Стрип: Разлика помеѓу преработките

Стрипот исто така е и ''[[медиум]]''<ref name="medium">D. Dupuis (2005), p.6</ref>,<ref name="media">A. Baron-Carvais (1985), p.5</ref>, низ кој се пренесува деветтата уметност материјализирајќи ја низ едно дефинирано и семиотичко множество. Тој овозможува да се раскажат приказни преку посредство на надоврзани слики. Според [[Вил Ајзнер]], « денес„денес стрипот ја сочинува главната апликација на секвенцијалната уметност ставена на хартија ».“<ref>Will Eisner, premier ouvrage de la trilogie ''Comics and Sequential Art'', (1997)</ref>.

[[Манга]] е [[Јапонија|јапонскиот]] поим за стрипови, [[Франција|француските]] стрипови се познати како [[Bande Dessinée]] или "BD"„BD“ (буквално, „стрип цртежи“), во [[Велика Британија]] под „стрипови“ се подразбираат домашните стрип албуми додека под „стрип албуми“ се подразбираат стрипови од [[Соединети Американски Држави|САД]]. Во [[Република Македонија]], под „стрип“ се подразбираат сите три спомнати форми.

Обично се прави разлика меѓу поимот « стрип »„стрип“ и стриповите„стриповите“. Таа разлика ја истакнал [[Франсис Лакасен]]<ref name="F. Lacassin 1971"/>. « Стрипот »„Стрипот“ е [[концепт]], односно уметност — 9-та уметност — и [[техника]] која овозможува да се реализира таа уметност. « Стриповите »„Стриповите“ пак се ''[[медиум]]'' преку кој таа уметност се пренесува.<ref name="medium"/>,<ref name="media"/>. Ова имплицира дека треба да се дава една двојна дефиниција, онаа за стрипот како уметност и друга за стриповите како медиум.

Ако стрипот е уметност тогаш оваа уметност треба да се поврзе со сите сликовни форми што постоеле пред него. Ова е ставот на [[Скот Меклауд|Скот Меклауд.]]<ref>S. McCloud (1999), pp.10-11 et 14-19</ref>. Овој начин на гледање на стрипот налага тој да се смести во големиот уметнички и културен тек кој започнува со првите цртежи, оние на пештерската уметност {{#tag:ref|Во 1942, била организирана изложба од страанаа на Американскиот Институт за Графички уметности насловена ''Стрипот, неговата историја и значење'' на која биле претставени пештерски цртежи од [[Ласко (пештера)|пештерата Ласко]], откриена 2 години пред тој настан, како извор на стрипот <ref>W. Fuchs et R. Reitberger (1971)</ref>.|group=Белешки}}, како оние во [[Ласко (пештера)|пештерата Ласко]], иако денес таквиот пристап се избегнува. Главно, специјалистите се согласни околу фактот дека тука не станува збор за след на цртежи како што впрочем е случај со стрипот. Згора на тоа, квалитетот на нарацијата останува да се докааже а бројни археолози им припишуваат шаманско толкување, односно тврдат дека цртежите веројатно имале магиска функција.<ref>N. Aujoulat, (2004)</ref>.

Затоа нема причина стрипот да се поврзува со пештерските цртежи, а не и со другите такви графички уметности како на пример плиткиот рељеф на египетските храмови <ref>S. McCloud (1999), pp.14-15</ref>, предколумбиските кодекси<ref>S. McCloud (1999), pp.10-11</ref> и ''[[Biblia pauperum]]''<ref>A. Baron-Carvais (1985), p.7</ref> од крајот на [[Среден век|Средниот век]]<ref group="Note">Каталонскиот филозоф и мисионер [[Ремон Лил]] во 14 век направил приказни во последователно поставени слики истакнувајќи ги главно своите авантури во муслиманските земји. Секвенците на сликите се во дијалог ссо помош на филактери (G. Blanchard (1969), p.28). Во каталонската традиција, оките сочинувале серии на слики придружени со текстови во рима кои раскажувале некоја приказна.</ref>. На овој список треба да се додаде и: ''[[Таписерија од Баје|Таписеријата од Баје]],''<ref>G. Blanchard (1969)</ref>, вавилонските свитоци и 182 колажи на [[Макс Ернст]] ''Една седмица добрина.''<ref>S. McCloud (1999), p.19</ref>. На сите овие уметнички изрази општа им е желбата да раскажат некоја приказна на начин како што тоа го прави стрипот а таков е и [[фриз]]от на [[Партенон]]от во [[Атина]], [[Трајанов столб|Трајановиот столб]] во [[Рим]] и барељефот на храмот на [[Ангкор]] во [[Камбоџа]].

