|
|header4 = Владеење
|label5 = Основи
|data5 = Договор „EEA“за EEО
|label6 = Институции
|data6 = Совет на „EEA“EEО<br />[[Европска Комисија]]<br />[[EFTA SA]]<br />[[Европски Суд на Правдата|ЕСП]]<br />[[Суд на EFTA]]
|label7 = Поврзана со
|data7 = [[Европска Унија]]<br />[[Слободна трговска зона на Европа]]
|data13 = €13 трилиони<BR>$18 трилиони<ref>[http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/refreshTableAction.do;jsessionid=9ea7d07e30dd3bf0a52b9a8a474c872db039e243c026.e34OaN8Pc3mMc40Lc3aMaNyTa3eQe0?tab=table&plugin=1&pcode=tec00001&language=en Gross domestic product at market prices]</ref>
}}
'''Европската економска област''' (''ЕЕО'') била основана на 1 јануари, 1994 година, следејќивр гооснова на договорот меѓу земјите-членки на Европската асоцијација за слободна трговија (ЕАСТ[[ЕФТА]]) и [[Европска заедница|Европската заедница]], односно [[Европската Унија]]. Подетално,Овој тојдоговор дозволува [[Исланд]], [[Лихтернштајн]] и [[Норвешка]] да учествуваат во внатрешниот Пазар[[пазар]] на ЕУ без конвенционалноредовно членство во ЕУ. За возврат, тие се обврзани да ги усвојат сите закони на ЕУ кои се поврзани со единствениот Пазарпазар, освен законите поврзани со агрокултура[[земјоделство]]то и [[рибарство]]то. ЕднаПритоа, една од членките на ЕАСТЕФТА, [[Швајцарија]], не се приклучиприклучила на ЕЕО.
== Основање на ЕЕО ==
== Потекло ==
ВоКон меѓувремекрајот на 1980-тите, земјите-членки на ЕФТА, предводени од [[Шведска]], почнале да ги разгледуваат можностите да се приклучат на тогашната Европска заедница. Во меѓувреме, [[Жак Делор ]], кој тогаш бешебил претседател на [[Европската комисија ]], небил мупротивник се допаднана идејата за проширување на ЕЕЗ, бидејќиплашејќи се плашеше дека тоа ќе ја спречи способноста на Заедницата да ги заврши реформате на внатрешниот Пазарпазар и да ја основа монетарната унија. Во Оттука, во јануари 1989год1989 год. , Делор предложипредложил да се основа Европски економски простор(ЕЕП) кој подоцна бешебил преименуван како Европска економска област(ЕЕО) ,како што е позната и денес. ▼
Договорот за ЕЕО бешебил потпиешанпотпишан во [[Порто ]], на 2 мај 1992год1992 год. , од страна на седумте земји-членки на Европската асоцијација за слободна трговија (ЕАСТ)ЕФТА и Европската заедница (ЕЗ) исо нејзините тогашни 12 земји-членки , а ЕЕО официјално била формирана во 1994 година. На 6 декември 1992год1992 год. , швајцарските гласачи ја одбијаодбиле ратификацијата на уставно-наложениот референдумдоговорот, ефективно замрзнувајќи ја апликацијата за членство во ЕУ која бешебила подадена претходно истата година . Швајцарија всушност е поврзана со ЕУ преку серија билатерални договори. На 1 јануари 1995год1995 год. , три поранешни членки на ЕАСТЕФТА - Австрија, Финска и Шведска - влегоастанале вочленки на Европската Унија, штоа јаучеството заменијана ЕвропскатаЛихтернштајн заедница откаково наЕЕО 1било ноемвриодложено 1993годдо стапи1 намај сила1995 Договоротгод. одДенес, Мастрихт.договорни Учествотострани на ЛихтернштајнЕЕО се воЕУ ЕЕОи нејзините беше27 одложеноземји-членки сеплус доИсланд, 1Лихтенштајн маји 1995годНорвешка. ▼Кон крајот на 80ите , земјите-членки на ЕАСТ, водени од Шведска, почнаа да ги разгледуваат можностите да се приклучат на тогашните Европски заедници. Причините за ова се многукратни. Многумина го посочија економскиот пад кон почетокот на осумдесетите и последователното усвојување на Европската агенда од 1992 год. од страна на Европската унија како главна причина. Гледајќи од либерална мегѓувладина перспектива, овие луѓе се бунеа дека големи мултинационални корпорации во земјите-членки на ЕАСТ ,особено Шведска, беа под притисок поради членството во ЕЕЗ, со закана дека нивните производи ќе ги префрлат во странство. Други пак, го посочија крајот на студената војна ,која го направи приклучувањето на неутралните земји кон ЕУ помалку политички контраверзно.
