Историја на економската мисла: Разлика помеѓу преработките

'''Историјата на економските теории''' се занимава со различни мислители и теории што се однесуваат на политичка економија и економија од древниот свет до денешен свет. Таа опфаќа различни школи на економските теории. Грчки писатели, како филозофот Аристотел, истражувале идеи за „уметноста“ на стекнување богатство и истражувале дали е подобро приватна или државна сопственост. Во средниот век научниците како Томас Аквински тврделе дека е морална обврска на трговијата да продава добра по праведна цена.

Британскиот филозоф Адам Смит е често наведен како татко на модерната економија поради неговата студија „Богатството на нациите“ (“The Wealth of Nations”, 1776). Неговите идеи се основани врз значителен опус од претходниците од 18ти век, особено од физиократите. Неговата книга се појави вечерта на Индустриската револуција со големи промени поврзани со економијата. Во наследниците на Смит се вклучени и класични економисти како свештеникот Томас Малтус (Rev. Thomas Malthus), Жан Баптист Сеј (Jean-Baptiste Say), Дејвид Рикардо (David Ricardo) и Џон Стјуарт Мил (John Stuart Mill). Тие го истражувале начинот на кој националното производство е реализирано и дистрибуирано помеѓу доселените, капиталистички и работнички класи и ги моделирале резултатите од населението и меѓународната трговија. Во Лондон, Карл Маркс го критикуваше капиталистичкиот систем, кој го опиша како експлоататорски и изолирачки. Околу 1870та, неокласичните економисти се обиделе да подигнат позитивно, математичко и научно втемелено поле врз нормативна политика.

Најраните дискусии за економија дтаираат уште од античко време. Во тоа време и сѐ до индустриската револуција, економијата не била посебна гранка во науката туку дел од филозофијата. Во античка Атина, робовско општество, но и општество кое развива зачетен модел на демократија, книгата на Платон „Република“ содржи упатства до усовршување на работата и производството. Но, неговиот ученик Аристотел е тој што создаде неколку од позначајните аргументи што сѐ уште се во економскиот дискурс.

„Сопственоста треба во извесна смисла да е заедничка, но како општо правило, приватна, бидејќи кога секој би имал различен интерес, луѓето не би се жалеле еден на друг и повеќе ќе напредуваат, затоа што секој ќе биде посветен на сопствениот бизнис... И освен тоа, тука е и најголемото задоволство во правење добрина или услуга на пријатели или гости или сопатници, што е возможно само кога човек има приватна сопственост. Овие предности се изгубени поради прекумереното обединување на државата.“

Иако Аристотел се залагал за тоа дека многу работи може заеднички да се поседуваат, исто така тврдел дека не сѐ може да биде заеднички поседувано, од проста причина „злобата на човековата природа“. „Очигледно е дека е подобро сопственоста да е приватна“, напишал Аристотел, „но, заедничката употреба и посебниот бизнис на законодавецот е да создаде добронамерната природа во човекот“. Во Политика книга I, Аристотел расправа за општата природа на домаќинствата и пазарната размена. Според него постои одредена „уметност на добивка“ или „начин на сткнување богатство“. Единствената цел на парите како такви е средство за размена, што значи само по себе дека „ се безвредни... не се корисни за која било од животните потреби“. Сепак, Аристотел нагласува дека поради тоа што „инструментот“ на парите е ист, многу луѓе се опседнати со обичната акумулација на пари. „Начинот на стекнување богатство“ за едно домаќинство е „неопходно и достоинствено“, додека трговската размена на мало за обичната акумулација е „праведно критикувана, затоа што е нечесна“. Аристотел остро се противел на заемите со енормни камати и бил згрозен од профитирањето преку монополи.

Тома Аквински (1225-1274) е италијански теолог и писател за економски прашања. Предавал во Келн и Париз и бил дел од групата на католички учители познати како Схоластици, кои ги поместија нивните интереси од теологијата до филозофските и научни дебати. Во статијата ''„Summa Theologica“'' Аквински го опфаќа концептот на фер цена, за која смета дека е неопходна за репродукција на социјалниот поредок. Имајќи многу сличности со модерниот концепт на долгорочна рамнотежа, фер цената би требало да биде таа која ќе ги покрива трошоците за производство, вклучувајќи ги и одржувањето на работникот и неговата фамилија. Тој тврди дека е неморално продавачите да ги покачуваат нивните цени просто затоа што купувачите се во огромна потреба за продуктот.

Аквински обработува повеќе теми во форма на прашања и одговори, значајни области кои се занимаваат со теоријата на Аристотел. Прашање 77 и 78 се однесуваат на прашања од економијата, главно поврзани со тоа што всушност е фер цена и со чесноста на продавачите кои подметнуваат неквалитетна роба. Аквински се противи на секоја форма на мамење и препорачува компензацијата секогаш да се исплаќа во замена за добра услуга. Според неговото мислење, додека човековите закони не можат да наметнат санкции за нефер работење, божествените закони можат. Еден од главните критичари на Аквински е [[Дунс Скот]] (1265-1308) во неговото дело ''„Sententiae“'' (1295). Почнувајќи од Дунс, Шкотска, тој предавал и во Оксфорд, Келн и Париз. Скот смета дека е возможно да се биде попрецизен во сметањето на фер цената од Аквински, нагласувајќи ги цените на трудот и трошоците – иако признава дека вторите може да се зголемени од претерување, бидејќи купувачите и продавачите најчесто имаат различни мислења за тоа што се подразбира под фер цена. Според Скот, доколку луѓето немаа корист од одредена трансакција, не би тргувале. Скот ги брани трговците затоа што вршат неопходна и корисна социјална улога, транспортирајќи добра и правејќи ги достапни за јавноста.