* Стрипот е уметност која се наоѓа помеѓу литературносто пишување и графичкото пишување <ref>M. Alessandrini (1979)</ref>. Тоа е визијата на оној што го измислил на стрипот [[Рудолф Тепфер]] : {{Цитат|Ова книжуле составено од слики е од мешана природа. Секој цртеж го придружува еден или два реда текст. Цртежите, без текстот не би биле докрај разјаснети; текстот, без цртежите, не би значел ништо. Сето заедно е некој вид на роман дотолку пооригинален дека колку што наликува на роман толку наликува и на нешто друго <ref>R. Töpffer (1837) préface</ref>.}} Тоа што Тепфер ќе го нарекува « Литература„Литература во слики »слики“ во неговиот ''Есеј на физиогномијата,''<ref>R. Töpffer (1845)</ref> [[Вил Ајзнер]] го нарекува ''Секвенциска уметност'', (на [[англиски]]: Sequential Art)<ref>Will Eisner (1997)</ref> или ''Визуелен расказ'', (на [[англиски]]: Visual Narrative).<ref>Will Eisner (1998)</ref>.

* Ако стрипот е графика која во себе ги подразбира и текстот и цртежот, текстот тогаш мора задолжително да биде напишан во графичка форма внаатревнатре во цртежот, во рамки на некакво ’’облаче’’„облаче“: според Х. Филипини, ''стрипот е низа на цртежи кои раскажуваат некоја приказна; личностите во приказната се изразуваат низ текстови напишани во облачиња'' .<ref>Henri Filippini (1989), p.IX</ref>. Ваквата дефиниција значи ги отфрла стриповите кои не содржат текст како оние на Американецот Ото Соглоу (''Little King/Малиот крал'') кои во 1975 сé уште не содржеле текст.

Специјалистите за стрип со сéсѐ помалку жар ја бранат оваа втора рестриктивна визија во однос на стрипот, па дури и самиот Филипини кој во неговото дело ’’Речник„Речник на стрипот’’стрипот“ цитирал автори кои отстапуваат од неговата дефиниција (види.: Библиографија).

* Стрипови : низа на слики организирани да раскажат некаква приказна и претставени на различни начини (во албум, во мал формат итн.).

* ''Funny'' е називот на хумористичниот цртеж кој на крајот на 20-тиот век се појавува во дневните весници. На почетокот на 20-тиот век овој назив е синоним на називот ''strip''.

* ''Strip'', кратенка од ''comic strip'' : хумористичен цртеж во два-три хоризонтално поставени квадрати кои се појавувале со неделниот додаток на некој весник, нарекуван исто така и ''sunday strip'' пред да стане вистинска приказна со повторливи ликови.

* ''Comic'', кратенка од ''comic strip'' : наречен уште и ''daily strip'', хумористични цртежи во две-три квадрати постевени хоризонтално кој се издава секој ден и е организиран на начин да раскаже приказна која повеќе е наменета за возрасни.

* ''Comic book'' : на почетокот тоа биле 8 страници ''comic strip'' од неделниот додаток, здиплени на четири, значи со 32 страници, со насловна страна во боја. Подоцна тоа е книга од 64 или 96 страници специјално издадени да ги раскажат приказните за супер-хероите, најчесто наменети за младата читаателска публика.

* ''Journal illustré'', односно, илустриран весник : весник кој се објавувал уште од крајот на 20 век и кој содржи приказни нацртани и наменети за помлада читателска пубика.

* ''[[Италијански стрип|Fumetto]]'' : за Итаалијаните филактерите наликуваат на мали облачиња чад. Значи тука филактерот е тој што го дефинира самиот стрип.

* ''[[Шпански стрип|Tebeo]]'' : ова е името на првата ревија на шпански стрипови (TBO, во 1917) по која се наречени стриповите во Шпанија. Некогаш тие се нарекувани и со англофонските називи ({{es}}cómic) или со називот ''historieta'', кој почесто се користи за да се опишат кратки комични цртежи (на еден ред или на еднаа страна)

* [[Албум (книга)|Албум]] : книга најчсто со тврда обвивка во A4 формат со околу 50 страници, главно во боја. Со развојот на стрипот бројот на страници е слободен избор на авторите па некои албуми своите приказни ги раскажуваат и на повеќе од 150 страни. Впрочем, албумот е француски синоним на англискиот назив ''графичка новела''.