▲Во меѓувреме, на Жак Делор, кој тогаш беше претседател на Европската комисија, не му се допадна идејата за проширување на ЕЕЗ, бидејќи се плашеше дека тоа ќе ја спречи способноста на Заедницата да ги заврши реформате на внатрешниот Пазар и да ја основа монетарната унија.Во јануари 1989год. Делор предложи Европски економски простор(ЕЕП) кој подоцна беше преименуван како Европска економска област(ЕЕО),како што е позната и денес.
Со време беше основана ЕЕО, сепак, неколку случувања го попречија нејзиниот кредибилитет. Како прво, Шведска на национален референдум, на 6 декември 1992год. го одби договорот за ЕЕО,спречувајќИ целосна ЕУ-ЕАСТ интеграција во ЕЕО. Потоа, во 1989год.Австрија аплицираше за целосно членство ЕЕЗ,а потоа во 1991год. и 1992год. по нејзините стапки тргнаа и Финска, Норвешка, Шведска и Швајцарија (пристапувањето на Норвешка во ЕУ беше одбиено на референдум,а Швајцарија ја замрзна својата апликација за ЕУ откако договорот за ЕЕО беше одбиен).
Падот на железната завеса направи ЕУ помаку да се двоуми дали да ги прифати овие високоразвиени земји како земји-членки,бидејќи кога би се приклучиле и поранешните комунистички земји од централна Европа тоа би го олеснило притисокот врз буџетот на ЕУ.
== Членство ==
▲Договорот за ЕЕО беше потпиешан во Порто на 2 мај 1992год. од страна на седумте земји-членки на Европската асоцијација за слободна трговија (ЕАСТ) и Европската заедница (ЕЗ) и нејзините тогашни 12 земји-членки. На 6 декември 1992год. швајцарските гласачи ја одбија ратификацијата на уставно-наложениот референдум, ефективно замрзнувајќи ја апликацијата за членство во ЕУ која беше подадена претходно истата година. Швајцарија всушност е поврзана со ЕУ преку серија билатерални договори. На 1 јануари 1995год. три поранешни членки на ЕАСТ- Австрија, Финска и Шведска- влегоа во Европската Унија, што ја заменија Европската заедница откако на 1 ноември 1993год стапи на сила Договорот од Мастрихт. Учеството на Лихтернштајн во ЕЕО беше одложено се до 1 мај 1995год.
Денес, договорни страни на ЕЕО се ЕУ и нејзините 27 земји-членки плус Исланд, Лихтернштајн и Норвешка.
== Права и обврски ==
Според членот 126 од Договорот за основање на ЕЕО, членки на ЕЕО може да бидат само земјите кои се членки на ЕУ или на ЕФТА. Всушност, во членот 126, како членки на ЕЕО се наведени само членките на ЕУ, Исланд, Лихтенштајн и Норвешка, а Швајцарија има посебен третман. Притоа, секоја земја може да стане членка на ЕЕО со доставување апликација до Советот на ЕЕО, врз основа на процедурата наведена во членот 128 од Договорот.<ref>Марјан Бојаџиев, „Како побрзо во Европа?“, ''Економија и бизнис'', година 21, број 255, ноември 2019, стр. 39.</ref>
ЕЕО се базира на истите „четири слободи“ како и Европската заедница: слободно движење на добрата, луѓето, услугите и капиталот меѓу земјите на ЕЕО. Членките на ЕЕО имаат [[царина|бесцарински]] пристап до единствениот европски пазар и на нив се применува регулативата на ЕУ во однос на [[Конкуренција|конкуренцијата]], државната помош, [[Јавни набавки|јавните набавки]] и [[Интелектуална сопственост|интелектуалната сопственост]]. Сепак, слободното движење на луѓето во рамките на ЕЕО се однесува само на економски активното население, како и на студентите.<ref>Марјан Бојаџиев, „Како побрзо во Европа?“, ''Економија и бизнис'', година 21, број 255, ноември 2019, стр. 39-40.</ref> За возврат, овие земји мораат да усвојат дел од законите на Европската Унија. Земјите-членки на ЕФТА кои се дел од ЕЕО не трпат финансиски товар поради членството во ЕУ, иако тие придонесуваат финансиски во европскиот единствен пазар. По проширувањето на ЕУ/ЕЕО во 2004 год. дошло до десетократно зголемување на финансискиот придонес на земјите-членки на ЕЕО, особено на Норвешка, во социјалната и економска кохезија на внатрешниот пазар (1167 милиони евра за пет години). Земјите-членки на ЕАСТ не добиваат никакви средства од фондовите на ЕУ.
