Википедија

Затемнување на Сонцето: Разлика помеѓу преработките

Интерактивен преглед на историјата
[проверена преработка][проверена преработка]
← Постаро уредувањеПоново уредување →
Избришана содржина Додадена содржина
НагледноВикитекст
Нема опис на уредувањето
Нема опис на уредувањето
Ред 12:
'''Затемнување на Сонцето''' — тип на [[затемнување]] што се случува кога [[Месечина|Месечината]] поминува помеѓу [[Сонце|Сонцето]] и Земјата, а Месечината целосно или делумно го блокира („[[Окултација|окулира]]“) Сонцето. Ова може да се случи само на [[млада месечина]], кога Сонцето и Месечината се во [[Конјункција (астрономија)|конјункција ]] кога се гледаат од Земјата во усогласување познато како [[Сизигија(астрономија)|сизигија]]. Во целосно [[затемнување]], дискот на Сонцето е целосно прикриен од Месечината. Во [[#Types|парцијално и прстенесто затемнување]], само дел од Сонцето е прикриено.
 
Ако Месечината бешебила во совршена кружна орбита, малку поблиску до Земјата, и во исто време и [[еклиптика|орбитална рамнина]], ќе имаше целосно затемнување на Сонцето би имало секој месец. Но, орбитата на Месечината е [[наклон (орбита)|наклонета]] (навалена) на повеќе од 5 степени кон орбитата на Земјата околу Сонцето (''види [[еклиптика]]''), па нејзината сенка на млада месечина обично ја промашува Земјата. Орбитата на Земјата е наречена еклиптична рамнина бидејќи орбитата на Месечината мора да ја помине оваа рамнина со цел да дојде до затемнување (како сончево така и [[затемнување на Месечината|месечинско]]). Покрај тоа, вистинската орбита на Месечината е елипсовидна, често носејќи ја доволно далеку од Земјата што [[аголна големина|аголната големина]] не е доволно голема да го болкира Сонцето целосно. Орбиталните рамнини се поминуваат едни со други во [[линија на јазли]] што резултира со најмалку две, а најмногу пет, затемнувања на Сонцето кои се појавуваат секоја година; не повеќе од две кои можат да бидат целосни затемнувања.<ref name="totality">{{Cite book| last=Littmann | first=Mark | last2=Espenak| first2=Fred| last3=Willcox| first3=Ken | title = Totality: Eclipses of the Sun | publisher = Oxford University Press | date = 2008 | pages = 18–19 | isbn = 0-19-953209-5}}</ref><ref>Five solar eclipses occurred in 1935.{{Cite book|chapterurl=http://eclipse.gsfc.nasa.gov/SEcat5/SE1901-2000.html|author=[[NASA]]|chapter=Five Millennium Catalog of Solar Eclipses|date=September 6, 2009|url=http://eclipse.gsfc.nasa.gov/eclipse.html|title=NASA Eclipse Web Site|others=Fred Espenak, Project and Website Manager|accessdate=January 26, 2010}}</ref> Меѓутоа, целосно затемнување на Сонцето е ретко на било која локација бидејќи целосно излегува само на тесен пат на површината на Земјата која е проследена од сенката на Месечината или [[умбра]].
 
