Исхрана: Разлика помеѓу преработките
| [проверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
Одбиени последните 2 промени (од 79.126.225.153) и ја поврати преработката 3640966 на Ehrlich91 |
с Јазична исправка, replaced: допринело → придонело using AWB |
||
Ред 1:
{{внимание}}
{{викификација}}
[[Image:Nutrition label.gif|300px|thumb|"Нутриционстички факти " прикажани на етикетите на пакуваната храна во [[Соединети Американски Држави|САД]] укажува на количини на [[
'''Исхраната''' (уште наречена прехрана или храна) претставува обезбедување на клетките и организмите со потребни материи (во форма на храна) за живот. Со здрава исхрана можат да се спречат или олеснат многу чести здравствени проблеми.
Ред 10:
=== Животинска исхрана ===
==== Краток преглед ====
Науката за исхрана ги истражува метаболичните и психичките телесни одговори на исхраната. Со напредување во полињата на молекуларната биологоја, биохемијата и генетиката, предметот на исхраната се' повеќе се занимава со метаболизмот и метаболичните патеки: секвенците на биохемиските чекори низ кои супстанциите во живите суштества се менуваат од едно во друго.
Ред 41 ⟶ 40:
Јаглеродните хидрати може да се класифицираат како моносахариди, дисахариди или полисахариди во зависност од бројот на мономерни (шеќерни) единици кои ги содржат. Тие претставуваат голема група на храна како што се ориз, тестенини, леб и други производи врз основа на жито. Моносахаридите, дисахаридите и полисахаридите поединечно содржат една, две или три единици шеќер. Полисахаридите се наречени сложени јаглеродни хидрати бидејќи тие се типично долги, разгранети синџири од шеќерни единици.
Традиционално, се смета дека простите јаглеродни хидрати брзо се апсорбираат и поради тоа го подигнуваат шеќерот во крвта побрзо од сложените јаглеродни хидрати. Сепак ова не е точно. Некои прости јаглеродни хидрати (на пр. фруктозата) се варат многу бавно, додека многу сложени јаглеродни хидрати се варат со иста брзина како и простите.
=== Растителни влакна ===
Ред 48 ⟶ 46:
=== Масти ===
Една молекула на мастите од исхраната се состои од неколку масни киселини (кои се состојат од долги синџири од јаглеродни и водородни атоми) поврзани со глицерол. Тие особено се наоѓаат кај триглицеридите (три масни киселини кои се прикачени за стожерот на еден глицерол). Мастите може да се класифицираат како заситени и незаситени масти во зависност од детализираната структура на вклучените масни киселини. Јаглеродните атоми во синџирите од масни киселини на заситените масти се поврзани со водородни атоми, додека некои јаглеродни атоми на незаситените масти се двојно поврзани, така што нивните молекули содржат релативно помал број на водородни атоми отколку заситена масна киселина од иста должина. Незаситените масти понатаму можат да се класифицираат како мононезаситени (една двојна врска) или полинезаситени (многу двојни врски). Исто така, во зависност од местото на двојната врска во синџирот на масни киселини, незаситените масти се класифицираат како омега-3 или омега-6 масни киселини. Транс мастите се вид на незаситени масти со транс-изомерни врски; овие се ретки во природата и во храната од природни извори; обично се создаваат во индустриски процес наречен (делумна) хидрогенизација.
