Боливија: Разлика помеѓу преработките

| national_motto = ''¡La unión es la fuerza!'' <br />„Сојузот е силата!“{{Spaces|1}}<small>{{es icon}}</small> <ref>{{CiteНаведена webмрежна страница|title=Central Bank of Bolivia|url=http://www.bcb.gov.bo/sitio/monedas/ligera/monedas/m10c.html|work=The Bolivian coin|accessdate=2006-08-04}}</ref>

| official_languages = [[шпански]] <br />[[кечуански јазици|кечуански]] <br />[[ајмарски јазик|ајмарски]] <br /> и 34 останати локални јазици<ref name="јазици">[http://bolivia.infoleyes.com/shownorm.php?id=469 Устав на Боливија], Член 5-I: ''Son idiomas oficiales del Estado el castellano y todos los idiomas de las naciones y pueblos indígena originario campesinos, que son el aymara, araona, baure, bésiro, canichana, cavineño, cayubaba, chácobo, chimán, ese ejja, Guaraní, guarasu'we, guarayu, itonama, leco, machajuyai-kallawaya, machineri, maropa, mojeño-trinitario, mojeño-ignaciano, moré, mosetén, movima, pacawara, puquina, quechua, sirionó, tacana, tapieté, toromona, uru-chipaya, weenhayek, yawanawa, yuki, yuracaré y zamuco.''</ref><ref>{{citeНаведена webмрежна страница|url=http://kids.britannica.com/comptons/atlas?geogId=31 |title=Kids Encyclopedia |publisher=Kids.britannica.com |date=8 February 2009 |accessdate=30 August 2010}}</ref>

| GDP_PPP = $50.904 милијарди<ref name=imf>{{citeНаведена webмрежна страница|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=69&pr.y=12&sy=2009&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=218&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a= |title=Bolivia|publisher=International Monetary Fund|accessdate=17 April 2012}}</ref>

| Gini_ref = <ref name="cia">{{CiteНаведена webмрежна страница | url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bl.html | title=South America :: Bolivia | work=[[The World Factbook]] | publisher=[[Central Intelligence Agency]] | accessdate=28 јануари 2014}}</ref>

| HDI_ref = <ref name="HDI">{{citeНаведена webмрежна страница |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-summary-en.pdf |title=2014 Human Development Report Summary |date=2014 |accessdate=27 јули 2014 |publisher=United Nations Development Programme | pages=21–25}}</ref>

'''Боливија''' ({{lang-es|Bolivia}}, {{lang-qu|Buliwya}}, {{lang-ay|Wuliwya}}, {{lang-gn|Volívia}}), или официјално '''Повеќенационална Држава Боливија'''<ref name="ReferenceA">{{citeНаведена webмрежна страница|url=http://www.who.int/countries/bol/en/ |title=WHO &#124; Bolivia (Plurinational State of) |publisher=Who.int |date=11 May 2010 |accessdate=30 August 2010}}</ref><ref>{{citeНаведена мрежна webстраница|url=http://data.un.org/CountryProfile.aspx?crName=Bolivia%20(Plurinational%20State%20of) |title=UNdata &#124; country profile &#124; Bolivia (Plurinational State of) |publisher=United Nations |date=14 November 1945 |accessdate=30 August 2010}}</ref> (''{{јаз|es|Estado Plurinacional de Bolivia}}'') — независна држава во [[Јужна Америка]]. Боливија се граничи со [[Бразил]] на север и исток, со [[Парагвај]] и [[Аргентина]] на југ, со [[Чиле]] на југозапад и со [[Перу]] на запад. Главен град на државата според уставот е [[Сукре]], а седиште на владата е [[Ла Пас]]. Државата има 37 [[службен јазик|службени јазици]], а најзборувани се шпанскиот, кечуанскиот, ајмарскиот и гваранскиот јазик. Боливија има население од околу 10 милиони жители. Над 50% од населението се [[Јужна Америка|јужноамерикански]] [[Американски староседелци|староседелци]], меѓу кои најголеми се [[Кечуани]]те, [[Ајмари]]те и [[Гварани]]те.