Затемнувањето е [[природна појава]]. Сепак, во некои антички и модерни култури, затемнувањето на Сонцето се припишува на [[натприродна]] причина или се смета за лош [[предзнак]]. Целосно затемнување на Сонцето може да биде застрашувачки за луѓето кои не се свесни за неговото [[астрономија|астрономско]] објаснување, бидејќи Сонцето се чини дека исчезнува во текот на денот и небото почнува да се затемнува во рок од неколку минути.
Ред 41:
===Терминологија за централно затемнување===
[[File:Solar_eclipse_visualisation mk.svg|thumb|Секоја икона го покажува погледот од центарот на својата црна точка, претставувајќи ја Месечината (не во размер)]]
''Централно затемнување'' е често користен како генерички поим за целосно, прстенесто, или хибридно затемнување.<ref name="SEpath">{{cite web|url=http://eclipse.gsfc.nasa.gov/SEpath/SEpath.html|title=Central Solar Eclipses: 1991–2050|first=Fred|last=Espenak|date=January 6, 2009|publisher=NASA Goddard Space Flight Center|location=Greenbelt, MD|accessdate=January 15, 2012}}</ref> Сепак, ова, не е сосема точно: дефиницијата за централно затемнување е затемнување кое во текот на централната линија на умбрата ја допира површината на Земјата. Возможно е, но исклучително ретко, дека дел од умбрата се вкрстува со Земјата (со што се создава прстенесто или целосно затемнување), но не и централната линија. Ова е наречено не-централно целосно или прстенесто затемнување.<ref name="SEpath"/> Последното не-централно затемнување на Сонцето бешебило на 29 април, 2014. Ова бешебило прстенесто затемнување. Следното не-централно целосно затемнување на Сонцето ќе биде на 9 април, 2043.{{Update after|2043|4|8}}<ref>{{cite web|first=Felix|last=Verbelen |title=Solar Eclipses on Earth, 1001 BC to AD 2500|date=November 2003|url=http://users.online.be/felixverbelen/catzeute.htm|accessdate=January 15, 2012}}</ref>
 
Фазите набљудувани за време на целосно затемнување се викаат:<ref>Harrington, pp. 13–14; Steel, pp. 266–279</ref>
Ред 126:
{{Main|Циклуси на затемнување}}
 
[[File:Total Solar Eclipse Paths- 1001-2000.gif|thumb|300px|Патеки на целосно затемнување на Сонцето: 1001–2000, покажувајќи дека целосно затемнување на Сонцето се појавува насекаде на Земјата. Оваа слика бешебила споена од 50 одделени слики на [[НАСА]].<ref>{{cite web|first=Fred|last=Espenak|title=World Atlas of Solar Eclipse Paths |url=http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/SEatlas/SEatlas.html|publisher=NASA Goddard Space Flight Center|date=March 24, 2008|accessdate=January 15, 2012}}</ref>]]
 
Целосно затемнување на Сонцето е ретка појава. И покрај тоа што се појавува некаде на Земјата на секој 18 месеци во просек,<ref>Steel, p. 4</ref> проценето е дека тие се повторуваат на било кое место на секои 360 до 410 години, во просек.<ref>For 360 years, see Harrington, p. 9; for 410 years, see Steel, p. 31</ref> Целосното затемнување трае максимум неколку минути на било која локација, бидејќи умбрата на Месечината се движи кон исток со над 1700&nbsp;км/ч.<ref>Mobberley, pp. 33–36; Steel, p. 258</ref> Тоталитет во моментов не може да трае повеќе од 7&nbsp;мин 32&nbsp;с. Оваа вредност се менува со текот на милениумите и во моментов се намалува. До 8-миот милениум, најдолгото возможно теоретско целосно затемнување ќе биде помало од 7&nbsp;мин 2&nbsp;с.<ref name="longest">{{cite journal|last=Meeus|first=J.|title=The maximum possible duration of a total solar eclipse|journal=Journal of the British Astronomical Association|date=December 2003|volume=113|issue=6|pages=343–348|url=http://adsabs.harvard.edu/full/2003JBAA..113..343M|accessdate=22 December 2013|bibcode = 2003JBAA..113..343M }}</ref> Последниот пат затемнување кое траело повеќе од 7 минути било на [[Затемнување на Сонцето на 30 јуни, 1973|30 јуни, 1973]] (7 мин 3 сек). Набљудувачите на суперсоничниот авион [[Конкорд (авион)|Конкорд]] беа во можност да го продолжат тоталитетот на затемнувањето за околу 74 минути летајќи по патот на умбрата на Месечината.<ref>{{cite web|url=http://www.nature.com/nature/journal/v246/n5428/abs/246072a0.html|title=Eclipse Flight of Concorde 001|work=nature.com}}</ref> Следното целосно затемнување надминувајќи седум минути нема да се случи се до [[Затемнување на Сонцето на 25 јуни, 2150|25 јуни, 2150]]. Најдолгото целосно затемнување за време од 11,000 години од 3000 години п.н.е. до 8000 години н.е. ќе се случи на [[Затемнување на Сонцето на 16 јули, 2186|16 јули, 2186]], кога тоталитетот ќе трае 7&nbsp;мин 29&nbsp;с.<ref name="longest" /><ref>{{Cite book|first=F. Richard|last=Stephenson|title=Historical Eclipses and Earth's Rotation|publisher=Cambridge University Press|date=1997|page=54|isbn=0-521-46194-4|doi=10.1017/CBO9780511525186|url=http://ebooks.cambridge.org/ebook.jsf?bid=CBO9780511525186}}</ref> За споредба, најдолгото тотално затемнување на 20-от век со 7&nbsp;мин 8&nbsp;с се случи на [[Затемнување на Сонцето на 20 јуни, 1955|20 јуни, 1955]], а нема тотални затемнувања над 7&nbsp;мин во 21-от век.<ref>Mobberley, p. 10</ref>
Ред 160:
Целосно затемнување на Сонцето се гледа од Земјата поради случајните комбинации на околностите. Дури на Земјата, затемнувања од овој тип се познати на луѓето како привремена (на геолошка временска скала) појава. Стотици милиони години во минатото, Месечината била многу блиску до Земјата за прецизно да го оклузира Сонцето како што прави денес за време на затемнувања; и повеќе од една милијарда години во иднината, ќе биде премногу далеку да го стори тоа.<ref name="fourmilab"/>
 