Англискиот бисзнисмен, Томас Ман (1571-1641) во својата книга ''„Англиското богатство преку трговијата со странство”'' ја претставува раната меркантилистичка политика. Иако, не била објавена до 1663 година, пред тоа кружела како ракопис. Тој бил член на East India Company и во „Discourse of Trade from England into the East Indies” (1621 година) пишувал за своите тамошни искуства. Според Ман, трговијата бил единствениот начин да се зголеми богатството на Англија (т.е. националното богатство) и во потрага по таа цел тој предложил неколку насоки на дејствување. Важне биле умерената потрошувачка за да се зголеми количината на добра достапни за извоз, да се зголеми обработката на земја и други природни домашни ресурси за да се намали увозот, намалување на царината за извозот на добрата кои се произведени во државата од странски материјали и извозот на добра со непопустлива побарувачка затоа што повеќе пари можат да се заработат од повисока цена.

„Да се истражувата почвата во државата со огромна грижа и да не се занемарат земјоделските можности од ниеден агол или грутка земја... Сите комодитети пронајдени во државата, кои не можат да се користат во својата природна состојба, треба да бидат обработени во рамките на земјата... Треба да се обрати внимание на населението кое треба да биде толку големо колку што земјата може да издржи... Златото и среброто под никакви услови не смеат да се извадат надвор за кои било цели... Жителите треба да прават напори за да домашните продукти им бидат доволни... Странските стоки не треба да бидат заменети за злато и сребро, туку за домашни производи... и треба да бидат увезени во недовршена форма и да се доработат во државата... И дење и ноќе треба да се изнаоѓаат можности за да се продадат непотребните добра на земјата на овие странци во преработена форма... Под никакви услови не треба да е дозволен увоз ако дома има доволно залиха со соодветен квалитет.

Британија во текот на 17 век поминала низ најпроблематичните времиња, издржала не само политичка и религиозна поделба во англиската Граѓанска војна, погубувањето на крал Чарлс I и диктатурата на Кромвел, туку ги преживеела и чумите и пожарите. Монархијата била повторно вратена под власт на Чарлс II, кој имал католички симпатии, но неговиот наследник кралот Џејмс II набргу бил одстранет од престолот. Поканети на неговото место биле протестантите Вилијам Орански и Мери, кои се сложиле со Декларацијата на правата (Bill of Rights, 1689), осигурувајќи се дека парламентот е доминантен и што подоцна стана познато како Славната Револуција (Glorious Revolution). Немирот вродил голем број научни достигнувања со огромно значење, вклучувајќи го и октритието на Роберт Бојл за константата на гасниот притисок (1660) и објавувањето „Philosophiae Naturalis Principia mathematica” на Исак Њутн во 1687, каде ги опишал трите закони за движење и неговиот закон за универзална гравитација. Сите овие фактори го поттикнале напредокот на економската мисла. На пример, Ричард Кантилон (1680-1734) свесно ги имитирал Њутновите сили на инерција и гравитација во природниот свет со човечка свест и натпреварување на пазарите во економскиот свет. Во неговиот „Essay on the Nature of Commerce in General”, тој расправа за рационалниот сопствен интерес во систем на слободно прилагодени пазари би довеле до ред и заеднички компатибилни цени. Меѓутоа, наспроти меркантилистичките мислења, богатсвото не било пронајдено во трговијата туку во човечкиот труд. Првата личност која ги поврзала овие идеи во политички рамки бил Џон Лок.

Дејвид Хјум (1711-1776) се согласува со филозофијата на Норт и ги напаѓа меркантилистичките претпоставки. Неговите придонеси биле запишани во „Political Discources” (1752), подоцна вметнат во неговата „Essays, Moral, Political, Literary” (1777). Додадено на фактот дека било непожелно да се залага за погоден баланс на трговијата Хјум рекол дека во секој случај е невозможно. Хјум рекол дека секој суфицит на извоз кој можеби е достигнат би бил платен од страна на увозителите со злато и сребро. Ова би ја покачила набавката на пари, и цените би пораснале. Тоа би предизвикало пад во извозот се до обновувањето на балансот на увоз.

Слично разочаран од регулацијата на брендовите инспирирана од меркантилизмот, французинот по име Винсент де Гурне (1712-1759) е познат по прашањето, зошто е толку тешко да се има laissez faire, laissez passer (слободно претпријатие, слободна трговија). Тој е еден од првите физиократи, грчки збор што значи „владеење на природата“, кој сметаше дека земјоделието е изворот на богатство. Како историчар Дејвид Б. Данбом напишал дека Физиократите „ги критикуваат градовите поради нивната извештаченост и ги заменуваат со поприроден начин на живеење“. Тие многу ги ценеа земјоделците. Кон крајот на 17ти и почетокот на 18ти век се достигнаа големи напредувања во природните науки и анатомија, вклучувајќи ја и циркулацијата на крвта низ човечкото тело. Овој концепт е одсликан во економската теорија на физиократите, заедно со поимот за теорија на приход низ економијата.

Франсоа Кене (1964-1774) бил дворски лекар на крал Луј XV од Франција. Тој верувал дека трговијата и индустријата не се извор на богатство и наместо тоа во неговата книга „Tableau économique“ (1758), расправа дека земјоделските вишоци, со приливот на економијата во вид на наеми, плати и нарачки. Пред сѐ, Кене тврди дека регулацијата го попречува приливот на приходи во сите социјални класи, а со тоа и економскиот развој. Потоа, даноците на продуктивната класа, како земјоделците, треба да се намалат со цел да се зголемат даноците на непродуктивната класа, како земјопоседниците, бидејќи нивниот луксузен начин на живот го нарушува приливот на приходи.