Боливија е демократска претседателска република. [[Административна поделба на Боливија|Административно]], државата е поделена на [[Департмани во Боливија|девет департмани]]. Релјефот на државата е разновиден, па така во западните предели се наоѓаат високите [[Анди]], а во источниот дел на земјата се наоѓаат низините на [[Амазонија]] и [[Гран Чако]]. Државата е означена како „држава во развој“, со среден [[Индекс на човеков развој]] и ниво на сиромаштија од 53%.<ref>{{citeНаведена webмрежна страница|url=http://www.eldeber.com.bo/2011/2011-11-30/vernotaahora.php?id=111129221401 |title=Bolivia baja sus índices de pobreza en 8 años (Bolivia lowers its poverty levels) |publisher=El Deber |date=30 November 2011 |accessdate=30 November 2011}}</ref> Главни стопански гранки во државата се земјоделството, шумарството, риболовството, рударството и производството на текстил, облека, обработени материјали и рафинирана [[нафта]]. Држава е богата со природни ресурси, особено со [[калај]] и [[литиум]].

До крајот на 16 век боливиското [[сребро]] било важен извор на приход на Шпанската империја.<ref>MSN Encarta, [http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/spain.html Conquest in the Americas]. [http://www.webcitation.org/5kwQDCbGf Archived] 31 October 2009.</ref> Месното население служело како работна сила, а Шпанците го презеле системот на општествено служење од [[Инки]]те познато како [[Мита (служба)|мита]].<ref>{{citeНаведена webмрежна страница|url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |title=Bolivia – Ethnic Groups |publisher=Countrystudies.us |date= |accessdate=30 August 2010}}</ref> Во март 1782 година, [[Тупак Катари]] го организирал месното население во револт, кога бил опколен [[Ла Пас]]. Во бунтот 20.000 лица го загубиле животот.<ref>[http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html Rebellions]. History Department, Duke University.</ref> Како што шпанската власт слабеела поради војните со [[Наполеон]], незадоволството на месното население се зголемувало.

Уште од независноста, Боливија загубила половина од првичната територија преку војни и внатрешни немири.<ref>{{citeНаведена webмрежна страница |url=http://opinionator.blogs.nytimes.com/2012/03/13/who-bit-my-border/ |title=Who Bit My Border? |date=March 13, 2012 |publisher=[[The New York Times]] |author=Frank Jacobs}}</ref> Боливија ја загубила контролата на денешната сојузна држаба Акре во Бразил за време на Војната во Акре. Месното население на Акре имало неколку значајни победи за време на оваа војна, но кога увиделе дека има опасност од избувнување голема војна во која би се вклучила сета војска на Бразил, буното се стишил и се потпишал Договорот од Петрополис во 1903 година. Со договорот Боливија ја изгубила оваа територија.

Условите за живот на локалното населени биле лоши. Населението немало пристап до образование и работеле во лоши услови. Во тој период Боливија загубила од Парагвај во Војната во Чако во 1932 до 1935 година. Со тоа, Боливија ја загубила својата контрола на голем дел од територијата на Гран Чако.<ref>{{citeНаведена bookкнига |author=Harold Osborne |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{citeНаведена webмрежна страница |author=History World |title=History of Bolivia |publisher=National Grid for Learning |year=2004 |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11}}</ref><ref>{{cite news |author=Juan Forero |title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness |work=New York Times |url=http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html | date=7 May 2006 | accessdate=26 April 2010}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)], University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref>

