Референдуми во Шведска

Од воведувањето на парламентаризмот во Шведска, биле одржани шест национални референдуми. Законските одредби за референдуми биле еа воведени во 1922 година, една година по усвојувањето на општото право на глас. Уставот на Шведска предвидува обврзувачки референдуми (во врска со измените на уставот), но сите референдуми одржани од 2012 година се необврзувачки. Последниот референдум, за усвојување на еврото, бил одржан на 14 септември 2003 година.

Риксдагот одлучува дали ќе се одржи референдум, кога ќе се одржи, како и за формулацијата на прашањето на гласачкото ливче. Риксдаг, исто така, ги толкува резултатите (понекогаш исходот не е јасен, на пр. референдумот за јадрена енергија од 1980 година). Пред референдумите во 1980, 1994 и 2003 година, сите партии со места во Риксдагот дале ветување дека ќе го следат исходот од гласањето.

Празни гласови (за протест против постапката или начинот на кој е поставено прашањето итн.) се сметаат за валидни на шведските референдуми и истите се бројат.

Од 1980 година, постојат законски одредби за обврзувачки референдуми за прашања кои се однесуваат на промени на уставот и усвојување на меѓународни договори кои влијаат на уставните права и одговорности. За да се случи обврзувачки референдум, една десетина (т.е. 35) од членовите на Риксдагот мора да го побараат тоа првиот пат кога промената ќе се дебатира во Риксдагот. Една третина (т.е.116) од членовите тогаш мора да го поддржат референдумот. Референдумот потоа се одржува за време на следните општи избори. Промената на Уставот се отфрла ако мнозинството гласа против, и ако бројот на гласови дадени против промената изнесува повеќе од половина од гласовите дадени на општите избори. Ако тоа не е случај, референдумот станува необврзувачки и Риксдагот одлучува дали ќе го следи исходот или не. Одобрувањето на промена на уставот на референдум од ваков вид никогаш не е обврзувачко. Од 2017 година не е одржан ваков референдум.

Година	Проблем	Излезност	Да			Не			Празно	Резултат
2003 година	Усвојување на еврото како валута на Шведска	82,6%	42,0%			55,9%			2,1%	Отфрлање на еврото
1994 година	Приклучување кон Европската Унија	83,3%	52,3%			46,8%			0,9%	Одобрување на членство
			Алт. 1		Алт. 2		Алт. 3
1980 година	Прекинување на употребата на јадрена енергија	75,7%	18,9%		39,1%		38,7%		3,3%	Алтернатива 2 (види подолу за објаснување)
1957 година	Пензиски систем финансиран од даноци	72,4%	45,8%		15,0%		35,3%		3,9%	Алтернатива 1 (види подолу за објаснување)
			Да			Не
1955 година	Промена на сообраќајот од левата во десната страна	53,0%	15,5%			82,9%			1,6%	Одбивање на префрлување сообраќајот од лево во десно
1922 година	Забрана за алкохол	55,1%	49,1%			50,9%			-	Отфрлање на забраната

Референдуми

Референдум за забрана (1922)

Првиот национален шведски референдум, за забрана на алкохолот, бил одржан на 27 август 1922 година. Излезноста на гласачите била 55,1 отсто, а забраната била отфрлена со 51 отсто против. Референдумот се одржал на иницијатива на шведските движења на умереност, иако Риксдагот го следел исходот од овој необврзувачки референдум, потрошувачката на алкохолни пијалоци во Шведска продолжила да биде ограничена на други начини (рационализирање на системот Брат и преку владиниот монопол на алкохолот Systembolaget меѓу другите ограничувања). Празните гласови во овој момент не се бројат. Исходот се сметал за вознемирена победа за оние кои ја отфрлиле забраната бидејќи движењата на умереноста биле многу поорганизирани и поактивни во кампањата.

Референдум на движечка страна (1955)

Вториот национален шведски референдум се одржал на 16 октомври 1955 година. Двете алтернативи биле или да се префрлат на возење од десната страна или да се задржи возењето од левата страна. Излезноста на гласачите била 53,2%, а 82,9% од гласовите гласале за задржување на возењето од левата страна. Само 15,5% гласале за префрлување сообраќајот од десната страна. 1,6% од гласовите биле празни. Риксдагот подоцна одлучил да воведе сообраќај од десната страна што било спротивно на исходот. Во 1963 година бил донесен предлог-закон за оваа цел и промена која се случила на 3 септември 1967 година (Даген Х). Референдумот не бил обврзувачки и на гласачкото ливче не било наведено колку долго треба да се води возењето од левата страна.