Шак Турго (1727-1781) е роден во Париз, од стара норманска фамилија. Негово најпознато дело „Réflexions sur la formation et la distribution des richesses“ (1766, Одраз на формацијата и дистрибуцијата на богатството), ја разработува теоријата на Кене дека земјата е единствениот извор на богатство. Според Турго општеството се дели на три класи: производно-земјоделска класа, платена занаетчиска класа (classe stipendice) и земјопоседничка класа (classe disponible). Турго тврди дека единствено на нето продуктот од земјените посеви треба да има данок и е за целосна слобода на трговијата и индустријата. Во Август 1774, Турго е назначен за министер за финансии и во период од две години воведе бројни анти-трговски и анти-феудални мерки поддржани од Кралот. Во неговите водечки принципи доставени до Кралот спаѓаат и „да нема банкрот, покачување на даноците, позјмици“. Најголемата желба на Турго била да има единствен данок на земјените посеви, а сите други даноци да се укинат. Но, мерките што ги преложил пред тоа, дошле до жесток судир со интересите на земјопоседниците. Особено два едикти, од кои едниот е за потиснување на corvées (трошоците на земјоделците кон аристократите), а другиот ги укинува привилегиите што ги имаат здруженијата, ги разбрануваа влијателните кругови. Бил принуден да ја напушти канцеларијата во 1776.

Адам Смит (1723-1790) се смета како татко на модерната политичка економија. Неговото објавување на “Истрага за природата и причините за богатството на народите”во 1776 се совпаѓа не само со американската револуција, кратко време пред европските пресврти на француската револуција, но исто така и почетокот на новата индустриска револуција што дозволува да се стекне многу поголемо богатство од кога било порано. Смит бил шкотски морален филозоф, чие деби била “теоријата на моралните чувства” (1759). Тој тврди дека етички системи на луѓето се развиваат преку лични релации со други лица, така што смислата на правилно и погрешно се можат да се видат во одредени реакции на нечие однесување. Со тоа Смит се здоби со поголема популарност отколку со неговото следно дело: Богатството на народите, кое што во почетокот беше игнорирано од јавноста. Сепак, политичко економскиот магнум опус беше успешен во круговите што се битни.

Бурк бил изграден политички економист со својата книга “Мисли и детали за недостатокот” Тој остро ја критикуваше либералната политика и ја осуди француската револуција која почна во 1789 година. Во одраз на француската револуција тој напишал дека “периодот на витештвото” заврши и дека софистичарите, економистите и пресметувачите успеаа и дека славата на Европа е згасната засекогаш. Современите влијанија на Смит ги вклучува Франсоа Кене и Жак Турго кои ги запознал во Париз, и Дејвид Хјум , неговиот шкотски колега. Со тек на време се појави заедничка потреба меѓу мислителите за да се објаснат социјалните пресврти за време на индустриската револуција и навидум во хаос без феудални и монархистички структури на Европа и тие покажуваат дека сепак постои ред.

Смит се залагал за “систем на природна слобода” каде индивидуалните напори ќе придонесат за социјално добро. Смит верува дека дури и себичните во општеството се држат под контрола и ограниченост, и работат за доброто на сите кога дејствуваат во конкурентен Пазар. Цените често се лажна слика за вистинската вредност на стоките и услугите. Исто како и Џон Лок, Смит мислел дека вистинските вредности на нештата произлегуваат од износот на трудот вложен во нив.

Кога касапите,пиварите и пекарите дејствуваа под контрола и ограничување на отворената пазарна економија, нивното тежнеење кон сопствен интерес, смета Смит, парадоксално го носи процесот кон изедначување на реалните животни трошоци со нивните фер вредности. Неговата класична изјава за конкуренцијата е следнава: „Кога количината на секоја стока која ја има на пазарот паѓа на ефективна побарувачка, сите оние кои се подготвени да платат... не може да се испорача бараната количината... нејои од нив се спремни да дадат и повеќе. Конкуренцијата ке започне помеѓу нив а пазарната цена ке се зголеми... Кога количината што ја има на пазарот ја надминува ефективната побарувачка, таа неможе да се продаде на оние кои се спремни да ја платат целата вредност на наемот, платите и профитот, која мора да се плати за да се насочи кон.. пазарната цена ке потоне...“

Смит верува дека пазарот го произведува она што тој го нарекува “напредокот на богатството”. Во ова е вклучен синджир на концепти, дека поделбата на трудот е двигател на економската ефикасност но сепак, тоа е само ограничување на процесот на проширување на пазарите. И поделбата на трудот и пазарното проширување барат поинтензивна акумулација на капиталот од страна на претприемачите и лидерите на бизнисот и индустријата. Целиот систем е дополнет со одржувањето на безбедноста на имотните права.

Во прилог на потребата од јавно водство во одредени сектори, Смит тврди, второ дека картелите беа непожелни поради нивниот потенцијал да го ограничат производството и квалитетот на стоките и услугите. Трето, Смит ја критикуваше владината подршка на каков било вид на монопол кој секогаш ја наплаќа највисоката цена „која може да се исцеди од купувачите„. Постоењето на картели и монопол што подоцна ке ја формира сржта на политиката на законот за конкуренција, би можеле да ги нарушат придобивките на слободните пазари во корист на бизнисот на сметка на суверенитетот на потрошувачите.

Класичните економисти беа наведени како група за прв пат од страна на Карл Маркс. Еден обединувачки дел од нивните теории беше работничката теорија на вредноста спротиставувајќи се на вредноста која произлегува од општата рамнотежа на понудата и побарувачката. Овие економисти први ја виделе економската и социјална трансформација донесена со индустриската револуција: рурална депопулација, несигурноста, сиромастијата, привид на работничката класа. Тие се прашуваа за порастот на населението бидејќи демографската транзиција започнала во тоа време во Велика Британија. Тие исто така поставија повеќе фундаментални прашања во врска со изворот на вредности, причините за економскиот раст и улогата на парите во економијата. Тие ја подржуват слободната пазарна економија тврдејќи дека тоа е природен систем којсе базира врз слободата и сопственоста. Меѓутоа овие економисти беа поделени и не претставуваа унифициран тек на размислување.