* ''[[Амекоми]]'' : во Јапонија е назив за стриповите кои главно се американски и преведени на јапонски.

* ''Лианхуанхуа'' (连环画 «„надоврзани надоврзани слики »слики“) : кинески стрипови составени од мали книшки кои содржат по една слика на секоја страница придружени со текст под сликата, многу ретко со филактер (облачиња).

* ''[[Манхуа]]'' (만화, изговор: man-h'oua) : називот за стрипот во Кореја која е втора по продукција на стрипови во Азија, веднаш зад Јапонија.

* Рецитативите се главно паноа што се наоѓаат над квадратчињата и служат за нечујните коментари („voix « voix off »off“), особено кога треба да се назначи времето или местото на дејството или да се достават информаации со цел подобро разбирање на дејството. Во стилот со ''јасна линија'' многу се користел рецитативот како на пример кај белгискиот автор [[Едгар П. Жакоб]], авторот на ''Блејк и Мортимер'' ({{en}} Blake et Mortimer). «„Илустрираните Илустрирааните приказни »приказни“ (сликовници) се карактеризираат по тоа што ексклузивно го користат рецитативот.

* Облачињата, на почетокот нарекувани [[филактер]]и, (на [[англиски]] ''balloon''; на [[француски]] ''bulle''). Главно округли или елипсовидни (или пак квадратни во стилот со јасна линија), ги содржат дијалозите на ликот на кој му се прикачени. Кога ликот размислува или сонува тие најчесто се прикажани во форма на вистински облак.

Стрипот се појавил во [[Швајцарија]] на почетокот на 30-тите години на 19-ти век со појавата на првите албуми на [[Рудолф Тепфер]] (види [[Приказна на господин Жабо]]), стрипот се шири во тек на 19-ти век низ цел свет преку ревиите и весниците за хумор и сатира). Популаризиран на самиот крај на векот во американските весници во форма на ''comic strip'', стрипот станал масовен медиум, во најразлични форми во [[САД]], додека во [[Европа]] сéсѐ повеќе фокусиран како четиво за деца. Сѐ повеќе доминирајќи во детскиот печат, преку специјализирани списанија после 1930, стрипот почнал да им се обраќа и на младите и на одредени групи возрасни читатели. Од 1950, повторно се развива во ново, трето жариште кога Јапонија почнува масовно да произведува и создава стрипови под влијанието на [[Осаму Тезука]]. Трите жаришта тогаш релативно се независни едни од други, како во објавените дела така и во издавачките структури а само американското успева даа навлезе во двата други. Во 60-тите на 20-ти век, стрипот почнал да се одвојува од доменот на творештво за деца и од самиот жанр. Творбите на [[Жан-Клод Форест]], од движењето ''[[гекига]]'' и американското подземје на стрипот придонеле да се појават првите вистински критики во Европа и САД. Во 70-тите експериментирањата продолжиле со [[Жан Жиро|Мебиус]], додека авторството достигнува свој врв на крајот на деценијата со успехот на терминот« [[графичка новела]] » на [[Вил Ајзнер]] или концептот на « романи-стрипови » истакнат за промовирање на ''[[Корто Малтезе]]'' на [[Хуго Прат]].

*'''Првата фаза''' од тие три фази на медиумската актуелност е во периодот пред ослободувањето и се совпаѓа со првите побитни контакти на југословенското читателство, во тие рамки и на припадниците на младата генерција љубители и автори на „деветтата уметност"уметност“ што ја популаризирале низа детски и специјализирани списанија кои на почетокот донесувале бројни странски, а потоа и домашни стрип остварувања (најмногу од припадниците на т.н. „Белградски круг"круг“: [[Ѓорѓе Лабачев]], [[Никола Навојев]], [[Сергеј Соловјев]] и Кузњецов. За време на [[НОВ]] се појавиле првите стрип-цртачи на наши воени и политички затворениои како [[Василие Поповиќ – Цицо]] кој во [[1941]] остварил циклус од 88 карикатури, наречен ''Од логорот'' како едно горко-хуморно сведоштво за логорските искуства на овој наш веројатно најголем карикатурист. Во 1942-1943, во затвор во [[Тирана]] бил затворен стружанецот [[Стеван Несторовски]] кој освен цртежите за Ленин остварил и неколку скици на кои претставил некои маркантни случаи во затворот: подготвување, обиди за бегство, стрелање на петмина млади политички затвореници. Друг пример на цртачко творштво се фотомонтажите на [[Владо Малески]] кои го претставувале револуционерното минато на Македонија. Овие фотомонтажи создавани првата година од окупацијата, Малески ги работел во свој тефтер-албум. Други цртачи од овој период биле [[Бранко Шотра]] и [[Тоде Ивановски]] кој цртал теми од партизанското и борбено секојдневие, [[Борко Лазески]] кој со своите цртежи во туш претставувал мотиви од секојдневието на бегалците од [[Егејска Македонија]] а ликовните дејци [[Никола Мариноски]] и [[Томо Владимирски]] остварувале цртежи со драматични и лирски теми на тема НОБ и партизаните.

