Барутаните во Нишката тврдина
Предлошка:Споменик културеБарутаните (џебани) во тврдината Ниш имаат правоаголна земјена структура, која е опкружена со ѕид (изѕидани) во периодот од 1720 до 1723 година од страна на Османлиите (за време на реконструкцијата и проширувањето на старата античка тврдина од 1719 до 1737 година). Првично, тие биле наменети за сместување на барут, муниција, заштита на војници и заштита на предмети во случај на непријателски напад, во Средниот век, така што во 21 век,после ревитализација на Нишката тврдина, една по една, тие биле трансформирани во простор наменет за бројни културни содржини.[б 1][1][2][3]
Вкупно пет барутани беа распоредени на плоштадот од Тврдината Ниш, полукружно, на растојание од околу 250 метри една од друга. Четири од иста големина по должината на северниот ѕид и една помала во источниот дел на тврдината. Тие се единствените сочувани објекти, од тој вид и од таа намена во Србија.[1][3]
Статус и категорија на заштита
уредиПоради своето историско и археолошко значење, барутаните во тврдината Ниш, биле прогласени на 23 декември 1982 година за "културно добро од големо значење" и под бројот СК 289 се внесени во централниот регистар на Споменици на културата на Република Србија. Одлуката на Институтот за Заштита на природата и Научно проучување на спомениците на културата НРС бр.671/48 од 6ти Мај 1948 година и служат како основа за запишување во регистарот како решение на Заводот на заштита.[4]
Надлежен завод кој го води локалниот регистар и се грижи за овој археолошки локалитет е: Заводот за заштита на спомениците на културата од Ниш.[5]
Историја
уредиТврдината Хисар во Ниш, била изградена како утврден земјен бедем со седум бастиони - табии, сместени на меѓусебно растојание од 200 метри едни од други. На јужната страна од тврдината се наоѓала бразда широка осум до десет метри, исполнета со вода од Нишава. Во Тврдината може да се влезе и излезе низ четири големи порти, од кои на запад водат со пат кон Белград, а на исток кон Видин, на југ кон Солун и на север кон Сврлиг.
Во 1389 година, кога за прв пат го окупирале Ниш, Османлиите најверојатно виделе посериозна потреба да го зацврстат градот Ниш, но тоа фго виделе дури во 17 век, Австријците од северот започнале да навлегуваат се повеќе и повеќе и претставувале сериозна закана за тогашната голема и моќна Отоманска Империја. Реконструкцијата на старата Античката тврдина, од која претходно користеле материјали за изградба на караван сараите и други објекти, Османлиите започнале кон крајот на 17-тиот век и конечно ја завршиле во третата деценија на 18-тиот век. Денешното артилериско утврдување е изградено најмногу во периодот на 1719год. до 1723год. на посторот на античкото, и раното средновековно утврдување кое постојано ги менувало владетелите: Византијци, Срби и Бугари.
Со повелба на Султанот од 19. Февруари 1719 година, во Ниш било одлучено да се изградат силни тврдини. Во пролетта истата година, започнала работата на проектот на главниот архитект Мехмед - ага и неговиот брат Мустафа - ага, главниот организатор на работата. Прва година на изградба, била 1719година, а биле ангажирани повеќе од десет илјади спахии од десет санџаци од Румелискиот беглербеглук, и 1722 година, од 14 санџаци. Во последната година од изградбата на бедемите, во 1723 година, 40 мајстори каменорезци биле донесени од Константинопол, а бедемот бил изграден од 400 ѕидари. Завршувањето на работата било одбележано со празници и поставување на спомен плоча на портите на Истанбул во јуни 1723 година.