Целта на законската политика мора да се стреми кон тоа да се намалат бедата и страдањата колку што е можно повеќе и да се зголеми среќата на највисоко можно ниво. Бентам дури дизајнира и сеопфатна методологија за пресметка на агрегатна среќа во општеството со посебен закон за производствена анализа. Општеството, тврди Бентам, не е ништо повеќе од вкупниот број на поединци така што ако некој има за цел да произведе нето социјално добро тогаш треба само да се осигура дека се доживува поголемо задоволство насекаде, отколку болка, без оглед на броевите. На пример предложен е законот да се направи секој автобус во градот да е пристапен за инвалиди, но да се движи по бавно од своите предходници, како резултат на новиот дизајн. Милиони корисници на автобуси имат мала количина на незадоволство или “болка”со зголемување на сообраќајот и патувањето, но еден мал дел на луѓе со инвалидски колички ке ја доживеат огромната сума на задоволство да бидат во можност да фатат јавен превоз, кој го надминува вкупното незадоволство од другите корисници. Интерперсоналните споредби на комуналните услуги им беа дозволени од страна на Бентам, идејата дека огромното задоволство на еден човек може да се смета повеќе од болката на многу други. Многу критичари подоцна покажаа дека ова може да биде изопачено, на пример дали производствената анализа би дозволила многу среќен диктатор да го надмине коритото на бедата на неговите експлоатирани. И покрај методологијата на Бентам се појавија сериозни пречки во мерењето на среќата кај луѓето.

Жан Баптист Сеј (Jean-Baptiste Say) (1767 – 1832) бил французин, роден во Лион кој помогнал да се популаризира работата на Адам Смит во Франција. Неговата книга, „ A Treatise on Political Economy“ (1803) содржала краток дел кој подоцна станал ортодоксен за политичката економија сè до појавата на „Големата депресија“ и бил познат како „Пазарното право на Сеј“. Сеј тврдел дека никогаш не може да постои општ дефицит на побарувачка или општа презаситеност на продукти во целата економија. „Луѓето создаваат нешта - рекол Сеј, за попрво да ги остварат нивните потреби, отколку на другите“. Меѓутоа, производството не е прашање на понудата, туку индикација на побарувачката на добра на производителите. Сеј се сложил дека дел од приходот се заштедува од страна на домаќинствата но, на подолг временски период, заштедите се инвестирани. Инвестирањето и потрошувачката се двата основни елементи на побарувачката или причина за „општа презаситеност“ на понудата. Сеј исто така, тврдел дека парите се неутрални, бидејќи нивната единствена улога е да ја олеснуваат размената: меѓутоа, луѓето бараат пари само за да купуваат материјални добра. Сеј рекол дека „парите се превез“. Со цел да ги резимира овие две идеи, Сеј рекол: „производите се разменуваат за други производи“. Во краен случај, ќе постојат различни економски сектори чиишто побарувачки нема да бидат задоволени. Но со текот на времето, понудата ќе се промени, бизнисите ќе се реорганизираат за поинакво производство и пазарот сам ќе се поправи. Пример на „општа презаситеност“ може да биде невработеноста, со други зборови, преголема понуда на работници, а многу малку отворени работни места. Според „правото на Сеј“, ова значи дека постои преголема побарувачка за други производи којашто сама ќе се поправи. Ова претставувало основа на економската теорија сè до 1930тите години. „Правото на Сеј“, прв пат било изнесено од страна на Џејмс Мил (1773 – 1836) на англиски јазик, а било поддржано од Дејвид Рикардо, Хенри Торнтон и Џон Стјуарт Мил. Меѓутоа, двајца политички економисти, Томас Малтус и Сисмонди, не биле убедени.

Дејвид Рикардо (David Ricardo) (1772-1823) е роден во Лондон. На 26 годишна возраст, тој станал богат трговец на берзата и си обезбедил гласачка единица во Ирска за да добие место во „Долниот дом“ во парламентот на Велика Британија. Најпознато дело на Рикардо е „Principles of Political Economy and Taxation“ коешто содржи критики за ограничувањата во меѓународната трговија и опис на начинот на кој е распореден приходот на населението. Рикардо правел разлика помеѓу работниците кои добивале плата, доволна за преживување, земјопоседниците кои добивале наемнина и капиталистите кои имале капитал и добивале профит, како додатен приход. Доколку населението се зголеми, неопходно е да се обработува додатна почва чијашто плодност, е послаба од онаа на веќе обработените полиња, поради законот на намалена продуктивност. Меѓутоа, трошоците за производство на жито се зголемуваат како и цената на житото: исто така се зголемуваат и наемнините, платите и индексот на инфлација (бидејќи мора да се дозволи и работниците да преживеат) исто така. Профитите се намалуваат, сè додека капиталистите не можат да инвестираат. Според Рикардо, економијата е создадена да стреми кон една стабилна состојба.

За да ја одложи стабилната состојба, Рикардо се залага за промовирање на меѓународната трговија за увоз на жито со пониска цена со цел да им се спротивстави на земјопоседниците. Законите за житата во В.Б. биле изгласани во 1815 година со создавање на променлив систем на тарифи за стабилизирање на цената на житото на домашниот пазар. Според Рикардо, високите тарифи, освен што требало да ги зголемат приходите на фармерите, ќе овозможат само пораст на цените на наемнините коишто одат во џебовите на земјопоседниците. Понатаму, ќе биде потребна поголема работна сила што води кон пораст на платите во земјата и со тоа ќе се намали извозот и профитот од прекуокеанските бизниси. Економијата за Рикардо, претставува нераскинлива врска помеѓу трите фактори („фактори на производство“): земја, труд и капитал. Рикардо математички демонстрирал дека придобивките од трговијата би можеле да ги надминат истакнатите придобивки од протекционистичката политика. Според идејата за компаративна придобивка, дури ако една земја не произведува доволно средства за разлика од друга, сеуште може да биде во добивка со отварање на границите со што приливот на средства произведени поефтино од дома, создава придобивка за домашните потрошувачи. Тогаш, според Рикардо, овој концепт би довел до промена на цените, со што Англија би произведувала материјални добра за кои нивните компаративни придобивки биле највисоки.