ЕЕО се базира на истите ,,четири слободи" како и Европската заедница: слободно движење на добра, луѓе, услуги и капитал меѓу земјите на ЕЕО. Сепак, земјите-членки на ЕАСТ кои се дел и од ЕЕО уживаат во слободната трговија со Европската Унија.
За возврат, овие земји мораат да усвојат дел од законите на Европската Унија. Овие земји имаат многу малку влијание врз процесот на носење на одлуки во Брисел.
Земјите-членки на ЕАСТ кои се дел од ЕЕО не трпат финансиски товар поради членството во ЕУ иако тие придонесуваат финансиски во европскиот единствен пазар. По проширувањето на ЕУ/ЕЕО во 2004год. имаше десетократно зголемување на финансискиот придонес на земјите-членки на ЕЕО, особено Норвешка, во социјалната и економска кохезија на внатрешниот Пазар (1167€ милиони за пет години).
Земјите-членки на ЕАСТ не добиваат никакви средства од ЕУ и фондовите за развој.
== Законодавство ==
Земјите кои се дел од ЕЕО но не се членки на ЕУ (Исланд,Лихтернштајн и Норвешка) се согласија да донесат закони слични на оние на ЕУ во областите на социјална политика, заштитан а потрошувачи, животна средина, закон за претпријатија и статистика. Ова се некои од областите кои ги опфаќа Европската заедница (,,првиот предвласник" на Европската Унија).
Земјите кои се дел од ЕЕО но не се членки на ЕУ немаат претставници во институциите на ЕУ како што се Европскиот парламент и Европската комисија. Оваа ситуација е опишана како ,,факс демократија" со тоа што Норвешка чека најновите закони на Комисијата да и бидат пратени по факс.
== Институции ==
Заедничкиот комитет кој се состои од земјите-членки на ЕЕО/ЕАСТ плус Европската комисија (која ја застапува ЕУ) има за задача дда аимим ги достави релевантните закони на ЕУ на земјите кои не се членки на ЕУ. Советот на ЕЕО се состанува два пати годишно за да го контролира севкупниот односот на земјите кои се дел од ЕЕО. Активностите на ЕЕО се регулирани органите за надгледување на ЕФТА и судот на ЕФТА кои работат во стилот на Европската комисија и [[Европскиот суд на правдата]]. ▼
▲Заедничкиот комитет кој се состои од земјите-членки на ЕЕО/ЕАСТ плус Европската комисија (која ја застапува ЕУ) има за задача д аим ги достави релевантните закони на ЕУ на земјите кои не се членки на ЕУ. Советот на ЕЕО се состанува два пати годишно за да го контролира севкупниот односот на земјите кои се дел од ЕЕО.
Наместо да основа пан-ЕЕО институции, активностите на ЕЕО се регулирани со власти за надгледување на ЕАСТ и судот на ЕАСТ кои работат во стилот на Европската комисија и Европскиот суд на правдата во ЕУ. За повеќе информации видете ги институциите на ЕЕО.
== Парична помош на ЕЕО и Норвешка ==
Парична помош на ЕЕО и Норвешка е финансиско придонесување на Исланд, Лихтернштајн И Норвешка да се намалат социјалните и економски разлики во Европа. Во периодот од 2004год. до 2009год. од програмата за собирање на парични средства собрани се 1,3 милијарди € кои се додтапни за проектот за парично помагање на 15 земји од централна и источна Европа.
Паричната помош на ЕЕО и Норвешка започна заедно со проширувањето на Европската економска област (ЕЕО) во 2004год. што ги доведе ЕУ, Исланд, Лихтернштајн И Норвешка заедно во внатрешниот пазар.
== Поврзано ==
* [[Меркосур]]
== Надворешни врски ==
{{Нормативна контрола}}
[[Категорија:Европска економска област]]
[[Категорија:Меѓународна трговија]]
[[Категорија:Меѓународна економија]]
| 