Четириношци: Разлика помеѓу преработките
| [непроверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
с Бот додава Шаблон: Без извори |
Нема опис на уредувањето |
||
Ред 1:
{{Автоматска таксокутија
| display parents = 4
| name = Четириношци
| fossil_range = среден [[Децон (период)|Девон]] - денес
| image = Extant tetrapoda.jpg
| image_caption = Четириношци од четирите денешни класи (по часовникот): [[жаба]] (водоземец), [[хоацин]] (птица), [[скинк]] (влекач) and [[глушец]] (цицач)
| taxon = Четириношци
| authority = Broili, 1913
| subdivision_ranks = Подгрупи
| subdivision =
* [[Водоземци]] (''Amphibia'')
* [[Влекачолики]] (''Reptiliomorpha'')
и вид. во текстот
}}
'''Четириношците''' ([[науч.]] ''Tetrapoda'') are [[‘рбетници|‘рбетни]] [[животни]] со четири [[екстремитет]]и. Во групата спаѓаат [[водоземци]]те, [[влекачи]]те, [[птици]]те и [[цицачи]]те. Дури и [[змија|змиите]] и другите безноги влекачи и водоземци по потекло се четириношци. Најраните четириношци [[еволуција|еволуирале]] од [[резноперки]]те во периодот [[Девон (период)|Девон]].<ref>{{цитирана книга |last=Clack |first=J.A. |title=Gaining ground: the origin and evolution of tetrapods |publisher=Indiana University Press |location=Bloomington, Indiana, USA. |year=2002 |ref=harv}}</ref> Денес четириношците сочинуваат предоминантен дел на фауната, вклучувајќи ги сите поголеми копнени животни. Некои групи дури му се имаат вратено на подводниот живот. Тука спаѓа најголемото животно во природата - [[син кит|синиот кит]].
==Биоразновидност==
Четириношците се делат на четири класи: водоземци, влекачи, цицачи и птици. Нивната разновидност експоненцијално се зголемила со текот на времето: од една група водоземци во Девонот до илјадници видови денес. Главен двигател на општиот состав на биолошката разновидност во Палеозоикот биле водоземците, а во Мезозоикот биле влекачите. Разновидноста доживеала расцут во Кенозоикот со развојот на птиците и цицачите. Зголемувањето на разновидноста значело и сè поголемо групирање на животните. Првите четириношци живеел во крајводни средини и се хранеле претежно со риба. Денес на Земјата постои огромен број на четириножни животни присутни во најразлични средини и со најразличен начин на исхрана.<ref name="SahneyBentonFerry2010LinksDiversityVertebrates">{{цитирано списание | url=http://rsbl.royalsocietypublishing.org/content/6/4/544.full.pdf+html | author=Sahney, S., Benton, M.J. and Ferry, P.A. | year=2010 | title=Links between global taxonomic diversity, ecological diversity and the expansion of vertebrates on land | journal=Biology Letters | doi=10.1098/rsbl.2009.1024 | volume = 6 | pages = 544–547 | pmc=2936204 |format=PDF | issue=4 | pmid=20106856}}</ref>
==Потекло==
[[Податотека:Fishapods.png|мини|десно|300п|Во доцниот [[Девон (период)|Девон]] почнале да се развиваат различни групи на [[‘рбетници]] - потомци на [[пелагијал]]ните [[резноперки]] — like ''[[Eusthenopteron]]'' — exhibited a sequence of adaptations:<Br>
•''[[Panderichthys]]'', прилагоден на матни плитаци;<Br>
•''[[Tiktaalik]]'' со перки налик на нозе со кои можел да оди по копно;<Br>
•Првични четириношци во тревести бари, како;<Br>
•[[Бодликавопрекривни]] (''Acanthostega''), имал нозе со по осум прсти,<Br>
•[[Рибопрекривни]] (''Ichthyostega'') со екстремитети.<Br>
Во потомството влегуваат и пелагијални резноперки како [[целакант]]ите.]]
Еволуцијата на овие животни почнува со разделувањето на ‘рбетниците на риби и четириношци.<ref>{{цитирано списание |author=Long JA, Gordon MS |title=The greatest step in vertebrate history: a paleobiological review of the fish-tetrapod transition |journal=Physiol. Biochem. Zool. |volume=77 |issue=5 |pages=700–19 |year=2004 |pmid=15547790 |doi=10.1086/425183 |url=http://www.journals.uchicago.edu/cgi-bin/resolve?PBZ040012}} [http://usf.usfca.edu/fac_staff/dever/tetrapod_review.pdf as PDF]</ref><ref name="Benton">{{harvnb|Benton|2005|pp=76–80}}</ref> Со ова четириношците постепено ги прилагодувале органите за движење и дишење во вода на копнен начин на живот, и тоа траело 56,8 милиони години колку што траел периодот [[Девон (период)|Девон]].<ref>{{цитирана книга |author=Zimmer, C. |title=At the Water's Edge : Fish with Fingers, Whales with Legs, and How Life Came Ashore but Then Went Back to Sea |publisher=Free Press |year=1999 |isbn=0684856239 }}</ref> Иако ова е една од најсуштинските еволутивни промени во историјата, овој процес е меѓу најдобро проучените благодарение на одличните фосили пронајдени во доцниот XX век како и напредоците во филогенетската анализа.<ref>{{цитирана книга |author=Shubin, N. |title=Your Inner Fish: A Journey Into the 3.5-Billion-Year History of the Human Body |publisher=Pantheon Books |location=New York |year=2008 |isbn=978-0375424472 }}</ref>