Поради [[tidal acceleration]], орбитата на Месечината околу Земјата станува за 2.2&nbsp;цм подалечена секоја година. Се проценува дека, за помалку од 1.,4 милијарди години, растојанието од Земјата до Месечината ќе биде зголемена за 30,400&nbsp;км. Во текот на овој период, очигледниот аголен дијаметар на Месечината ќе се намали, што значи дека повеќе не ќе може целосно да го покрие сончевиот диск гледан од Земјата. Ова ќе биде вака дури и кога Месечината ќе биде на [[перигеј|перигејот]], а Земјата на [[афел|афелот]]. Покрај тоа, Сонцето расте во дијаметар за околу 5% на секои милијарда години.<ref name=ribas2010>{{Cite book | last=Ribas | first=Ignasi | contribution=The Sun and stars as the primary energy input in planetary atmospheres | title=Solar and Stellar Variability: Impact on Earth and Planets, IAU Symposium | journal=Proceedings of the International Astronomical Union | volume=264 | pages=3–18 |nopp=y |date=February 2010 | doi=10.1017/S1743921309992298 | bibcode=2010IAUS..264....3R |arxiv = 0911.4872 }}</ref> Според тоа, последното целосно затемнување на Сонцето на Земјата ќе биде за шест милиони години од сега.<ref name="fourmilab">{{cite web|last=Walker|first=John|url=http://www.fourmilab.ch/images/peri_apo/|title=Moon near Perigee, Earth near Aphelion|publisher=Fourmilab|date=July 10, 2004|accessdate=March 7, 2010}}</ref>
 
==Историски затемнувања==
[[File:Antoine Caron Astronomers Studying an Eclipse.jpg|thumb|''Астрономи проучуваат затемнување'' насликано од [[Антоан Карон]] во 1571]]
Историски затемнувања се многу вреден феномен за историчарите, со тоа што им овозможува неколку историски настани да имаат точна дата, од кои други датуми и антички календари можат да се определат. [[Асирско затемнување|Затемнување на Сонцето на 15 јуни, 763 п.н.е.]], спомнато во [[Асирци|асирски]] текст е важно за [[Хронологија на стариот исток|хронологијата на стариот исток]].<ref>{{cite web|url=http://www.staff.science.uu.nl/~gent0113/babylon/babybibl_chronology.htm|title=Astronomical Chronology|first=Robert Harry|last=van Gent|publisher=University of Utrecht|accessdate=January 15, 2012}}</ref> Има други тврдења кои датираат за постари затемнувања. Кралот [[Џунг Канг]] наводно убил двајца астрономи, Хси и Хо, кои не успеал да предвидат затемнување пред 4,000 години.<ref>Harrington, p. 2</ref> Можеби најстарото сеуште недокажано тврдење е на архелогот Брус Мас, кој наводно поврзува затемнување кое се случило на 10 мај, 2807 п.н.е. со возможен [[ударен настан|метеорен удар]] во [[Индиски Океан]] врз основа на неколку антички [[поплава (митологија)|митови за поплава]] кои спомнале за целосно затемнување на Сонцето.<ref>{{Cite news|last=Blakeslee |first=Sandra |title=Ancient Crash, Epic Wave |publisher=New York Times |date=November 14, 2006|url=http://www.nytimes.com/2006/11/14/science/14WAVE.html |accessdate=November 14, 2006}}</ref>
 