*'''Втората фаза''' на актуелноста на стрипот во нашата средина го означува периодот од средината на 40-тите години од 20-ти век, до почетокот на 70-тите. Иако, илустраторот и карикатуристот [[Панде Јаревски]] располагал со цртежи од неговиот стрип работен, според неговото тврдење, во 1941 година, при влегувањето на германските окупатори во Битола, тој веднаш по ослободувањето во весникот ''Единство'', во 1946 година, го објавил стрипот под наслов „Чорбаџи Вангел прислушкуе"прислушкуе“. Станува збор за краток стрип во лента со тема од повоената стварност во која двајца селани надитруваат еден наконтен градски чорбаџија. Очигледно, се работи за стрип што ги спојува народските типолошки традиции за итрите селани, со повоениот пропагандизам, во склад со новата општествена ситуација што настанува со ослободувањето и изведувањето на социјалната револуција. Меѓутоа, малку порано, во 1945 година, уште еден талентиран цртач, подоцна и прв македонски романописец, реномиран писател, подоцна и академик, [[Славко Јаневски]], во детскиот весник „Пионер"„Пионер“ го објавува својот детски стрип „во продолжение"продолжение“, под наслов „Еден бункер падна"падна“. Станува збор за оригинално остварување, значајно барем поради два момента: прво, затоа што се работи за прв повоен стрип од македонски автор, и второ, зашто тој во себе го вклучува поетскиот израз во текстот којшто е изведен во четворостиха рима, вонредно допадлива за најмладите читатели. Нешто подоцна, уште еден подоцнежен литерат, ликовен критичар и академик, [[Влада Урошевиќ]] се појавил како автор (сценарист) на еден стрип работен со туш на хамер -"Доживувањата „Доживувањата на инспекторот Ѓорѓевиќ"Ѓорѓевиќ“, нацртан во 1949 година на околу пет табли, од страна на стрип-цртачот [[Михо Лазаров]]. Еден од младите стрип-ентузијасти и автори бил и ликовниот уметник [[Боро Крстевски]], кој во 1945 го објавил својот прв стрип под наслов „''Да живее работата''"“, според текст на Славко Јаневски. Крстевски бил најплоден автор меѓу раните македонски стрип-автори. Во 1952 година, подолг стрип со бајковита тема објавил и [[Томе Андреевски]]. Во оваа плејада на млади стрип-автори што создавале во 50-тите години на минатиот век, неопходно е да се спомене и [[Душан Перчинков]], кој првиот стрип, адаптација на анегдотата „Настредин-оџа и неговото магаре"магаре“ го објавил во 1952 година во „Титов пионер"пионер“. Подоцна Перчинков објавил серија стрипови за [[Настредин-оџа]], публикувани во 1953 година. Под псевдонимот Перица Панов, во мартовскиот и априлскиот број на „Титов пионер"пионер“, во 1953 година својот прв стрип „Палчо"„Палчо“ го објавил [[Петар Глигоровски]], подоцна афирмиран графичар и илустратор и автор на првиот македонски анимиран филм ("„[[Ембрионот Но. М]]"“).