==Денешни четириножници==
Со големиот пресврт во фауната кон крајот на Мезозоикот, преостанале само шест групи на четириношци, кои содржат многу подргрупи што денес се [[изумрен вид|изумрени]]:
* [[Мазни водоземци]] (''Lissamphibia''): [[жаби]] и [[крастави жаби|крастави жаби]], [[дождовник|мрморци и дождовници]] и [[безноги водоземци]]
* [[Желка|Желки]] (''Testudines''): [[водна желка|водни]] и [[сувоземни желки|сувоземни]]
* [[Лушпести гуштери]] (''Lepidosauria''): [[туатара|туатари]], [[гуштер]]и, [[двооди]] и [[змија|змии]]
* [[Крокодиловидни]] (''Crocodilia''): [[крокодил]]и, [[алигатор]]и, [[кајман]]и и [[гавијал]]и
* [[Нови птици]] (''Neornithes'') : денешните птици
* [[Цицачи]] (''Mammalia'')
==Класификација==
[[Податотека:Pederpes22small.jpg|мини|''[[Pederpes]] finneyae'']]
[[Податотека:Lyddekerina1db.jpg|мини|''[[Lyddekerina]] huxleyi'']]
[[Податотека:Benthosuchus2DB2small.jpg|мини|''[[Benthosuchus]] sushkini'']]
Еве делумна таксономија на четириношците:
* колено [[Хордови]] (Chordata)
*** класа '''[[Резноперки]]''' (Sarcopterygii)
**** '''поткласа [[Четириноголики]]''' (Tetrapodomorpha)
***** ''[[Eusthenopteron]]''
***** ''[[Panderichthys]]''
***** ''[[Tiktaalik]]''
***** ''[[Ventastega]]''
** '''наткласа Четириношци'''
***** фамилија [[Elginerpeton]]tidae
***** фамилија [[Acanthostega|Acanthostegidae]]
***** фамилија [[Ichthyostega|Ichthyostegidae]]
***** ''[[Hynerpeton]]''
***** фамилија [[Tulerpeton]]
***** фамилија [[Crassigyrinus|Crassigyrinidae]]
***** фамилија [[Loxommatidae]]
***** фамилија [[Colosteidae]]
***** фамилија [[Whatcheeriidae]]
***** фамилија [[Diadectidae]]
*** [[Жаболики]] (Batrachomorpha) (напосредно над, под или излишни кај Водоземците)
*** '''класа [[Водоземци]]''' (Amphibia)
**** поткласа [[Тенко‘рбетни]] (Lepospondyli)
**** поткласа [[Пресечно‘рбетни]] (Temnospondyli)
**** поткласа [[Мазни водоземци]] (Lissamphibia) — жаби, дождовници
*** '''надред [[Влекачолики]]''' (Reptiliomorpha) contains among others:
**** низа [[Амниоти]] (''Amniota'') which contains among others:
***** класа [[Влекачи]] (Reptilia)
***** класа [[Птици]] (Aves)
***** класа [[Синапсиди]] (Synapsida)
***** класа [[Цицачи]] (Mammalia)
== Поврзано ==
* [[Геолошка скала]]
* [[Еволуција]]
* [[Шестноги|Шестношци]]
* [[Октопод]] (осумноги мекотелци)
== Наводи ==
{{наводи}}
== Надворешни врски ==
*[http://www.palaeos.com/Vertebrates/Units/150Tetrapoda/150.000.html Четириношци: Преглед со кладограми] - Palaeos {{en}}
*[http://www.ucmp.berkeley.edu/vertebrates/tetrapods/tetraintro.html Таксономска страница на четириношците] - UCMP {{en}}
*[http://go.reuters.com/newsArticle.jhtml?type=scienceNews&storyID=11761794&src=rss/scienceNews Нови фосили ја пополнија празнината помеѓу водените и есувоземните животни] - [[Ројтерс]] {{en}}
[[Категорија:Четириношци| ]]
[[Категорија:Фосили]]
[[Категорија:‘Рбетници]]
[[als:Landwirbeltiere]]
[[ar:فقاريات رباعية الأطراف]]
[[az:Dördayaqlılar]]
[[be:Чатырохногія]]
[[be-x-old:Чатырохногія]]
[[bs:Četvoronošci]]
[[bg:Четирикраки]]
[[ca:Tetràpode]]
[[cs:Čtyřnožci]]
[[da:Tetrapoder]]
[[de:Landwirbeltiere]]
[[et:Tetrapoodid]]
[[el:Τετράποδα]]
[[en:Tetrapod]]
[[es:Tetrapoda]]
[[eo:Tetrapodoj]]
[[eu:Tetrapoda]]
[[fa:چهارعضوی]]
[[fr:Tetrapoda]]
[[gv:Kiare-chassagh]]
[[gl:Tetrapoda]]
[[ko:네발동물]]
[[hr:Kopneni kralježnjaci]]
[[id:Tetrapoda]]
[[is:Ferfætlingar]]
[[it:Tetrapoda]]
[[he:בעלי ארבע רגליים]]
[[jv:Tetrapoda]]
[[la:Tetrapoda]]
[[hu:Négylábúak]]
[[ml:ടെട്രാപോഡ്]]
[[nl:Viervoeters (biologie)]]
[[ja:四肢動物]]
[[frr:Lunwäärlisdiarten]]
[[no:Firbente virveldyr]]
[[oc:Tetrapoda]]
[[nds:Veerföters]]
[[pl:Czworonogi]]
[[pt:Tetrápodes]]
[[ro:Tetrapoda]]
[[ru:Четвероногие]]
[[simple:Tetrapod]]
[[sk:Štvornožce]]
[[fi:Tetrapoda]]
[[sv:Tetrapoda]]
[[tr:Dört üyeliler]]
[[uk:Чотириногі]]
[[vi:Động vật bốn chân]]
[[zea:Vierpoôters]]
[[zh:四足類]]
| |||