Затемнувањата биле толкувани како знаци, или предзнаци.<ref>Steel, p. 1</ref> Античкиот грчки историчар [[Херодот]] напишал дека [[Талес од Милет]] предвидил [[Битката кај Халес|затемнување кое се појавило за време нена битка]] помеѓу [[Медија|Медијците]] и [[Лидија|Лидијците]]. Двете страни ги спуштиле оружијата и прогласиле мир како резултат од затемнувањето.<ref>Steel, pp. 84–85</ref> Точното затемнување останува неизвесно, иако прашањето било испитувано од страна на стотици антички и модерни власти. Еден можен датум е на 28 мај, 585 п.н.е., веројатно во близина на реката [[Кизил (река)|Кизил]] во [[Мала Азија]].<ref>{{cite web|first=David|last=Le Conte|date=December 6, 1998|title=Eclipse Quotations |url=http://www.mreclipse.com/Special/quotes1.html|publisher=MrEclipse.com|accessdate=January 8, 2011}}</ref> Затемнување евидентирано од Херодот пред [[Ксеркс I]], заминал на неговата експедиција против [[Стара Грција|Грција]],<ref>{{Cite book|last=Herodotus |title=Book VII |url=http://www.bostonleadershipbuilders.com/herodotus/book07.htm |page=37}}</ref> која е традиционално датирана на 480 година п.н.е., се совпаѓала со прстенестото затемнување на Сонцето на [[Џон Расел Хинд]] во [[Сард]] на 17 февруари, 478 п.н.е.<ref>{{Cite book|last=Chambers|first=G. F. |title=A Handbook of Descriptive and Practical Astronomy|publisher=Clarendon Press|location=Oxford|date=1889|page=323}}</ref> Алтернативно, делумно затемнување се гледало од Персија на 2 октомври, 480 п.н.е.<ref name="Espenak">{{cite web|first=Fred|last=Espenak|title=Solar Eclipses of Historical Interest|url=http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/SEhistory/SEhistory.html|accessdate=December 28, 2011|publisher=NASA Goddard Space Flight Center}}</ref> Херодот исто така известува за затемнување на Сонцето во [[Спарта]] за време на [[Втора персиска инвазија на Грција|Втората персиска инвазија на Грција]].<ref>{{Cite book|last=Herodotus |title=Book IX |url=http://www.bostonleadershipbuilders.com/herodotus/book09.htm |page=10}}</ref> Датумот на затемнувањето (1 август, 477 п.н.е.) не се совпаѓа точно со конвенционалните датуми на инвазијата според историчарите.<ref>{{Cite journal|first=Bradley E.|last= Schaefer |title=Solar Eclipses That Changed the World |journal=Sky and Telescope |date=May 1994|volume=87|issue=5|pages=36–39|bibcode = 1994S&T....87...36S }}</ref>
 