Џон Стјуарт Мил (John Stuart Mill) (1806-1873) бил доминантна фигура на политичката економска мисла на неговото време, а исто така бил и член на парламентот, како претставник на Вестминстер и водечки политички филозоф. Мил бил чудо од дете, на 3 годишна возраст почнал да чита за Античка Грција и бил строго подучуван од неговиот татко Џејмс Мил. Џереми Бентам бил негов ментор и близок семеен пријател, а пак Дејвид Рикардо имал огромно влијание врз него. Записите на Мил „Principle of Political Economy“, биле објавени во 1848 година и ова претставувало суштинско резимирање на економската мудрост на средниот XIX век. До почетокот на XX век, ова негово дело се користело како стандарден текст во голем број универзитети. За прашањето за економскиот пораст, Мил се обидел да пронајде некоја средина помеѓу сфаќањата на Адам Смит за секојдневното проширување на можностите за трговија и технолошки иновации и сфаќањата на Томас Малтус за инхерентните граници на населението. Во неговата четврта книга, Мил повеќе се задржал на истакнувањето на неколку можни идни исходи , отколку на предвидување на еден единствен исход. Првата теорија се засновала на сфаќањата на Малтус дека населението растело побрзо од понудата, што водело до помали плати и зголемени профити. Втората теорија се засновала на сфаќањата на Смит кој тврдел дека доколку капиталот се зголемува побрзо од населението, тогаш вистинските плати ќе се зголемат. Третата, според Дејвид Рикардо, доколку капиталот и населението се зголемуваат во исто време, а технологијата остане стабилна, тогаш нема да има промена во платите бидејќи понудата и побарувачката на работа ќе остане иста. Меѓутоа, со зголемување на населението ќе се создаде потреба од повеќе обработлива површина, ќе се зголемат трошоците за производство на храна, а профитите ќе се намалат. Според четвртата теорија на Мил, технологијата ќе напредува побрзо од населението и обичните акции ќе се зголемат. Резултатот би бил, просперитетна економија. Мил најмногу ја поддржувал третата теорија и сметал дека напредокот на технологијата ќе морал некогаш да стагнира. Но, Мил се колебал во врска со континуираниот пораст на економијата.

Роберт Овен (Robert Owen) (1771-1858) бил индустријалист кој бил решен да ги подобри условите на неговите работници. Тој купил текстилни погони во Њу Ланарк, Шкотска и забранил децата под десет години да работат, создал работно време од 6:00 до 19:00 и обезбедил вечерни школи за децата откако ќе завршеле со работа. Ваквите оскудни мерки имале суштинско значење за напредокот и неговиот бизнис можел да поднесе поголемо производство, иако неговите плати биле пониски од државниот просек. Тој ја издал својата визија „The New View of Society“ (1816) за време на изгласувањето на актите за фабриките но, негвиот обид од 1824 година, да создаде нова општествена утопија во Њу Хармони, Индиана, неславно завршил. Еден од оние кои имале влијание врз Маркс, бил францускиот филозоф Пјер Проудон. Иако бил длабоко критичен кон капитализмот, тој исто така, им се спротивставил на оние современи социјалисти кој ја идолизирале задругата. Во неговата книга „The Philosophy of Poverty“, Поудон извршил политичко-економски напад врз класичната, егзистенцијална теорија на приходи (1846). Во неговата книга „What is Property“ (1840), тој тврди дека имотот е „кражба“, поинаков став од оној на Мил кој напишал: „делумното оданочување е послаба форма на грабеж“. Меѓутоа, пред крајот на неговиот живот, Проудон променил некои од своите поранешни гледишта. Во постхумно објавената книга „Theory of Property“, тој истакнал дека „имотот е единствена сила што може да дејствува како противтежа на државата“. Фридрих Енгелс, публициран радикален автор, ја издал книгата под наслов „The Condition of the Working Class in England in 1844“ во која местоположбата на луѓето ја опишува како „највидливата кулминација на општествената мизерија на денешницата“. По смртта на Маркс, Енгелс го завршил вториот дел на книгата „Das Kapital“ од неговите забелешки.

Употребата на Маркс на зборот „комодитет“ или материјално добро, е образложено во една опширна метафизичка дискусија за природата на материјалното богатсво, како се перцепирани предметите на богатството и како се користат истите. Концептот на комодитетот е спротивен на предметите од природниот свет. Кога луѓето ќе ја поврзат својата работа со предмет, тој станува „комодитет“. Во природата постојат дрва, дијаманти, железна руда и луѓе. Во економскиот свет, тие стануваат столови, прстени, фабрики и работници. Меѓутоа, според Маркс, комодитетите имаат двојна природа, двојна вредност. Тој прави разлика помеѓу употребната вредност и вредноста на разменување кои може да бидат потполно различни. Според Маркс, следејќи ги класичните економисти во теоријата за вредноста на трудот, вредноста на употреба на нешто произлегува од вложениот труд за неговото производство. Меѓутоа, Маркс не верувал дека само трудот бил извор на употребната вредност на нештата. Тој верувал дека вредноста исто така, може да произлезе од природните добра и ја усовршил својата дефиниција за употребната вредност во „неопходно општествено работно време“ (времето коешто им било потребно на луѓето да произведат нешто, кога не се мрзливи или неефективни). Понатаму, луѓето субјективно ја зголемиле вредноста на нештата, на пример бидејќи постои фетиш кон светкавите дијаманти и врските помеѓу угнетувачките моќи инволвирани во производството на добра. Овие два фактори предизвикале огромна разлика во вредностите на размената. Поврзаноста на угнетувачката моќ, според Маркс, сама внесувајќи разлика во употребата/размената на трудот, во работните договори, произлегува од фактот дека работодавците ги плаќаат своите вработени помалку во „разменлива вредност“ отколку што тие произведуваат „употребна вредност“. Разликата го создава профитот на капиталистите, или во терминологијата на Маркс, „вишок на вредност“. Меѓутоа, според Маркс, капитализмот е систем на експлоатација.