Референдумот за пензискиот систем (1957)

Третиот национален шведски референдум, во врска со формата на шведскиот пензиски систем, бил одржан на 13 октомври 1957 година. На овој необврзувачки референдум имало три алтернативи:

1. Вработените ќе имаат право да ја дополнат својата пензија пропорционално со заработката додека работат и поврзано со 15-те години во кои имале најголем приход. Вредноста на пензијата би ја гарантирала Владата. Оние кои остваруваат приход преку други средства, како што се сопствениците на бизниси, ќе имаат право да се пријават за доброволни дополнителни пензии чија вредност, исто така, ќе ја гарантира владата. (Предлог на Социјалдемократската партија, поддржан и од Комунистичката партија и Конфедерацијата на синдикатите)
2. Сите приматели ќе имаат право да се пријават за доброволни пензиски додатоци, чија вредност ќе ја гарантира владата. (Предлог на Фармерската лига)
3. Сите оние кои остваруваат приход ќе имаат право да се пријават за доброволни пензиски додатоци, а ќе се направат измени во законодавството за да се обезбеди нивната вредност да се задржи без вклученост на владата. Додатоците би биле отворени за колективни и индивидуални договори. (Предлог на Десничарската партија и Народната партија)

Својот глас го дале 72,4% од избирачите со право на глас, а алтернативата 1 собрала најмногу гласови (45,8%), алтернативата 2 добила 15,0% од гласовите, а алтернативата 3 добила 35,3% од гласовите. 3,9% од гласовите биле празни. Иако алтернативата 1 не добила над 50% од гласовите, Социјалдемократската партија резултатот го гледала како мандат и ја спровела алтернативата 1 во следните години. Поделеноста на мислењата меѓу двете коалициски партии од кабинетот Ерландер II за ова прашање, каде што Фармерската лига и социјалдемократите поддржале различни алтернативи, довело до распаѓање на коалицијата и предвремени избори во 1958 година . Фармерската лига и социјалдемократите имале различни мислења за исходот: социјалдемократите верувале дека нивната алтернатива победила бидејќи собрала најмногу гласови, а Лигата на фармери верувала дека алтернативата 1 била одбиена бидејќи другите две алтернативи собрале над 50% од гласањето.

Референдум за јадрена енергија (1980)

  Четвртиот национален шведски референдум, во врска со формата на прекин на употребата на јадрената енергија, се одржал на 23 март 1980 година. На овој необврзувачки референдум имало три алтернативи:

1. Употребата на јадрена енергија треба да се прекине како што е економски изводливо (поддржана од Умерената партија).
2. Употребата на јадрена енергија треба да се прекине како што е економски изводливо, а сите значајни електрани во Шведска треба да бидат во сопственост на државата или општините (поддржани од Социјалдемократската партија и Народната партија).
3. Употребата на јадрена енергија треба да се прекине за десет години (поддржана од Централната партија, Левата партија - Комунистите и Христијанско-демократското единство).

Немало алтернативи во корист на проширување или задржување на тогашното ниво на употреба на јадрена енергија. И покрај тоа, владината канцеларија на Шведска пишува дека алтернативата 3 се сметала за „не“ за јадрената енергија, а алтернативите 1 и 2 се гледале како „да“ за јадрената енергија. Сите партии со места во Риксдагот ветиле дека ќе го следат исходот од гласањето.

Поттик за референдумот била несреќата на островот Три милји (28 март 1979 година) која го зголемила јавното стравување за јадрената енергија. Својот глас го дале 75,7% од избирачите со право на глас, а алтернативата 2 собрала најмногу гласови (39,1%), алтернативата 3 добила 38,7% од гласовите, а алтернативата 1 добила 18,9% од гласовите. Алтернативата 1 и 2 биле во голема мера слични и главната точка на запирање за Умерената партија била тоа што алтернативата 2 вклучувала формулација која вели дека сите значајни електрани во Шведска треба да бидат во сопственост на државата или општините. Затоа, Умерената партија лансирала своја алтернатива, без овој текст на гласачкото ливче. 3,9% од гласовите биле празни.