Ред 55 ⟶ 52:
=== Неопходни масни киселини ===
Повеќето масни киселини не се неопходни, што значи дека телото може да ги произведува кога му се потребни, воглавно од други масни киселини, но секогаш со проширување на енергија. Сепак, кај луѓето најмалку две масни киселини се од суштинско значење и мора да бидат вклучени во исхраната. Соодветната рамнотежа на неопходни масни киселини - омега-3 и омега-6 киселини - исто така се смета дека е потребна за здравјето, иако крајна пробна демонстрација не е остварена. Двете "омега" долго-ланчани полизаситени масни киселини се супстрати на класата екосаноиди познати како простагландини, кои имаат улоги низ целото тело. Во некои погледи тие се хормони. Омега-3 екосаноидната киселина (ЕСК) која може да се создаде во човековото тело од неопходната омега-3 киселина, алфа-линоленската киселина (АЛК) или да биде внесена преку морска храна, служи како основа за простагландини од серија 3 (на пр. слабо воспалително ПГЕ3). Омега-6 диомо-гама-линоленската киселина (ДГЛК) служи како основа за простагландини од серија 1 (на пр. против-воспалително ПГЕ1) додека арахидонската киселина (АК) служи како основа за простагландини од серија 2 (на пр. про-воспалителни ПГЕ2). ДГЛК, како и АК можат да се создадат во човековото тело од омега-6 линоленската киселина (ЛК), или може да се внесат директно преку храна. Соодветното избалансирано внесување на омега-3 и омега-6 делумно го одредува релативното производство на различни простагландини, што е причината зошто се смета дека рамнотежа меѓу омега-3 и омега-6 е важна за кардиоваскуларното здравје. Во индустријализираните општества, луѓето обично консумираат големи количества на преработени растителни масла, кои ја намалиле количината на неопходните масни киселини, заедно со премногу омега-6 масни киселини поврзани со омега-3 масни киселини.
Ред 107 ⟶ 103:
Водата се излачува од телото во неколку форми вклучувајќи ја урината и изметот, потењето и преку водна пареа во издишаниот здив. Според тоа потребна е соодветна повторна хидратација за да се заменат изгубените течности.
Последните препораки во врска со количината на вода потребна за одржување на добро здравје посочуваат дека за одржување на правилна хидратација дневно се потребни 6-8 чаши вода. Сепак, не постои одреден веродостоен научен извор во врска со сфаќањето дека една личност треба да консумира 8 чаши вода дневно. Оригиналната препорака за внес на вода од страна на Одборот за храна и исхрана на Националниот совет за истражување од 1945 година гласи: "Нормалниот стандард за различни личности е 1 милилитар за секоја калорија од храна". Повеќето од овие количини се содржат во подготвената храна. Скорешни споредувања на добро познати препораки за внес на течности открија огромни разлики во обемот на вода кој треба да го консумираме за добро здравје. Според тоа за да се помогне во стандардизирање на насоките, препораките за консумација на вода се вклучени во два документа (2010) на Европската управа за безбедност на храната (ЕУБХ): (1) Насоки за исхраната (2) Вредноста на водата во врска со исхраната или соодветна дневна доза (СДД). Овие карактеристики се добиени со пресметување на соодветната доза од измерени кунсумирања во населенија од индивидуи со "пожелни осмоларни вредности на урина и пожелни консумирани количини на вода за единица енергија". За здрава хидратација, тековните насоки на ЕУБХ советуваат вкупна доза на вода од 2.0 литри/ден за возрасни жени и 2.5 литри/ден за возрасни мажи. Овие референтни вредности вклучуваат вода од вода за пиење, од други пијалоци, како и од храна. Околу 80% од нашите дневни потреби за вода доаѓаат од пијалоците кои ние ги пиеме, со тоа што останатите 20% доаѓаат од храната. Содржината на вода се менува во зависност од видот на храна која се кунсумира, така што на пр. овошјето и зеленчукот содржат повеќе отколку житариците. Овие вредности се проценуваат со користење на шаблони за рамнотежа на храната за секоја држава објавени од страна на Организацијата за храна и земјоделство на Обединетите Нации. Други насоки за исхраната исто така имаат импликации во врска со пијалоците кои ги консумираме за здрава хидратација - на пр. Светската Здравствена Организација (СЗО) советува дека додадените шеќери не треба да зафаќаат повеќе од 10% од целосниот внес на енергија.
