Википедија

Команчејски јазик

Команчејскиот е нумиски јазик од групата на јутоацтечки јазици. Јазикот е мајчин јазик на Комачејците, американски староседелски народ кој денес живее во Оклахома. Овој јазик се одделил од шошонскиот штом овој народ се преселил југозападно во државата. Ова се случило некаде во 1705 година. Поради тоа, команчејскиот и шошонскиот се многу слични, со мали фонолошки разлики.[1][2]

Команчејски јазик
Nʉmʉ Tekwapʉ̲
Изговор[ˈnɨmɨ ˈtekʷapɨ̥]
Застапен воСАД
ПодрачјеОклахома, САД
НародКоманчејци
Говорници100  (2007)e18
Јазично семејство
јутоацтечки
Јазични кодови
ISO 639-3com
Linguasphere65-AAB-bh
{{{mapalt}}}
Распространетост на команчејскиот.

Името на јазикот потекнува од зборот kɨmantsi што значи „непријател, странец“.[3] Самиот народ го именува јазикот како nʉmʉ tekwapʉ што значи "„јазик на народот“".[4]

Состојба

уреди

Денес постојат напори за оживување на јазикот, поточно преживување, бидејќи неговите говорници воглавно се стари. Во 19 век команчејските деца се праќале во училишта каде не им било дозволено употреба на команчејски, па дури и биле казнувани. Подоцна, генерациите израснувале со англискиот, со помислата дека подобро е да не знаат команчејски.

За време на Втората светска војна команчејскиот во одреден степен нашол корисна употреба. Група од 17 момчиња биле тренирани и ангажирани од војската на САД како испраќачи на кодови на команчејски јазик, кодови кои имале чувствителна содржина. Целта била да не се разотријат информациите од страна на непријателите, во тој случај Нацистите и империјалните јапонски војници.

Според податоците од јули 2013 година, имало околу 25 до 30 говороници. Постои семрежен курс по команчејски,[5] а Команчејскиот јазичен и културен комитет нуди речници и материјали за изучување.[6] Постои и јазичен курс во Колеџот на Команчејската Нација.[7]

Фонологија

уреди

Самогласки

уреди
   кратки   долги 
 предни   централни   задни   предни   централни   задни 
 високи  i ɨ (ʉ) u iː (ii) ɨː (ʉʉ) uː (uu)
 средни  e o eː (ee) oː (oo)
 ниски  a aː (aa)

Јазикот има должина на самогласки, односно тие можат да бидат долги и кратки. Долните никогаш не обезвучуваат и се пишуваат двојно (aa, ee, ii, oo, uu, ɨɨ).[8] Кратките можат да бидат продолжени кога се акцентирани и можат да бидат звучни и безвучни. Неакцентираните кратки самогласки може да бидат безвучни пред /s/ или /h/.[8]

Согласки

уреди
уснени забни преднонепчени заднонепчени гласилни
рамни уснени
носни m n
експлозивни p t k kʷ (kw) ʔ
слеани ts
струјни s h
апроксимантни j (y) w

Писмо

уреди

Команчејската азбука била создадена од Д-р Алис Андертон и била усвоена како службена од Команчејската Нација во 1994.

азбука изговор азбука изговор азбука изговор азбука изговор азбука изговор азбука изговор
a /a/ b [β] /p/ e /e/ h /h/ i /i/ k /k/
m /m/ n /n/ o /o/ p [p] /p/ r [ɾ] /t/ s /s/
t [t] /t/ u /u/ ʉ /ə/ w /w/ y /j/ ʔ /ʔ/

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ McLaughlin, John (1992). „A Counter-Intuitive Solution in Central Numic Phonology“. International Journal of American Linguistics. 58 (2): 158–181. JSTOR 3519754.
  2. ↑ McLaughlin, John E. (2000). „Language Boundaries and Phonological Borrowing in the Central Numic Languages“. Во Casad, Gene; Willett, Thomas (уред.). Uto-Aztecan: Structural, Temporal, and Geographical Perspectives. Salt Lake City: University of Utah Press. стр. 293–304. ISBN 970-689-030-0.
  3. ↑ Edward Sapir. 1931. Southern Paiute Dictionary. Reprinted in 1992 in: The Collected Works of Edward Sapir, X, Southern Paiute and Ute Linguistics and Ethnography. Ed. William Bright. Berlin: Mouton deGruyter.
  4. ↑ Lila Wistrand Robinson & James Armagost. 1990. Comanche Dictionary and Grammar. Summer Institute of Linguistics and The University of Texas at Arlington Publications in Linguistics Publication 92. Dallas, Texas: The Summer Institute of Linguistics and The University of Texas at Arlington.
  5. ↑ „Learn Comanche“. Архивирано од изворникот на 2013-07-23. Посетено на 2013-07-11.
  6. ↑ „Comanche Language & Cultural Preservation Committee“. Посетено на 2013-07-11.
  7. ↑ „Academic services - Native Languages“. Comanche Nation College. Архивирано од изворникот на 2013-10-27. Посетено на 2013-07-11.
  8. ↑ 8,0 8,1 Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име Charney1993.