Од работата на Маркс произлегла и теоријата на вредност на трудот која класичарите ја искористиле против него. Неговата мрачна иронија навлегува сè подлабоко со прашањето за тоа кое е општественото неопходно работно време за производство на самиот труд (т.е. работници). Маркс одговара дека ова е минимумот за луѓето да опстојат и да се размножуваат со особини неопходни за економијата. Оттука, луѓето се оддалечени од двете, плодовите од производството и разбирањето на својот потенцијал, психолошки, преку нивната угнетена позиција во пазарот на трудот. Но, бајката раскажана заедно со екплоатацијата и оттуѓувањето е онаа за зголемувањето на капиталот и растотна економијата. Работодавачите се под постојан притисок на конкурентноста на пазарот која ја отежнува нивната работа и на границите на инвестирање на технологија за замена на работниците (на пр.: пакувач со робот). Ова ги зголемува профитите и го проширува зголемувањето но, само во корист на оние кои имаат приватен имот со ваков начин на производ. Работничката класа во меѓувреме, се соочува со постојана мизерија, поради екплоатирањето на производот од нивниот труд и оддалечувањето од алатките за производство. И поради отпуштањето од работа, тие остануваат невработени лица. Маркс верувал дека резервна армија на невработени ќе расте сè повеќе и повеќе и ќе врши надолен притисок врз приходите, бидејќи очајните луѓе прифаќаат работа за помалку пари. Но, ова ќе предизвика дефицит во побарувачката бидејќи куповната моќ на луѓето се намалува. Како последица на ова, ќе се појави презаситеност на непродадени производи, производството ќе се скрати, профитите ќе се намалат сè додека зголемувањето на капиталот не доведе до економска „депресија“. Кога презаситеноста ќе згасне, економијата повторно ќе почне брзо да расте пред да започне наредното циклично опаѓање. Според Маркс, со секој пораст и опаѓање, со секоја капиталистичка криза, тензијата и конфликтот помеѓу зголемено поларизираните класи на капиталисти и работници се зголемува. Освен тоа, поголемите фирми ги проголтуваат помалите фирми на секое поле на бизнисот бидејќи мочта е сконцентрирана во рацете на малкумина и се наоѓа далеку од останатите. На крај, раководен од комунистичката партија, Маркс предвидел револуција и создавање на бескласно општество. Маркс никогаш не можел да претпостави како би ова функционирало. Неговиот почетен придонес не бил план за тоа како би изгледало општеството, туку критицизам на она што тој го видел во него.

Првиот дел од „Das Kapital“, е единствениот дел кој Маркс го издал сам. Вториот и третиот дел биле завршени со помош на Фридрих Енгелс и Карл Каутски кој станал пријател на Енгелс што се гледа од издавањето на четвртиот дел. Маркс започнал традиција на економисти кои еднакво се концентрирале на политичките афери. Исто така, во Германија, Роза Луксембург била член на Социјал демократската партија (SPD), која подоцна се насочила кон комунистичката партија, поради нивниот став против Првата светска војна. Беатрис Веб во Англија, била социјалист и помогнала во основањето на Лондонското економско училиште (LSE) и здружението „Фабиан“.

Тој посочи дека тие циклуси можат да ги објаснат економските ситуации. Според Schumpeter, капитализмот нужно оди преку долгорочни циклуси, бидејќи сосема зависи од нив, врз основа на научните пронајдоци и иновации. Фаза на експанзија е овозможена со иновации, бидејќи тие ги зголемуваат придобивките од продуктивноста ги поттикнува претприемачите да инвестираат. Сепак, кога инвеститорите немаат повеќе можности за инвестирање, економијата оди во рецесија, неколку фирми колабираат иследува банкротот.

Лудвиг фон Мисес (1881 - 1973) е австриски економист кој придонесе за идејата за човековото проучување „Науката за човековата активност“. Науката за проучување на човековото однесување гледа на економијата како серија доброволни размени што ја зголемуваат сатисфакцијата на инволвираните странки.

Алфред Маршал сѐ уште работел на последните измени на неговата книга „Принципи на економијата“ кога започнала Првата Светска воја (1914-1918). Новата клима на оптимизам на дваесеттиот век наскоро беше присилно разгранета на делови од Западниот фронт, додека цивилизираниот свет се распаѓаше. За четири години производството на Британија, Германија и Франција беше целосно насочена кон индустријата на смртта на воената економија. Во 1917 Русија западна во револуција предводена од Болшевичката партија на Владимир Ленин. Марксистичката теорија им беше како Библија и на распаднатата земја ветуваа „мир, леб и земја“ со колективизирање на средствата за производство. Исто така, во 1917, Обединетите Држави на Америка влегоа во војната на страна на Франција и Британија, на чело на претседателот Вудроу Вилсон и слоганот „ го правиме светот безбеден за демократија“. Тој разработи мировен план наречен „Четиринаесетте точки на Вилсон“. Во 1918 Германија започна пролетна офанзива која не успеа и како што сојузниците возвраќаа на нападот и милиони и милиони беа масакрирани, Германија западна во револуција, а нејзината привремена влада бараше мир врз основа на Четиринаесетте точки на Вилсон. Европа е разпушена, како финансиски, така и физички и психолошки, надевајќи се на исполнување на договорот од Версајската конференција во 1919. Џон Мајнард Кејнз беше претставник на државниот трезор на Британија на конференцијата и беше најгласниот критичар за исходот.

