Природонаука: Разлика помеѓу преработките
| [проверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
с Робот: Автоматизирана замена на текст (-философ +филозоф) |
Нема опис на уредувањето |
||
Ред 1:
[[Податотека:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|мини|десно|250п|Илустрација на статијата за природонаука од „Циклопедија“ (1728)]]
'''Природонауката''' ('''природознание''') — дициплината што се занимава со изучување на организмите како [[растенија]]та и [[животни]]те во нивната средина, со особена задршка на [[набљудување]]то наспроти [[опит]]от како метод на работа. Меѓу другото, таа опфаќа и [[научно истражување]], макар што тие имаат помало влијание од оние што се спроведуваат во поконкретните науки во дадени области. Во разни земји, оваа наука се нарекува „природна историја“ (од [[лат.]] ''historia naturalis''), но во оваа смисла нејзиниот делокруг е малку потесен.
Природонауката се вбројува во [[природни науки|природните науки]] и претставува систематско изучување на секоја категорија на организми и предмети во природата.<ref name="isbn0-19-861271-0">{{наведување |author=Brown, Lesley |title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles |publisher=Clarendon |location=Oxford [Eng.] |year=1993 |pages= |isbn=0-19-861271-0 |oclc= |doi= |accessdate=}}</ref> Како една наука, природознанието вистински постоело во [[антика]]та и средновековниот арапски свет, и во делата на научниците од [[ренесанса|ренесансните]] научници расејани низ Европа, кои работеле речиси во целосна изолација. Природонауката е меѓудисциплински приод што опфаќа активности на многу науки. Таков пример е и [[геобиологија|геобиологијата]], која има изразит повеќедисциплинарен карактер, здружувајќи ги научниците и нивните сознанија од најразлични потесни науки. Лицето што се занимава со природонаука се нарекува '''природонаучник'''.<ref>[http://www.makedonski.info/show/природонаучник „природонаучник“] — Дигитален речник на македонскиот јазик</ref>
Ред 10 ⟶ 12:
Сè до средината на XIX век, сознанијата за светот во Европа се делеле на два рода: [[хуманитарни науки]] (вклуч. [[теологија]]та) и природни науки. Природните науки потоа се делеле на разни гранки, при што природознанието важело за описен пандан на [[природна филозофија|природната филозофија]], која ја изучувала природата аналитички. Од денешно гледиште, природната филозофија го опфаќала она што е денеска [[физика]] и [[хемија]], додека пак природонауката се однесувала на [[биологија|биолошките]] и [[геологија|геолошките]] науки, при што двете биле во потесна врска. Во двете дисциплини голема улога одиграле аматерските научници-љубители, чии трудови станале доста застапени како стручни материјали во професионалните научни друштва (академии) како [[Кралско друштво|Кралското друштво]] во Британија и [[Француска академија на науките|Француската академија на науките]] — обете основани во XVII век.
