_photonic_band_gaps|doi=10.1103/PhysRevE.65.046610|arxiv=physics/0201013|title=Measurement of superluminal optical tunneling times in double-barrier photonic band gaps|year=2002|journal=Physical Review E|volume=65|issue=4|pages=046610|last2=Laporta|first2=P.|last3=Belmonte|first3=M.|last4=Recami|first4=E.|bibcode = 2002PhRvE..65d6610L }}</ref><ref name=Eckle>P. Eckle et al., Attosecond Ionization and Tunneling Delay Time Measurements in Helium, Science, 322, 1525–1529 (2008)</ref> Измерено е дека дигиталните сигнали патувале 5 побрзи c и тунелиран електрон кој ја носи информацијата дека атомот е [[јонизација|јонизиран]], со фотони, [[фотон]]и и електрони кој не потрошуваат време додека се во тунелирачката препрека. Според Нимц и Екле, при овој суперосветлечки процес само Ајнштајновата причиност и специјалната релативност се нарушени но не и првичната причиност: суперосветлувачкото движење не доведува до никакво патување низ времето.<ref name=Nimtz4>{{cite journal|author=G. Nimtz, Do Evanescent Modes Violate Relativistic Causality?|doi=10.1007/3-540-34523-X_19|journal= Lect. Notes Phys. |volume=702|pages= 506–531 |year=2006|title=Do Evanescent Modes Violate Relativistic Causality?|series=Lecture Notes in Physics|isbn=978-3-540-34522-0}}</ref><ref name=Nimtz5>{{cite journal|author=G. Nimtz|title= Tunneling Violates Special Relativity| arxiv=1003.3944v1|year=2010}}</ref> Некои научници имаат изјавено дека не само што Нимцовите согледувања се погрешни, всушност самиот опит обезбедил потврда за веродостојноста на специјалната теорија.<ref name="winful">{{cite arxiv | title=Comment on "Macroscopic violation of special relativity" by Nimtz and Stahlhofen | author=Herbert Winful| date=2007-09-18 | eprint=0709.2736 | class=quant-ph}}</ref><ref>{{citeНаведена webмрежна страница | title=Latest "faster than the speed of light" claims wrong (again) | url=http://arstechnica.com/news.ars/post/20070816-faster-than-the-speed-of-light-no-i-dont-think-so.html | author=Chris Lee | date=2007-08-16}}</ref><ref name="WinfulHartman">{{Cite journal | author = Herbert G. Winful | title = Tunneling time, the Hartman effect, and superluminality: A proposed resolution of an old paradox | journal = Physics Reports | volume = 436 | issue = 1–2 | pages = 1–69 | date = December 2006 | url = http://sitemaker.umich.edu/herbert.winful/files/physics_reports_review_article__2006_.pdf | doi = 10.1016/j.physrep.2006.09.002 |bibcode = 2006PhR...436....1W }}</ref>
 
==Геометрија на време-просторот==