Литература

уреди
  • Ager, Simon. Comanche (nʉmʉ tekwapʉ). Omniglot, 1998-2013.
  • Anderton, Alice. (1997). Kaawosa plays a trick on a soldier: A Comanche coyote story. In Jane Hill, P.J. Mistry, & Lyle Campbell (Eds.), The life of language: Papers in linguistics in honor of William Bright (pp. 243–255). Trends in linguistics: Studies and monographs (No. 108). Berlin: Mouton de Gruyter.
  • Armagost, James (1982). „Comanche deictic roots in narrative texts“. Kansas Working Papers in Linguistics. 7: 5–14.
  • Armagost, James (1982). „The temporal relationship between telling and happening in Comanche narrative“. Anthropological Linguistics. 24: 193–200.
  • Armagost, James (1983). „Comanche narrative: Some general remarks and a selected text“. Kansas Working Papers in Linguistics. 8 (2): 1–30.
  • Armagost, James (1985). „On predicting voiceless vowels in Comanche“. Kansas Working Papers in Linguistics. 10 (2): 1–15.
  • Armagost, James (1985). „Comanche ma-: Undistinguished deictic, narrative obviative“. International Journal of American Linguistics. 51 (3): 302–310. doi:10.1086/465874. JSTOR 1265433.
  • Armagost, James (1986). „Three exceptions to vowel devoicing in Comanche“. Anthropological Linguistics. 28: 3.
  • Armagost, James (1990). „Interpreting St. Clair's Comanche texts: Objective case marking and the 'same subject' dependent clauses“. Kansas Working Papers in Linguistics. 15 (2): 1–17.
  • Canonge, Elliott D. (1957). „Voiceless vowels in Comanche“. International Journal of American Linguistics. 23 (2): 63–67. doi:10.1086/464394. JSTOR 1264055.
  • Canonge, Elliott D. (1958). Comanche texts. Summer Institute of Linguistics publications in linguistics and related fields (No. 1). Norman, OK: Summer Institute of Linguistics of the University of Oklahoma.
  • Casagrande, Joseph (1948). „Comanche baby language“. International Journal of American Linguistics. 14: 11–14. doi:10.1086/463971. JSTOR 1263088.
  • Casagrande, Joseph B. (1954). „Comanche linguistic acculturation: I“. International Journal of American Linguistics. 20 (2): 140–151. doi:10.1086/464267. JSTOR 1263388.
  • Casagrande, Joseph B. (1954). „Comanche linguistic acculturation: II“. International Journal of American Linguistics. 20 (3): 217–237. doi:10.1086/464281. JSTOR 1263347.
  • Casagrande, Joseph B. (1955). „Comanche linguistic acculturation: III“. International Journal of American Linguistics. 21 (1): 8–25. doi:10.1086/464304. JSTOR 1263210.
  • Charney, Jean Ormsbee, 1993. A Grammar of Comanche. London/Lincoln: University of Nebraska Press.
  • The Comanche Language and Cultural Preservation Committee, October 22, 2005.
  • Hamp, Eric. (1958). „Prosodic notes: On Comanche voiceless vowels“. International Journal of American Linguistics. 24 (4): 321–322. doi:10.1086/464481. JSTOR 1263980.
  • Osborn, Henry; Smalley, William (1949). „Formulae for Comanche stem and word formation“. International Journal of American Linguistics. 15 (2): 93–99. doi:10.1086/464027.
  • Rejón, Manuel García. (1864; reprint 1995). Comanche vocabulary (trilingual ed.). Gelo, Daniel J. (Ed.). Texas archaeology and ethnohistory series. Austin: University of Texas Press.
  • Robinson, Lila Wistrand; Armagost, James (1990). Comanche dictionary and grammar. publications in linguistics (No. 92). Dallas, Texas: The Summer Institute of Linguistics and The University of Texas at Arlington.
  • Smalley, William (1953). „Phonemic rhythm in Comanche“. International Journal of American Linguistics. 19 (4): 297–301. doi:10.1086/464236.
  • Troike, Rudolph C. (1956). „Comanche linguistic acculturation: A critique“. International Journal of American Linguistics. 22 (3): 213–215. doi:10.1086/464370.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Команчејски_јазик&oldid=5106210“