* '''Анди'''. Андите се наоѓаат во југозападниот дел од државата и заземаат околу 28% од вкупната површина на Боливија. Овој географски регион има 307.603 километри квадратни и се наоѓа на надморска височина од над 3.000 метри. Андскиот географски регион се наоѓа меѓу два андски планински венци: Кордилјера Оксидентал и Кордилјера Сентрал. Во боливискиот дел на Андите се наоѓаат некои од најголемите врвови во Америка, како што се Невадо Сахама со 6.542 метри и [[Илјимани]] со 6.462 метри. Во регионот се наоѓа и езерото Титикака, кое е највисоко езеро на кое има трговска активност.<ref>{{citeНаведена webмрежна страница|url=http://www.highestlake.com/highest-lake-world.html|title=The Highest Lake in the World|first=Carl|last=Drews|date=13 September 2005|accessdate=2006-12-02}}</ref> Титикака е најголемо езеро во Јужна Америка,<ref name=strontium>Grove, M. J., P. A. Baker, S. L. Cross, C. A. Rigsby and G. O. Seltzer 2003 Application of Strontium Isotopes to Understanding the Hydrology and Paleohydrology of the Altiplano, Bolivia-Peru. ''Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology'' 194:281-297.</ref><ref>Rigsby, C., P. A. Baker and M. S. Aldenderfer 2003 Fluvial History of the Rio Ilave Valley, Peru, and Its Relationship to Climate and Human History. ''Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology'' 194:165-185.</ref> и е поделено меѓу Боливија и Перу. Значјна област во регионот е [[Салар де Ујуни]], кое е најголема солена рамнина во светот и значаен извор на литиум.

Боливија е една од најслабо развиените држави во [[Јужна Америка]]. Скоро две третини од населението живее во сиромаштија и голем број од ова население се занимава со [[земјоделство]]. Густината на населението во државата е проценето на еден жител на километар квадратен во југоисточните делови, во централните делови десет жители на километар квадратен. Според податоците до 2006 година, населението на државата се зголемува за 1.45% годишно.<ref name="BackgroundNote">{{citeНаведена webмрежна страница |title=Background Note: Bolivia |publisher=[[United States Department of State]] |url=http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |accessdate=17 October 2006}}</ref> Според проценките за 2010 година, Боливија има 10.907.778 жители<ref>{{citeНаведена мрежна webстраница|url=http://world-gazetteer.com/wg.php?x=1262904839&men=gpro&lng=en&des=wg&geo=-1048596&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=1500&geo=-38 |title=Bolivia|publisher=World Gazetteer|accessdate=7 January 2010|archiveurl=http://www.webcitation.org/6DnKb7gti|archivedate=19 January 2013}}</ref>

|colspan=2 style="background:#e8e8e8;" align=left|<small>Notes:<br />'''1''' = Национален попис на население 2001, НСИ на Боливија.</small><ref>{{citeНаведена webмрежна страница

|colspan=2 style="background:#e8e8e8;" align=left|<small>'''2''' = <ref>{{citeНаведена webмрежна страница

Најголем број од боливиското население се [[Католици]]. Сепак, [[протестантство]]то и традиционалната [[релгија на Инките]]<ref>{{citeНаведена webмрежна страница | url = http://www.traditioninaction.org/HotTopics/i99ht_002_TribalismBolivia.html | title = The Religious Tribalism of Evo Morales in Bolivia | first = Juan | last = Sanahuja |publisher= Tradition in action |date= |accessdate= 30 August 2010}}</ref><ref>{{citeНаведена webмрежна страница| url= http://www.eforobolivia.org/blog.php/?p=1473 | title =Evo Morales consecrated Spiritual Leader of Native Religion |publisher=E foro Bolivia |date=21 January 2010 |accessdate=30 August 2010}}</ref> се шират доста брзо низ земјата.<ref name= BackgroundNote/> Според едно истражување од 2001 година создадено од Националниот статистички институт, 78% од населението се Католици, 16% се Протестанти и 3% се следбеници на останатите христијански цркви.<ref>{{citeНаведена webмрежна страница|url= http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |title=Bolivia religion | publisher= Department of State | location = USA | date= 14 September 2007 | accessdate = 30 August 2010}}</ref> Според мрежното место „adherents.com“, 3.25% од населението се [[Бахаисти]] што е најголем број Бахаисти во една земја на континентална територија.<ref>{{citeНаведена мрежна webстраница | url = http://www.adherents.com/largecom/com_bahai.html |title = Largest Baha'i communities |publisher= Adherents.com |date= |accessdate= 7 January 2012}}</ref> Во државата има мал број [[Муслимани]] кои се потомци на арапски доселеници и тие сочинуваат околу 2.000 жители. Во државата има и мал број [[Евреи]]. Боливија е [[секуларна држава]] и нема [[официјална религија]].

