Монохибридно вкрстување

Монохибридно вкрстување е метод на проучување една наследна особина помеѓу два различни поединечни организми. Грегор Мендел, кој се смета за татко на класичната генетика прв успешно го изведува овој метод, проучувајќи кај грашокот седум пара наследно стабилни белези кои претставуваат чисти линии.

Доминантни и рецесивни фенотипови.
(1) Родителска (парентална) генерација. (2) F₁ е филијална или синовска генерација. (3) F₂ генерација. Во F₁ генерација целото потомство е со црвен (доминантен белег) фенотип, а во F₂ фенотипот покажува однос 3:1.

Мендел го набљудувал и проучувал наследувањето на обликот на семето преку крстосување на растенија од генерација која тој ја нарекол родителска или парентална генерација (Р) кои даваат мазни семиња и растенија кои даваат збрчкани семиња. Кај потомството на овие растенија сите растенија што ги добил биле со мазно семе и таа генерација ја нарекол прва филијална генерација (F1). Со вкрстување на растенија од F1 генерацијата ја добил следната, F2 генерација во која се јавиле растенија и со мазни и со збрчкани семиња во броен однос 3 : 1 (имало трипати повеќе растенија со мазно отколку со збрчкано семе).

Врз основа на овој експеримент, Мендел заклучил дека особините се контролирани од одредени наследни фактори (честички или партикули). Со големо А го обележал факторот кој ги одредува мазните зрна, а со мало а оној кој ги одредува збрчканите зрна. Кога овие два фактора ќе се најдат заедно (Аа) во едно растеније тогаш највеќе дејствува факторот (А), со што Мендел го нарекол доминантен. Другиот фактор (а) кој не дошол до израз во F1 генерацијата го нарекол рецесивен. При настанувањето на F2 генерацијата фактори се одвојуваат еден од друг (поради образувањето на гамети), а потоа слободно се комбинираат со факторите од другата единка (односно со нејзините гамети). Така што во F2 генерацијата може да се добијат само четири комбинации од овие фактори: АА, Аа, аА и аа. Првите три комбинации, поради присуството на доминантниот фактор даваат мазно семе, а само една од комбинациите (аа) дава збрчкано семе (со што односот 3 : 1 е потврден).

Во F2 генерацијата Мендел добил 5474 мазни семиња, а 1850 збрчакни семиња, што го дава односот 2,96 : 1, или заокружено 3 : 1.

Алели

Алелот претставува алтернативна форма на еден ген. Обично постојат по два алела за даден ген, така што алелот може да се смета за „една половина на генот“. Хромозомите во телесните (соматските) клетки се здружени во парови кои се нарекуваат хомологни хромозоми (еден на мајчиниот, а друг на татковиот хромозом). Гените се наоѓаат на хромозомите и тоа на точно одредено место наречено генски локус. Гените кои заземаат исто место на хомологните хромозоми се алели. Алели се различни облици на еден ист ген. Гените кои образуваат алели се нарекуваат полиморфни гени. Гени кои не мутираат (не се менуваат) така што имаат само еден облик се нарекуваат мономорфни гени (нив ги има околу 70% кај човекот). Телесната клетка секогаш содржи пар алели од еден ген бидејќи содржи и еден пар хромозоми на кои се наоѓаат тие гени.

Генотип

Кога единката има две идентични (исти) алели за одредената особина која се означува со две исти по големина букви (PP или pp) тогаш станува збор за хомозигот. Додека пак кога единката носи две различни алели за одредена особина што се означува со две различни по големина букви (Рр) станува збор за хетерозигот.

Комбинацијата на алели кои се наоѓаат во телесните клетки на организмот се нарекува генотип. Генотип може да се дефинира како збир на сите гени кои ги има еден организам. Во проучувањето на една наследна особина под генотип подразбираме комбинација на алели од еден или повеќе гени. Вообичаено алелите на едниот ген се обележуваат со иста буква, но така што доминантниот се обележи со голема, а рецесивниот со мала буква.

Алелот е рецесивен ако неговото дејство се исполнува само во хомозиготна состојба (кога ќе се најде во пар со ист таков алел). Доминантниот алеле пак секогаш се исполнува – и во хомозиготна и во хетерозиготна состојба.

Фенотип

Вистинскиот изглед на организмот, односно збирот од сите негови особини настанати под дејство на неговиот генотип и условите на надворешната средина се нарекува фенотип. Фенотипските особини можат да бидат, квалитативни и квантитивни.

Квалитативната особина одредува еден ген или мал број гени и средината нема влијание на нив (на пример човечките крвни групи одредуваат еден ген и тие не се менуваат под влијание на надворешната средина).

Квантитативната особина одредува поголем број гени (полигени) и средината може да влијае на нив (на пример на физичкиот раст на човекот може да влијае храната).