Кинеските записи за затемнувањата започнуваат околу 720 п.н.е.<ref name="SciAm">{{cite journal|author=Stephenson, F. Richard|date=1982|title=Historical Eclipses|journal=Scientific American|volume=247|issue=4|pages=154–163|bibcode = 1982SciAm.247..154S }}</ref> Во 4-от век п.н.е., астрономот [[Ши Шен]] го опишал предвидувањето на затемнувањата со користење на релативните позиции на Месечината и Сонцето.<ref name=Needham411>{{Cite book|last=Needham|first=Joseph|date=1986|title=Science and Civilization in China: Volume 3|location=Taipei|publisher=Caves Books|oclc=48999277|pages=411–413}}</ref> Теоријата за „влијание на зрачењето“ (т.е., светлината на Месечината била рефлектирана од Сонцето) постоела во кинеската мисла од околу шестиот век п.н.е. (во ''Жи Ранот'' од Жи Ни Зи),<ref name="Needham227"/> но била спротивставена во 1-от век н.е. од страна на филозофот [[Ванг Чонг]], кој изјаснил во неговите дела дека оваа теорија не била ништо ново.<ref name=Needham411/> Античките Грци, како што се [[Парменид]] и [[Аристотел]], исто така ја подржувале теоријата за Месечината кога сјаела поради рефлектираната светлина.<ref name="Needham227">Needham, p. 227.</ref>
Ред 172:
Биле направени обиди да се утврди точниот датум на [[Велики Петок]], претпоставувајќи дека [[Темнина и затемнување на распнувањето|темнината опишана во Исусовото распнување]] било затемнување на Сонцето. Ова истражување не дало убедливи резултати,<ref>{{Cite journal|first=C. J. |last=Humphreys|first2=W. G. |last2=Waddington |title=Dating the Crucifixion |journal=Nature |volume=306 |issue=5945 |date=1983 |pages=743–746 |doi=10.1038/306743a0|bibcode = 1983Natur.306..743H }}</ref><ref>{{Cite book|first=Mark|last=Kidger |date=1999 |title=The Star of Bethlehem: An Astronomer's View |location=Princeton, NJ |publisher=Princeton University Press |pages=68–72 |isbn=0-691-05823-7}}</ref> а Велики Петок е евидентиран на [[Пасха]], која се одржува на за време на полна Месечина. Понатаму, темнината траела од шест до девет часа, или три часа, што е многу, многу подолго од осум-минутниот лимит за било кое тотално затемнување на Сонцето. Во западната хемисфера, постојат неколку сигурни записи за затемнувања пред 800 година н.е., сè до доаѓањето на арапските и монашките опсервации во раниот среден век.<ref name="SciAm"/> Првото евидентирано набљудување на короната било направено во [[Цариград]] во 968 година н.е.<ref name="Espenak"/><ref name="SciAm"/>
 
Првото познато телескопско набљудување на тотално затемнување на Сонцето било направено во Франција во 1706.<ref name="SciAm"/> Девет години подоцна, англискиот астроном [[Едмонд Халеј]] го набљудувал [[затемнувањеЗатемнување на сонцето на 3 мај, 1715|затемнувањето на сонцето на 3 мај, 1715]].<ref name="Espenak"/><ref name="SciAm"/> До средината на 19-от век, научното разбирање за Сонцето се подобрувало преку набљудувања на короната на Сонцето за време на затемнувања на Сонцето. Короната била идентификувана како дел од сончевата атмосфера во [[Затемнување на Сонцето на 8 јули, 1842|1842]], а првата слика (или [[дагеротипија]]) од тотално затемнување била направена од [[затемнувањеЗатемнување на Сонцето на 28 јули, 1851|затемнувањето на Сонцето на 28 јули, 1851]].<ref name="Espenak"/> [[Спектроскоп|Спектроскопски]] набљудувања биле направени од [[затемнувањеЗатемнување на Сонцето на 18 август, 1868|затемнувањето на Сонцето на 18 август, 1868]], што помогнало да се утврди хемискиот состав на Сонцето.<ref name="Espenak"/>
 
==Набљудување==
Ред 219:
 
===Земјосјај===
За време на затемнување на Сонцето, сенката на Месечината покрива мал дел од Земјата. Земјата продолжува да прима најмалку 92 посто од сончевата светлина што ја прима без затемнување&nbsp;–&nbsp;повеќе ако [[пенумбра|пенумбрата]] од сенаката на Месечината делумно ја промажува Земјата. Гледано ос Месечината, Земајата за време на целосно затемнување на Сонцето во најголем дел е брилијантно осветлена, со мал темен дел покажувајќи ја сенката на Месечината. Брилијантно осветлената Земја рефлектира многу светлина кон Месечината. Ако [[корона|короната]] од затемнетото Сонце ја немашенемало, Месечината, осветлена од земјината светлина, ќеби бешебила лесно видлива од Земјата. Ова би било суштинско исто како што е [[планетарна светлина|земјината светлина]] која може фреквентно да биде видена кога [[Месечеви мени|фазата]] на месечината е тесно полумесечеста. Во реалност, короната, која е помалку брилијантна од сончевата [[фотосфера]], е многу посветла од осветлената Месечина од страна на земјината светлина. Па затоа, во контраст, Месечината за време на целосно затемнување на Сонцето се појавува како црна, со короната околу нејзе.
 