Иако на гласачките ливчиња на алтернативата 1 и 2 не била дадена временска рамка за прекин на употребата на јадрената енергија, резултатите (со мнозинство во корист на алтернативите 1 и 2 кои предвидувале дека тоа треба да се случи како економски изводливо) биле толкувани од Риксдагот. Бидејќи употребата на јадрена енергија треба да се прекине на крајот од животниот век на јадрените реактори, а последните два се проценува дека истекувале во 2010 година. Сепак, не сите јадрени реактори биле затворени до 2010 година, а истата година Риксдагот одобрил изградба на нови реактори сп цел замена на старите. Во моментов Шведска има три оперативни атомски централи, со десет оперативни јадрени реактори, кои произведуваат околу 35-40% од електричната енергија во земјата. Во времето на референдумот работеле шест реактори, а други четири биле завршени, но не функционални, како и два во процес на изградба.

Референдумот за членство во Европската Унија (1994)

  Петтиот национален референдум за членството на Шведска во Европската унија (ЕУ), се одржал на 13 ноември 1994 година. Излезноста на гласачите била 83,3 отсто, а резултатот бил 52,3 отсто за членство и 46,8 отсто против. 0,9% биле празни гласови. Иако необврзувачки, сите партии со места во Риксдагот предвреме ветиле дека ќе го следат исходот од гласањето. Шведска се приклучила кон ЕУ на 1 јануари 1995 година (владата поднела барање за членство во 1991 година).

Од партиите со места во Риксдаг, Левицата и Партијата на зелените биле против членството. Умерената партија и Либералната народна партија биле главно за членство. Иако социјалдемократска влада била таа која првично аплицирала за членство, Социјалдемократската партија била внатрешно поделена по ова прашање и на крајот не зазела официјален став, оставајќи ги членовите на Социјалдемократската партија да водат кампања за или против како што им одговара. Партијата на Центар и Демохристијаните на сличен начин ја оставиле позицијата на членовите по ова прашање. Две социјални движења кои не биле усогласени со ниту една партија биле активни за време на кампањата за референдумот: Folkrörelsen Nej till EU („Социјалното движење Не на ЕУ“) и Ja till Europa („Да за Европа“) против и за членство, соодветно.

Евро референдум (2003)

  Шестиот национален референдум, во врска со усвојувањето на валутата евро, се одржал на 14 септември 2003 година. Излезноста на гласачите била 82,6 отсто, а усвојувањето на еврото било одбиено со 55,9 отсто од гласовите, а 42,0 отсто кои гласале за. Празни од нив биле 2,1%. Иако необврзувачки, сите партии со места во Риксдагот предвреме ветиле дека ќе го следат исходот од гласањето. Од 2017 година, Шведска не го усвоила еврото, а јавното мислење против усвојувањето се зголемило со текот на времето.

Умерената партија, Либералната народна партија и Демохристијаните биле за прифаќање на еврото. Социјалдемократската партија била поделена и еден дел од партијата водел кампања за, а друг против. Левата партија, Партијата на зелените и Партијата на Центар биле против усвојувањето. Шведска во Европа претставувала чадор организација за оние кои се за посвојување. Folkrörelsen Nej till EU („Социјалното движење Не на ЕУ“), активно од пред референдумот за членство во Европската унија во 1994 година, било против еврото за време на овој референдум.

Убиството на Ана Линд, социјалдемократска министерка за надворешни работи, на 11 септември 2003 година довело до прекин на кампањата за референдумот. По размислувањата, владата и другите партии со места во Риксдагот одлучиле да продолжат со референдумот на определениот датум, но немало да има дополнителни дебати или кампања. Мотивот зад убиството не бил познат пред крајот на референдумот (никој не ја презема одговорноста), но се претпоставувало дека било извршено за да се влијае на исходот. Насилникот е фатен на 16 септември по гласањето и се покажало дека делото нема врска со референдумот. Според статистиката на Шведска, официјалната владина статистичка агенција на Шведска, убиството немало никакво влијание врз исходот од референдумот. Популарноста на Линд (која водеше кампања за посвојување) се зголемила по убиството, но не се одрази врз исходот од гласањето во некој значаен степен.

Општински референдуми

Во општина може да се одржуваат референдуми за локално политичко прашање. Ваквите референдуми се вообичаени и често се одржуваат во врска со општи избори. Општините во Шведска имаат релативно мала законодавна моќ и не можат да ги менуваат законите. Локалните референдуми со кои се бара промена на законот понекогаш се одржуваат и онака, како политички изјави до централната власт. Најпознатиот шведски општински референдум е референдумот во Сјобо од 1988 година, каде што гласачите дале предлог за спречување на бегалците да бараат азил во општината.