За време на Големата депресија, Кејнз го издал неговото најважно дело „ Општа теорија на вработување, камата и пари“ (1936). Депресијата се разгоре и со Падот на Волстрит во 1929, водејќи кон масовно зголемување на невработеноста во Соединетите Држави, како и до барање на европските кредитори за враќање на долговите и економски домино ефект ширум светот. Ортодоксната економија повика на намалување на трошоците додека да се повратат бизнис довербата и да се стабилизира профитот. Спротивно на тоа, Кејнз тврди во „Тракт на монетарната реформа“ (1923) дека економската активност е одредена од низа фактори и дека не е доволно да се чека долгорочната стабилност на пазарот да се врати во нормала сама по себе. Како што вели познатата забелешка на Кејнз:

„...оваа долгорочност погрешно води кон сегашните работи. Во долгорочен план сите ние сме мртви. Економистите прелесно и непотребно си поставуваат задача, ако во сезони на невреме единствено што тие можат да ни кажат е дека кога невремето е оддамна поминато океанот повторно ќе е мирен.“

Освен резервите на пари Кејнзкако проблеми ги идентификува и потребата за трошење, стимулот за инвестирање, маргиналната ефикасност на капиталот, условите на ликвидност и повеќекратниот ефект како варијабили кои го одредуваат нивото на економскиот исход, вработувањето и нивото на цените. Многу од оваа тешка терминологија е создадена од Кејнз, особено за неговата Општа теорија, иако во позадина има и некои обични идеи. Кејнз тврди дека ако заштедите се чуваат подалеку од инвестирање преку финансиски пазари, тоталната потрошувачка пропаѓа. Паднатата потрошувачка води кон намалени приходи и невработеност и повторно ги намалува заштедите. И сѐ така додека желбата за штедење се изедначи со желбата за инвестирање, што значи се достигнал нов „баланс“ и престанало штедењето. Овој нов „баланс“ е депресија, каде што луѓето инвестираат помалку, имаат помалку да штедат и помалку да трошат.

Кенјз тврди дека вработеноста зависи на тоталната потрошувачка, што се состои од потрошувачката на клиентот и бизнис инвестицијата во правниот сектор. Потрошувачите трошат само „пасивно“ или според флуктуациите на нивниот приход. Од друга страна пак, бизнисите се приморани да инвестираат до очекуваната стапка на враќање на новите инвестиции (добивката) и стапката на исплатената камата (цената). Ако бизнис очекувањата останаа исти и владата ги намалеше каматните стапки (цените на кредитите), инвестирањето би се зголемило и би имал повеќекратен ефект врз тоталната потрошувачка. Каматните стапки пак, зависат од количината на пари и желбата за чување пари на банковни сметки (спротивно на инвестирањето). Доколку има недостаток на пари во споредба со тоа колку луѓе сакаат да штедат, каматните стапки се покачуваат сѐ додека не се намали бројот на штедачи. Доколку пак, количината на пари се зголеми додека интересот за штедење пари остане стабилен, каматните стапки би паднале, водејќи кон зголемено инвестирање, исход и вработување. Поради овие две причини, Кејнз предлага ниски каматни стапки и лесно одобрување на кредити како средства за борба против невработеноста.

Меѓутоа, Кејнз во 30те верувал дека тогашната состојба има потреба од делување на јавниот сектор. Намалување на потрошувачката веднаш би ја рамрдала економската активност, вели Кејнз. Ова тој го има изнесено во отворено писмо до претседателот Франклин Делано Рузвелт во Њујорк Тајмс (1933). Програмата „Новата спогодба“ во САД веќе беше започната за време на објавувањето на Општата теорија. Тоа обезбеди клучна подршка за полисите кои веќе беа оформени. Кејнз исто така верувал во поправична распределба на приходот и во тоа дека оданочувањето на незаработениот приход тврдејќи дека високата стапка на штедење (кон која се склони богатите луѓе) не се пожелни во развиената економија. Затоа Кејнз предлагал монетарен менаџмент и активна фискална политика.

По војната, Џон Кенет Гелбрејт (1908-2006) стана еден од стандардните носители на проакотивната влада и либерално-демократската политика. Во „Богато општество“ (1958), Гелбрејт расправа дека гласачите кои стекнуваат материјално богатство, почнуваат да гласат против општото добро. Тој тврди дека „конвенционалното знење“ на конзервативниот консензус не е доволно за да се решат проблемите со социјалната нееднаквост. Во ера на големи бизниси, Гелбрејт тврди дека е нереално пазарот да се гледа на класичен начин. Тие ги креираат цените и го користат рекламирањето за да создадат лажна побарувачка за нивните продукти, искривувајќи ги приоритетите на луѓето. Приоритетите на купувачите доаѓаат до израз кај тие корпорации („ефект на зависност“), а економијата како целина е насочена кон нерационални цели. Во „Новата индустриска состојба“ економските одлуки се планирани од приватната бирократија, техноструктура составена од експерти кои ги манипулираат каналите за маркетинг и односи со јавноста. Оваа хиерархија си служи самата себеси, профитот повеќе не е главниот двигател и дури ни менаџерите немаат контрола. Бидејќи тие се новите планери, корпорациите избегнуваат ризик и бараат разумна економија и стабилни пазари. Тие привлекуваат влади за да им служат на нивните интереси преку фискалната и монетарна политика, а во замена ја подржуваат монетраната политика која ги збогатуваат лихварите преку зголемување на каматните стапки. Додека целта на богатото општество и инволвираната влада служат на нерационалната техноструктура, јавниот простор истовремено се намалува. Гелбрејт го одсликува ова како преминување од луксузни апартмани на распукани улуци и од раскошни градини на запустени јавни паркови. Во „Економија и општата примена“ (1973) Гелбрејт го предложува „новиот социјализам“ како решение , национализирајќи го военото производстово и јавните услуги како здравството, воведувајќи дисциплински плати и ценовна контрола за да се намали нееднаквоста.