===Вештачки сателити===
Ред 232:
 
===Влијание===
[[Затемнување на Сонцето на 20 март, 2015|Затемнувањето на Сонцето на 20 март, 2015]], бешебило прватапрва појава на затемнување која имала потенцијално значително влијание врз електроенергетскиот систем, со електроенергетскиот сектор преземајќи мерка за ублажување на било кое влијание. Во [[Синхронизирана мрежа на континентална Европа|Континенталната Европа]] и [[Национална мрежа (Велика Британија)|
Велика Британија]] синхроните области беа проценети дека имаат околу 90 [[ват|гигавати]] [[соларна енергија]] и било проценето дека производството привремено ќе се намали до 34 GW во споредба со ден со чисто небо.<ref name=eclImp>"[https://www.entsoe.eu/Documents/Publications/SOC/150219_Solar_Eclipse_Impact_Analysis_Final.pdf Solar Eclipse 2015 - Impact Analysis]" pp3+6+7+13 . ''European Network of Transmission System Operators for Electricity'', 19 February 2015. Accessed: 4 March 2015.</ref><ref>[http://ing.dk/sites/ing/files/solformoerkelse.jpg Curve of potential power loss]</ref><!--formula for Solar Obscuration Factor on page 16--> Температурата може да се намалиe за 3&nbsp;°C, а [[ветерна енергија]] потенцијално да се намали како што ветровите се намалуваат за 0.7&nbsp;m/s.<ref name=RSwind>S. L. Gray , R. G. Harrison. "[http://rspa.royalsocietypublishing.org/content/468/2143/1839 Diagnosing eclipse-induced wind changes]" ''Proceedings of the Royal Society''. DOI: 10.1098/rspa.2012.0007 Published 25 May 2012. [http://web.archive.org/web/20150304105008/http://rspa.royalsocietypublishing.org/content/468/2143/1839 Archive]</ref>
 
==Неодамнешни и идни сончеви затемнувања==
{{Main|ЛистаСписок на затемнувања на Сонцето во 21-от век}}
{{Further|Листа на затемнувања на Сонцето}}
[[File:Central eclipses 2001-2020.png|thumb|300px|Пат на затемнување за целосни и хибридни затемнувања од 2001 до 2020.]]
Затемнувања само се појавуваат само за време на [[сезона на затемнување|сезоната на затемнување]], кога Сонцето е блиску до растечкиот или опаѓачкиот [[Месечев јазол|јазол на Месечината]]. Секое затемнување е одвоено од едно, пет или шест [[lunation]]Месечев ([[synodicмесец|месечеви monthмесеци]]s), а средината на секоја сезона е одвоена за 173.,3 дена, што претставува период кога Сонцето патува од еден јазол до друг. Периодот е нешто помал од половина годиназатоагодина затоа што јазлите на Месечината полека регресираатопаѓаат. Бидејќи 223 synodicмесечеви monthsмесеци е приближно еднаковеднакво со 239 [[anomalisticаномалистички monthмесец]]s и 242 [[draconicДраконски monthмесец|драконски месеци]]s, затемнувањата со слична геометрија се повторуваат на секои 223 synodicмесечеви monthsмесеци (околу 6,585.585,3 дена). Овој период (18 години и 11.,3 дена) есе нарекува [[сарос]]. БидејќиСо оглед на тоа што 223 synodicмесечеви monthsмесеци не се идентични на to 239 anomalisticаномалистички months илии 242 draconicдраконски monthsмесеци, циклусите на сарос не се повторуваат бескрајно. Секој циклус почнува со месечева сенка која ја поминува Земјата блиску до северниот и јужниот пол, а последователните настани напредуваат кон други полови се додека сенката на Месечината не ја промаши Земјата со што завршува.<ref name="period"/> Циклусите на Сарос се изброени; моментално, има 117 до 156 активни циклуси.
 
{| border="1" cellpadding="7" cellspacing="0" align="center"
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/wiki/Затемнување_на_Сонцето“