Како и секоја артилериска тврдина, Денешната Тврдина Ниш има многуаголна база, со седум нееднакви страни и четири големи порти (Стамбол врата, Белградска врата, Водена или јагодинмалска врата и Видинска врата) една мала врата (т.н. потерна врата, ,,вратанца“ со која се излегува во градските ровови) и осум огромни (бастиони) тераси. Со бедемите од должина 2.100м и ширина од 3м, а високи 8м, тврдината покрива површина од 22, 80 ари и 52 .[6]
Последниот, модерен поглед на тврдината Ниш, изграден во периодот од 1719 година до 1723 година, кога биле изградени пет барутници (1720-1723), иако бил проширен за уште 15 години до 1737 година.
Локација, просторност и изглед на објектот
уредиБарутана (џебан) има само пет во Ниш на тврдината. Четири барутани со иста големина се наоѓаат по должината на северните бедеми, а петтиот (помал) се наоѓа во источниот дел на тврдината.[7] Овој помал барут е познат и како" ковач", бидејќи во 70-тите години , 20 века, таа била ковачница како дел од градежните работи на Институтот за заштита на спомениците на културата од Ниш.
Од архитектонска гледна точка, барутните структури се правоаголни структури, со покрив направен на четири води и прекриен со ќерамиди. Внатрешноста на барутаната се состои од:[8]
- Дневна соба, полукружна, окружена со масивен ѕид со дебелина од повеќе од еден метар. Оваа соба служела за чување барут и муниција.
- Околу тесниот колосек околу централната просторија исто така полуокругла, била користена за заштита на војниците во случај на напад на тврдината.
На надворешниот ѕид на правниот ѕид (џебани) има 12 тесни правоаголни дупки (оклопна) низ кои војниците можат да дејствуваат против непријателот и да го бранат објектот.
Масивните надворешни и внатрешни ѕидови на барутаната (џебан) биле изградени од кршен камен и грубо набиен камен, а аглите, јамите и надвратниците биле направени од песочник. Целиот објект е опкружен со кружница, венец по таванот, кој е направен од камени плочи и тули.
Влезната врата на барутот е направена од масивно буково дрво и засилена со профили од ковано железо.
Барутаната во источниот дел на тврдината, кој исто така има правоаголна форма, е помал по површина и е поделен со дел во две помали простории со посебни дрвени врати на секоја од нив. Кровната структура на објектот се наоѓа во две води и е покриена со керамиди.
Забелешки
уреди- ↑ До 2015. године, због недостатка сретстава извршена је ревитализација само једне барутане.
Извори
уредиВиди ги сите
уреди- Листа на културни споменици во Областа Нишавски
- Список на споменици на културата од големо значење
Надворешни врски
уреди
- „Тврдина Ниш: Барутани (џебане) и Видинска порта - Споменици на културата во Србија". Српската Академија на Науките и Уметностите.
- Републички завод за заштита на спомениците на културата-Белград Архивирано на 6 февруари 2021 г.
- Културни споменици во Србија
- Гордана Милошевиќ "Италијански план" Ниша од 1719 година. како причина за реконструкција на изгледот на средновековниот и античкиот град.
- ↑ 1,0 1,1 Симоновић Д. et al. (1995). Енциклопедија Ниша: историја. Ниш, Градина: Просвета;
- ↑ Група аутора (2011). Лексикон града Ниша. Београд
- ↑ 3,0 3,1 Ђуровић Љ., Вучковић Н. (2013). Водич Историјског архива Ниш. Ниш: Пунта.
- ↑ Барутана (џебане) у Нишкој тврђави, Споменици културе у Србији
- ↑ Мирчетић Д.Ж. (2002). Историјски архив Ниш 1948-1998. Ниш: Вук Караџић
- ↑ Милићевић М. Ђ. Краљевина Србија - нови крајеви Београд 1884.
- ↑ Милић Д. et al. (1983). Историја Ниша 1: Од најстаријих времена до ослобођења од Турака 1878 године. Ниш, Градина: Просвета
- ↑ Андрејевић Б. (1996). Споменици Ниша: заштићена културна добра од изузетног и великог значаја. Ниш: Просвета;