Панелот на ЕУБХ исто така, одреди дози за ралични популации. Препорачаната количина на внесување течности кај постарата популација е иста како и за возрасните. И покрај пониската консумација на енегрија, потребата од вода во оваа група на луѓе е зголемена поради намалениот капацитет на бибрезите. На бремените жени и доилките потребни им се додатни течности за да останат хидратирани. Панелот на ЕУБХ предлага дека бремените жени треба да консумираат иста количина на вода како и жените кои не се бремени, како и зголемен внес пропорционално на зголемениот внес на енегрија, кој треба да изнесува 300 мл/ден. За да надоместат за зголеменото исфрлање на течности, на доилките им се потребни додатни 70мл/ден над препорачаната доза за жените кои не лактираат.
За оние со здрави бубрези, до некаде е потешко да пијат премногу вода, но (особено на топло и суво време и за време на вежбање) опасно е да се пие премалку. Иако прехидрирање е многу поретка појава од дехидрирање, сепак е можно да се испие многу повеќе вода отколку што е потребно што може да доведе до интоксикација со вода, сериозна и потенцијално фатална состојба. Особено се опасни големи количини на де-јонизирана вода.
=== Други хранливи материи ===
Ред 195 ⟶ 191:
Протеинот е важна состојка на секоја клетка во телото. Косата и ноктите воглавно се состојат од протеини. Телото ги користи протеините за да ги гради и поправа ткивата. Покрај тоа, протеините се користат за да се создадат хормоните и други хемикалии во телото. Протеините се исто така важна основа за коските, мускулите, 'рскавицата, кожата и крвта.
Потребата од протеини се разликува кај секој човек, како и мислењата дали и до која мера физички активните луѓе имаат потреба од повеќе протеини. Дозволената дневна доза (ДДД) од 2005 година насочена кон здравата возрасна популација, обезбедува внесување на 0.8-1 грам протеини на килограм од телесната тежина (според ИТМ формула), со тоа што панелот за преглед гласеше: "Не се препорачуваат додатни протеини во исхраната на здрави возрасни личности кои тренираат вежби за отпор или истрајност". Спротивно на тоа, Ди Паскал (Di Pasquale) (2008) наведувајќи скорешни проучувања, препорачува минимална доза на протеини од 2.2 гр/кгр "за секој кој се занимава со натпреварувачки или напнат рекреациски спорт, кој сака да ја максимизира телесната маса, но не сака да ја зголеми тежината".
==== Вода и соли ====
Водата е една од најважните хранливи материи во спортската исхрана. Помага за исфрлање на отпадни материи од телото, ја регулира температурата на телото за време на активност и помага во варењето. Одржувањето на хидратација за време на периоди на физички напор е клучто за постигнување највисоки резултати. Додека пиењето премногу вода за време на активност може да доведе до физичка неудобност, прекумерното дехидрирање од 2% на телесна маса (на тежина) значително ги забавува спортските активности. Дополнителните јаглеродни хидрати и протеини пред, за време и по вежбањето го зголемуваат времето до изморувањето како и ја враќаат брзината. Потребната количина на вода зависи од работата која што се извршува, виткоста на телото и фактори од околината одобено температурата на амбиентот и влажноста. Клучот е одрчувањето на правата количина.
==== Јаглеродни хидрати ====
Ред 218 ⟶ 214:
Премалата консумација најчесто се однесува на долгорочна консумација на недоволна храна во однос на енергијата која еден организам ја троши или отстранува, што води кој лоша здравствена состојба.
==== Прекумерено ====
Прекумерената консумација најчесто се однесува на долгорочна консумација на вишок храна во однос на енергијата која пто еден огранизам ја троши или отстранува што доведува до лоша здравствена состојба, а кај животни и до дебелина. Може да предизвика прекумерено опаѓање на косата, кршливи нокти или нередовни менструални циклуси кај жените.