Спротивно на јазичниот стил на Гелбрајт, повоената економска професија, почна да синтетизира многу повеќе од трудовите на Кејнс со математички презентации. Воведните универзитетски економски курсеви, почнаа да ја претставуваат економската теорија како единствена целина во она што се нарекува неокласична синтеза. "Позитивна економија" стана термин создаден за да се опишат одредени економски трендови и "закони", кои би можеле да бидат објективно забележани и опишани на релативно слободен начин, одделно од "нормативната економија" и нивните проценки и судови.

Додека Ричард Кантилон направи споредба на механичката физика на Исак Њутн за инерцијата и гравитација со конкуренција и пазарот, физиократите направија споредба на крвниот систем на човековото тело со циркуларни приходни модели, Вилијам Џевонс пронашол растечки циклуси кои одговараат на периодичноста на сончевите циклуси, Семјуелсон адаптирал термодинамички формули за економската теорија. Повторувачка економија или циклусите во економијата, како тешко научно откритие беше пронајдено во Велика Британија, а исто така, и еднаш прославеното "откритие" на А.В. Филипс, беше корелациска врска помеѓу инфлацијата и невработеноста. Заклучокот на политиката за вработувањето беше дека обезбедувањето на целосна вработеност може да се тргува против висока инфлација. Семјуелсон ја примени идејата на кривата на Филипс во својата работа. Неговиот учебник за вовед во економијата насловен едноставно како „Економија“ стана влијателен и широко прифатен. Учебникот стана најуспешен економски текст кој дотогаш бил издаден. Пол Самјуелсон ја доби новата Нобелова награда за економија во 1970 година за неговото спојување на математиката и политичката економија.

Интервенционистичката монетарна и фискална политика, што православните повоени економии ја препорачуваа и практикуваа, беше цел на напади, особено од страна на група на теоретичари кои работеа на Универзитетот во Чикаго, кои подоцна беа познати како "Чикашка школа“. Овој поконзервативен правец, поттикна "слободарски" поглед на активностите на пазарот, односно дека луѓето најдобро е да се остават самите на себе, слободно да избираат како ќе ги задоволат своите потреби.

Во неговата втора поголема статија „Проблемот на социјалната цена“ (1960), тој тврди дека ако живеевме во свет без трансакционите трошоци, луѓето би склучувале зделки еден со друг, со цел да се создаде иста распределба на средствата, без оглед на тоа како судот би влијаел по пресудите во спорови за споственост. Коаз го користи примерот на еден стар правен случај со име „Sturges Vs. Bridgman“, каде што бучниот слаткар и тивкиот лекар биле соседи и отишле на суд за да се реши кој треба да се отсели. Според Коаз, без оглед на тоа дали судијата би пресудил слаткарот да престане со користење на неговите машини, или лекарот да мора да се помири со тоа, тие би можеле да постигнат заемно прифатливо решение, зделка, за тоа кој да се отсели, без да ја надминат истата распределба на средства потребна за судската интервенција. Само со постоењето на трансакционите трошоци може да се спречи ова. Значи законот треба да предвиди што ќе се случи, и тие да се водат од тоа што би било ефикасно решение. Идејата е дека законите и прописите, не се толку од помош на луѓето, колку што мислат адвокатите и оние кои ги носат законите.

Коаз и другите како него, бараат промена на пристапот, да се стави товарот врз доказите со што, Владата која интервенирала на пазарот би добила позитивни ефекти, преку едноставна анализа на потребните трошоци за покренување на постапка.

Милтон Фридман (1912-2006) важи за еден од најпознатите и највлијателни економисти од крајот на дваесеттиот век. Тој има добино Нобеловата награда за економија во 1976 година, меѓу кои и за „Монетарната историја на САД“ (1963). Фридман тврди дека Големата депресија била предизвикана од политиката на „федерални резерви“ за време на 1920-тите, која значително се влоши во 1930-тите. Фридман тврди дека независната владината политика е попожелна отколку политиката на владина интервенција во економијата. Владите треба да се стремат за неутрална монетарна политика ориентирана кон долгорочен економски раст, со постепено проширување на понудата на пари. Тој се залага за теоријата на количество пари, дека цените генерално се одредуваат од количеството пари. Затоа активна монетарна (пр. лесен кредит) или фискална (пр. данок и трошоци) политика може да има несакани и негативни ефекти. Во „Капитализмот и Слободата“ (1967) Фридман напиша:

Фридман, исто така, е познат по неговата работа за функцијата на потрошувачката, тезата за постојан приход (1957), кој Фридман самиот го нарекува негов најдобар научен труд. Во ова дело тој тврди дека рационалните потрошувачи ќе потрошат пропорционален износ со тој што тие го сметаат дека ќе им биде постојан приход. Неочекуваните приходи ќе им бидат заштедите. Даноците, исто така, како што рационалните потрошувачи би предвиделе, во иднина ќе мора да се зголемуваат, за подоцна да се балансираат со јавните финансии. Други важни негови придонеси се критиката на кривата Филипс и концептот на природната стапка на невработеноста (1968). Оваа критика го поврзува неговото име со тврдењето дека владата што предизвикува поголема инфлација, не може со тоа трајно да ја намали невработеноста. Невработеноста може привремено да се намали, ако инфлацијата е изненадна, но на долг рок невработеноста ќе биде определена од страна на недоразбирањата и несовршеностите на пазарот на трудот.

Амартја Сен (роден 1933) е еден од водечките економсти за развој и благосостојба, и изразува значителен скептицизам во валидноста на нео-класичните претпоставки. Тој беше многу критичен кон теоријата за рационални очекувања, и ја посвети својата работа на развојот и човековите права. Тој ја доби Нобеловата награда за економија во 1998 година.

Пол Кругман (роден 1953 година) е современ економист. Неговиот учебник “International Economics” во 2007 се објавува во многу додипломски листи. Подобро познат како претставник на прогресивизмот, пишува неделни колумни за економијата, американската економска политика и американската политика, најчесто во Њујорк Тајмс. Беше награден со Нобелова награда по Економија во 2008 година за неговата работа на “Новата трговска теорија” и “Eкономска географија”.