Во природонауката имала улога и [[
==Историја==
Ред 16 ⟶ 18:
===Во антиката===
[[Податотека:ViennaDioscoridesPlant.jpg|мини|десно|Страница од делото „За лековитите средства“ од Диоскорид]]
Природонауката почнува со дејци како [[Аристотел]] и други филозофи-научници кои ја набљудувале природата околу нив и давале свои теории. Како дисциплина таа постои уште од антиката, кога се напишани важни дела од долготрајно значење, како Плиниевото „Природознание“. Од антиката, па сè до делата на [[Карл
Делото „За лековитите средства“ (''De Materia Medica'') од [[Педаниј Диоскорид|Диоскорид]] ([[I век]] н.е.) се смета за најстарото и највредното дело во историјата на
===Во средновековието===
Ред 24 ⟶ 26:
Додека во средновековна Европа природонауката била неподвижна, во арапскиот свет истата била во расцут. Од особено значење во овој период се делата на [[ел-Џахиз]] (781-869), кој прв почнал да ги поимува случувањата во природата како „борба за опстанок“<ref>Conway Zirkle (1941), Natural Selection before the "Origin of Species", ''Proceedings of the American Philosophical Society'' '''84''' (1): 71-123.</ref> и прв го утврдил постоењето на [[ланец на исхрана]].<ref>Frank N. Egerton, "A History of the Ecological Sciences, Part 6: Arabic Language Science - Origins and Zoological", ''Bulletin of the Ecological Society of America'', април 2002: 142-146 [143]</ref> За основоположник на арапската [[ботаника]] се смета [[Абу Ханифа Динавари]] (828-896), со делото „Книга за растенијата“, во кое обработува над 637 растенија, осврнувајќи се на нивната морфологија од ’ртењето до смртта, со сите фази на развојот на растенијата, цутењето и раѓањето на плодови.<ref name=Fahd-815>{{наведување|last=Fahd|first=Toufic|contribution=Botany and agriculture|pages=815}} во {{наведување |last1=Morelon |first1=Régis |last2=Rashed |first2=Roshdi |year=1996 |title=Encyclopedia of the History of Arabic Science |volume=3 |publisher=[[Routledge]] |isbn=0-415-12410-7}}</ref> [[ел-Андалуз|Андалузискиот]] научник Абу ел-Абас ел-Небати (1166-1239) е творец на првиот облик на [[научен метод]] во ботаниката, воведувајќи [[емпирија|емпириски]] и опитни методи за испробување, опис и распознавање на најразлични лековити материи, издвојувајќи ги народните суеверија од вистински полезните билки според внимателни испробувања и набљудувања.<ref>{{наведување|first=Toby |last=Huff |year=2003 |title=The Rise of Early Modern Science: Islam, China, and the West |publisher=Cambridge University Press |isbn=0-521-52994-8 |pages=813–852}}</ref> Неговиот ученик [[Ибн ел-Бејтар]] (1197-1248) напишал [[фармација|фармацевтска]] енциклопедија во која опишува 1.400 растенија, [[храна|прехранбени]] суровини и [[лек]]ови, од кој 300 биле негови сопствени откритија. Ова дело подоцна им послужило на европските биолози и фармацевтите од XVIII и XIX век, кои го користеле во латински превод.<ref>Diane Boulanger (2002), "The Islamic Contribution to Science, Mathematics and Technology", ''OISE Papers'' во ''STSE Education'', Vol. 3.</ref> Арапските геолози се занимавале со подробно изучување на [[науки за Земјата|науките за Земјата]], но веќе во времето на Авицена (околу 1000 г.), арапското царство почнало да оди надолу и научниците не уживале слобода на издавање на делата.<ref>Richard Myers (2003). "''[http://books.google.com/books?id=oS50J3-IfZsC&pg=PA13&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false The Basics of Chemistry]''". Greenwood Publishing Group. стр. 13. ISBN 0-313-31664-3</ref>
Почнувајќи од XIII век, [[христијанство|христијанското учење]] ги усвоило делата на [[Аристотел]] на прилично крут и строг начин [[Тома Аквински]], сочинувајќи „природобогословие“ (''theologia naturalis''). За времето на ренесансата, учените (особено билкарите и хуманистите) му се вратиле на непосредното природонаучно набљудување на растенијата и животните, и многу од нив насобрале големи збирки на ретки и егзотични видови и необични „чудовишни“ сушстества. Во овој период, [[Андреја Чезалпино]] го создал првиот познат [[хербариум]] и ја осмислил првата ботаничка [[систематика]]. Значаен деец на ова поле е германскиот лекар [[Леонхарт Фукс]], кој е еден од тројцата родоначалници на биологијата, заедно со [[Ото Брунфелс]] и [[Хиронимус Бок]]. Важен придонес на овој план дале Валериј Корд, [[Конрад Геснер]] („Историја на животните“, лат. ''Historiae animalium''), [[Фредерик Рејсх]] или [[Гаспар Баухин]].<ref name="natural"/> Со големото изобилство на познати организми се јавила потребата од нивна класификација во [[таксономија|таксономски групи]], системот на шведскиот природонаучник [[Карл
===Настанок на научната биологија===
| |||