==== Неурамнотежено ====
Ред 241 ⟶ 236:
Уште повеќе "ангажирани" образовни модели кои ја опфаќаат исхраната се идеја која навлегува на сите нивоа во циклусот на учење.
Постои ограничено истражување кое директно ја поврзува Просечната оценка (ПО) сна студентот со неговото целокупно здравје од исхраната. Дополнителни суштински податоци се потребни за да се докаже дека целосното интелектуално здравје е тесно поврзано со исхраната на еден човек и дека не е само учте една заблуда.
=== Душевни нарушувања ===
Ред 257 ⟶ 251:
Состојбата на дебелина јасно придонесува за отпорноста на инсулин, кој од своја страна може да предизвика дијабетес тип 2. Речиси сите дебели луѓе и повеќето од луѓето со дијабетес тип 2 се обележани со отпорност на инсулин. Иако поврзаноста на прекумерената тежина и отпорноста е јасна, точните (најверојатно разновидните) причини за отпорност на инсулин остануваат помалку јасни. Уште поважно е дека било докажано дека соодветен вид на вежбање, редовното внесување на храна и намалување на гликемиското оптоварување (види подолу) можат да ја вратат отпорноста на инсулин кај поединци со прекумерена тежина (а со тоа и да го намалат нивото на шеќер во крвта кај оние кои имаат дијабетес тип 2).
Дебелината може негативно да ја промени хормонската и метаболичната состојба како резултат на отпорност кон хормонот лептин, а со тоа може да започне циклус во кој отпорноста на инсулин/лептин и дебелината меќусебно се влошуваат. Овој циклус наводно е поттикнат од постојана висока стимулација на инсулин/лептин и складирање на маснотиите, како резултат на големо внесување на храна која стимулира инсулин/лептин и енергија. Функцијата на инсулинот и лептинот е да испраќаат сигнали за ситост до хипоталамусот во мозокот. Сепак, отпорноста на инсулин/лептин може да го намали овој сигнал и поради тоа да дозволи прејадување и покрај големите складирани количини масти во телото. Исто така, намаленото сигнализирање на лептинот до мозокот може да ја намали нормалната функција на лептинот да одржува соодветно висока метаболична стапка.
Постои дебата во врска со тоа како и до кој степен различните хранливи фактори - како што внесувањето на преработени јаглеродни хидрати, целосни протеини, масти и внесувањето на јаглеродни хидрати, внесувањето на заситени и транс масни киселини, како и нискиот степен на внесување на витамини/минерали - допринесуваат за развојот на отпорноста на инсулин и лептин. Во секој случај, аналогно на начинот на кој модерното загадување предивикано од човекот потенцијално може да ја оптовари способноста на околината да одржува хомеостаза, неодамнешното експлозивно воведување на висок гликемиски индекс и преработена храна во исхраната на човекот може потенцијално да ја оптовари способноста на човечкото тело да одржува хомеостаза и добра здравствена состојба (како што беше потврдено со епидемијата на метаболичниот синдром).
Ред 277 ⟶ 271:
Драматичен пример за влијанието на преработката на храна врз здравјето на едно население е приказната за епидемијата на бери-бери кај луѓето кои опстојувале од рафиниран ориз. Отстранувањето на надворешниот слој на оризот со полирање, го отстранува и битниот витамин тиамин, што предизвикува бери-бери. Уште еден пример е појавата на скробут кај децата во доцниот 19-ти век во САД. Се откри дека најголемиот дел од оние кои пателе биле хранети со загревано млеко (како што посочил Пастер) за да се контролираат бактериските болести. Пастеризацијата била ефективна против бактериите, но го уништувала витаминот Ц.
Како што беше споменато, болестите поврзани со животните навики и со дебелината стануваат се позастапени низ светот. Постои сомнеж дека за тоа
=== Историја ===
Ред 305 ⟶ 299:
Во 1912 година, Касимир Фанк (Casimir Funk) го измислил терминот витамин, витален фактор во исхраната, од зборовите ''витален'' и ''амино'' бидејќи овие непознати супстанции кои спречувале скробут, бери-бери и пелагра, тогаш се сметало дека се изведени од амонијак. Витамините биле проучувани во првата половина од 20-ти век.