Својот прв стрип (стрипуваната биографија на „Цар Самуил"Самуил“, според сценариото на [[Драган Ташковски]]) илустраторот [[Миле Топуз]] го објавил во 1962. Шеесеттите години со духот на првата позабележлива либерализација и отворање, внесуваат промени и во доменот на тематиката и естетиката на стрипот. Едно од првите имагинативни вивнувања на македонскиот стрип во пределите на авантуризмот бил стрипот „Капетан Смела Глава"Глава“ на стрип-цртач [[Младен Туниќ]], по сценарио на Никола Божиќ и [[Васил Куновски]], што за тема ги имал Бурските војни од југот на Африка. [[Илија Поповски]], кој живеел и работел во Белград, бил сценарист чијшто прв стрип бил објавен околу 1962 година во сатирично-хумористичниот весник „Јеж"„Јеж“, во соработка со цртачот Милорад Добриќ. Освен со него, Поповски своевремено соработувал и со [[Дарко Марковиќ]], како и со Миомир Томиќ. Тој напишал сценаријата за близу 20 стрипови унапредувајќи го сатиричниот стрип, во време кога овој стриповски пристап доживувал актуелност во европските и светските искуства. [[Дарко Марковиќ]] својот прв стрип „Тримче“ го нацртал во 1964 година а автор на исклучително популарниот дневен стрип во лента [[„Пецко"|„Пецко“]] за првпат публикуван во „Нова Македонија“ на 20 март 1981. Уште еден автор што ѐ припаѓа на авторската генерација од стриповски „Виталните шеесетти“ е [[Мирослав Костиќ]] со стрипот „Студентот Трајче“, стрип во лента, со стил близок до карикатурата а [[Дукан Јелен]] со дневниот стрип-лента „Трпе“. Стриповите на Јелен имаат децидирано карикатурален цртеж и пристап. Други автори биле Љупчо Филипов(„Мирко Немирко“, 1961), [[Спиро Џајков]] („Малиот Мук“, 1965, „Курир“, „Ловечка среќа“, „Балавци“, „Итер Пејо“) кој своите стрипови ги изложувал на интернационалниот фестивал во Монтреал, Канада, [[Делчо Михајлов]] (Мане) и [[Ѓуро Варга]], професионален карикатурист и автор на стриповите „Трпе“ и „Орде“. Во 1971-та година во „Млад борец“ се обидел да дебитира стрип-цртачот, [[Диме Илиев- Димано]], со својот стрип „Бунтовници“ еден вид современа социјална драма, Неговиот подоцна објавен стрип „Бунтовници“ има 24 стрип-табли, додека стрипот „Карпош“ посветен на народниот херој Христијан Тодоровски го остварил на 41 табла. Веќе во „Богомилската епопеја“ Димано создал стрип во 84 табли, додека стрипот „Војдан“ работен во два дела, има вкупно 86 стрип-табли.

*'''Третата фаза''' од развитокот на стрипот во Македонија го опфаќа периодот од почетокот на седумдесеттите години до денес. Како припадници на иста генерација [[Роберт Дандаров]] и [[Дине Балтаков]], иако едниот од Скопје, а другиот од Струмица, развиле сроден пристап кон стрипот, што се именува како „Поетска фантазија"фантазија“. Својот прв стрип Дандаров го нацртал 1981 година, и го објавил во „Студентски збор"збор“ под насловот „Икар"„Икар“. Дандаров е автор и на стриповите „Рембрант"„Рембрант“, „Фигаро",„Егзекуција", „Кукла" и др. Во декември 1981 година Дине Балтаков го нацртал својот прв стрип „Саем на тутун" што го објавил во „Студентски збор". Најзначајниот претставник на т.н „реалистички тенденции" во третата фаза на стриповите развој кај нас е Ласко Џуровски кој својот прв стрип го реализирал во 1978 година, а година дена подоцна во „Млад борец" го објавил својот „Стрип за малоумни". [[Јорданчо Давидовски]] е вториот припадник на реалистичката тенденција во македонскиот стрип. Тој во 1983 година го изработил својот прв стрип „Убиецот" а автор бил на цртежот за стриповите „Гладијатор", „Повратници" и други. Почетокот на осумдесеттите години за македонскиот стрип биле особено значајни. Новиот авторски бран цртачи, на страниците на младинскиот печат, започнал да ги објавува своите „нови квадрати" донесувајќи го современиот сензибилитет што во бившите југословенски простори (најмногу во Белград и Загреб) се остварил цела една деценија порано, но и заради уште еден интересен феномен: појавата на првата целовита стрип-група, скопската „Туш-лабораторија" во 1982 во која членувале цртачите Игор Тошевски, Камиловски, [[Томислав Османли]], „задолжен" за теорија на стрипот, [[Ванчо Полазаревски]] (сценарист) и цртачот [[Кочо Трајановски]]. Јавувајќи се 1979 година во „Млад борец" со својот стрип „Цезар и Брут", Зоран Јаневски го најавил „андеграунд" стрипот со сите негови побитни карактеристики: од неговиот тематски и идеен интелектуализам, преку цинизмот и анти-дидактичноста, сe до поедноставениот, редуциран цртеж. Јаневски ги објавил уште и стриповите „Штиркачи на кошули", „Грешкиче", „Сфингата и селанецот - нова легенда", „Компјутер" и др