Според прогнозите за 2006, животниот век на луѓето бил 64 години за мажи и 67 години за жени.<ref name="ReferenceA"/> Според истражувањето на Програмата за развој на ООН и УНИЦЕФ, над 230 бебиња умирале дневно поради недостаток на соодветна медицинска грижа.<ref>{{citeНаведена webмрежна страница|author=United Nations High Commissioner for Refugees |url=http://www.unhcr.org/refworld/publisher,AMNESTY,,BOL,46558ec011,0.html |title=Refworld &#124; Amnesty International Report 2007 - Bolivia |publisher=UNHCR |date=23 May 2007 |accessdate=30 August 2010}}</ref> Мнозинството од населението нема здравствено осигурување.<ref name="who.int">{{citeНаведена мрежна webстраница|url=http://www.who.int/countryfocus/cooperation_strategy/ccsbrief_bol_en.pdf |title=Microsoft Word - bolivia_en.doc |format=PDF |date= |accessdate=30 August 2010}}</ref> Значаен дел од боливиското население нема пристап до соодветна медицинска грижа.<ref name="who.int"/>

Според уставот на државата, главен град на Боливија е [[Сукре]]. Ла Пас е седиште на владата и поради тоа често се смета за „де факто“ главен град. Името на Сукре пред независноста било „Ла Плата“ и бил прогласен како транзициски главен град на новата независна држава [[Горно Перу]] (денес Боливија) на [[1 јули]] [[1826]] година.<ref name=DicGeo>{{CiteНаведена bookкнига | publisher = Impr. "Bolívar" de M. Pizarro | last = "Sucre." | first = Sociedad Geográfica | title = Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos | year = 1903 | pages = 296–97 }}</ref> На [[12 јули]] [[1839]] година, претседателот [[Хозе Мигел де Веласко]] донел закон со кој градот се прогласил за главен град на државата и го сменил името во чест на револуционерот [[Антонио Хозе де Сукре]].<ref name=DicGeo /> На почетокот на 20 век, боливиската влада била префрлена од Сукре во Ла Паз, поради изолираноста на Сукре од економската активност на државата по падот на индустријата за [[сребро]] во [[Потоси]].

Воените сили на Боливија се составени од три дела: [[армија]], [[морнарица]] и [[воздухопловство]]. Волонтерското служење војска во државата може да се изврши со наполнети 18 години, но кога бројот на војници е мал, државата ги регрутира сите со наполнети 14 години.<ref name="cia podatovi">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bl.html CIA -The World Factbook – Bolivia]</ref> Воениот рок во Боливија е 12 месеци. Боливиската влада годишно троши 130 милиони [[американски долари]] за својата одбрана.<ref>{{citeНаведена webмрежна страница |title=Bolivia Military Profile 2006|year=2006 |url=http://indexmundi.com/bolivia/military_profile.html}}</ref>

Боливија е една од најсиромашните и најслабо развиените држави во [[Латинска Америка]], иако е богата со природни ресурси. Бруто домашниот производ за 2002 бил 7.9 милијарди [[американски долари]]. Економскиот раст на Боливија бил околу 2.5% годишно а инфлацијата била меѓу 3% и 4% во 2002. Според [[Индекс на економска слобода|Индексот на економска слобода]] за 2010 година, Боливија била означена како „репресирана“.<ref>{{citeНаведена webмрежна страница|url=http://www.heritage.org/index/Ranking.aspx |title=Country rankings for trade, business, fiscal, monetary, financial, labor and investment freedoms |publisher=Heritage.org |date= |accessdate=30 August 2010}}</ref> Сепак, иако со серија политички препреки, администрацијата на [[Ево Моралес|Моралес]] потикнала економски развој како што бил постигнат во изминатите 30 години. Економскиот развој бил проследен со намалување на нееднаквоста во државата.<ref>{{citeНаведена мрежна webстраница |url=http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/bolivian-economy-during-morales-administration/|title=Bolivia: The Economy During the Morales Administration|date=December 2009|author=Mark Weisbrot, Rebecca Ray and Jake Johnston|publisher=CEPR - Center for Economic and Policy Research}}</ref>