Во 1913 година Елмер Меколум (Elmer McCollum) ги открил првите витамини, витаминот А растворлив во масти и витаминот Б растворлив во вода (во 1915 година, сега е познато дека е сложенка составена од повеќе витамини растворливи во вода) и го именувал витаминот Ц како тогаш непозната супстанција која спречувала скробут. Лафајет Мендел(Lafayette Mendel) и Томас Озборн (Thomas Osborne) исто така направиле пионерско дело за витамините А и Б. Во 1919 година Сер Едвард Меланбај (Ser Edward Mellanby) погрешно го идентификувал рахитисот како недостаток од витамин А бидејќи кај кучињата можел да го излечи со рибино масло. Во 1922 година Меколум го уништил витаминот А во рибино масло, но забележал дека се уште лечи рахитис. Исто во 1922 година Х.М. Еванс (H.M. Evans) и Л.С. Бишоп (L.S. Bishop) го откриваат витаминот Е како неопходен за бременоста кај стаорците и оригинално го нарекувале "Икс фактор на храната" до 1925 година.
Во 1925 година Харт откри дека за апсорбирање на железо се потребни мали количини на бакар. Во 1927 година Адолф Ото Рејнхолд Виндаус (Adolf Otto Reinhold Windaus) го синтетизирал витаминот Д за што добил Нобелова награда за хемија во 1928 година. Во 1928 година Алберт Зент-Гиорги (Albert Szent-Giorgyi) ја изолирал аскорбинската киселина, а во 1932 година докажал дека е витамин Ц со тоа што спречил скробут. Во 1935 година ја синтетизирал, а во 1937 година довил Нобелова награда за неговиот труд. Зент-Гиорги истовремено го расветлил и поголемиот дел од циклусот на лимонската киселина.
Ред 340 ⟶ 334:
* Ni=Никел
* Mo=Молибден
=== Макронутриенти ===
Ред 359 ⟶ 352:
Калиумот го регулира отворањето и затворањето на стомата преку калиумска јонска пумпа. Бидејќи стомите се многу важни за регулирањето на вода, калиумот го намалува губењето на вода од листовите и ја зголемува толерантноста кон суша. Недостатокот на калиум може да предизвика некроза или интервенозна хлороза.
'''Силициум'''
Ред 366 ⟶ 358:
=== Микронутриенти ===
'''Бор'''
Ред 379 ⟶ 370:
Хлорот е потребен за осмоза и за јонска рамнотежа. Исто така игра улога во фотосинтезата.
'''Железо'''
Железото е потребно за фотосинтеза и е присутно како ензимски кофактор кај растенијата. Недостатокот од железо може да резултира со интервенозна хлороза и некроза.
'''Манган'''
Манганот е потребен за изградба на хлоропласти. Недостатокот од манган може да резултира со абнормалности во бојата, како што се безбојни точки на зеленилото.
'''Молибден'''
Ред 408 ⟶ 396:
=== Процеси ===
Растенијата важните елементи ги земаат од почвата преку нивните корени и од воздухот (кој главно се состои од азот и кислород) преку нивните лисја. Земањето на хранливи материи од почвата се постигнува со катјонска размена, при која влакната од корењата пумпаат водородни јони (Х<sup>+</sup>) во почвата низ протонски пумпи. Овие водородни јони ги изместуваат катјоните прикачени за негативно наполнетите честички на почвата така што катјоните да бидат достапни за земање преку коренот. Во лисјата, стомите се отвараат за да внесат јаглероден диоксид и да исфрлаат кислород. Молекулите на јаглеродниот диоксид се користат како извор на јаглерод во фотосинтезата.
| |||