Алболафија
Алболафија, позната и како Молино де ла Алболафија на шпански („Мелницата на Алболафија“), —средновековна норија (или водно тркало) покрај реката Гвадалкивир во историскиот центар на Кордоба, Шпанија. Таа е една од неколкуте историски воденици на Кордоба и се наоѓа блиску до Римскиот мост и до христијанскиот Алказар. Најчесто се верува дека потекнува од исламската ера на градот, иако неговото точно потекло е неизвесно.[1]
_(cropped).jpg)
Етимологија
уредиСпоред шпанскиот научник Феликс Хернандез Гименез, името Алболафија, со арапско значење што е еквивалентно на „среќа“ или „добро здравје“,[2] потекнува од архитектот наречен Абу л-Афија кој ја реновирал и ја подобрил норијата во 12 век.[3] Зборот норија, пак, потекнува од арапскиот nā'ūra (ناعورة), кој доаѓа од арапскиот глагол што значи „стенка“ или „грофта“, во однос на звукот што го испуштал при вртењето.[2][3]
Историја
уредиПотекло
уреди
Точната историја и потеклото на норијата од Алболафија не се јасни,[4] иако е познато дека нориите од овој вид биле вообичаена карактеристика на хидрауличната технологија низ поголемиот дел од историскиот исламски свет, вклучувајќи го и Ел-Андалус.[2][5] Алболафиската норијата може да има и римски темели[6] бидејќи Римјаните користеле и хидраулични мелници покрај реката.[4] Се верува дека тука постоеле четири римски воденици и биле поврзани со брана што помогнала да се контролира водата и да се насочи кон водениците.[6]
Некои автори го наведуваат потеклото на Алболафија уште во 9 век во времето на Абд ар-Рахман II,[6] кој бил одговорен за подобрување на градините на Алказар (кралската палата) и подобрување на водоснабдувањето на градот.[7] Конкретно, писателот од 16-тиот век Амбросио де Моралес тврдел дека воденото тркало постоело на почетокот на 9-тиот век, но не е јасно какви докази имал за да го поддржи овој датум.[1] Извори од 10 век го спомнуваат постоењето на воденици долж овој дел на реката Гвадалкивир.[3] Мароканскиот историчар Ибн Идари, пишувајќи во 1306 година, исто така тврдел дека тука била изградена голема норија во 10 век (најверојатно во времето на Абд ар-Рахман III).[8]
Современите научници се разликуваат во мислењата за најверојатното потекло на структурата. Леополдо Торес Балбас, шпански научник од 20 век, ги поддржал претходните тврдења на Леви-Провансал дека норијата била изградена во 1136-37 година од Ташуфин, алморавидскиот гувернер на Кордоба за време на владеењето на Али ибн Јусуф.[9] Ова алморавидско потекло од 12 век се смета за една од најверодостојните и најчесто повторувани хипотези.[4][10] Мануел Окања Хименез, друг научник од 20 век, верувал дека владетелот од 9 век Абд ар-Рахман II најверојатно бил одговорен за неговата изградба.[11] Во поново време, археолозите Алберто Леон Муњоз и Алберто Хавиер Монтехо Кордоба се согласуваат со ова, тврдејќи дека фотографиите од структурата од 19 век (пред подоцнежните промени) покажуваат архитектонски елементи карактеристични за 9 век и индикативни за градба за време на владеењето на Абд ар- Рахман II или неговиот наследник Мухамед I.[10] Феликс Хернандез Гименез, кој ја обновил структурата во 20 век, тврдел дека големи делови од структурата може да се датираат во времето на Алфонсо XI во 14 век, со дополнителни реставрации во 15 век.[12] Додавајќи на ова, Рикардо Кордоба де ла Лаве тврдел дека историските муслимански извори не се експлицитни во нивното спомнување особено на Нориа од Алболафија и дека доказите за ѕидарството на зградата и блиските средновековни структури сугерираат дека сегашната структура била изградена во 14 век, иако тоа можело да биде и реконструкција на претходна исламска норија.[1]
Подоцнежна историја
уреди
Норијата била јасно прикажана на некои печати од 14-тиот век на советот на Кордоба, кои го прикажуваат брегот на реката на градот заедно со џамијата-катедрала.[1][2] Тркалото на норијата било демонтирано во 1492 година по наредба на кралицата Изабела, која се пожалила на бучавата што ја создавала додека лежела болна во христијанското време Алказар.[2][3] Можно е создавањето на нови залихи на вода, исто така, да ја направило норијата излишна или непотребна.[1]
Во одреден момент во 16 или 17 век, норијата била претворена во мелница за брашно која останала оперативна до 20 век.[1][4] Помеѓу 1904 и 1910 година, околу областа на воденицата била изградена брана со цел да се задржи реката за време на поплави. Изградбата на браната резултирало со уривање на дел од историската зграда на воденицата, како и уривање на два од трите преостанати сводови на поранешниот аквадукт кој ја доставувал водата од тркалото до градот.[1]
Во 1960-тите, архитектот и научник Феликс Хернандез Гименез добил задача од градскиот совет да изврши реставрација на норијата, вклучително и реконструкција на средновековното водно тркало.[1] За да го обнови водното тркало, Хернандез Гименез морал да урне повеќе од поранешната воденица, особено куќата што била изградена на страната на структурата свртена кон реката. Ова ја открило оригиналната јужна фасада на зградата Норија, иако Хернандез Гименез морал дополнително да го прошири централниот лак на структурата со цел да создаде фитинзи за оската на тркалото на репликата. Во децениите по оваа реставрација, дрвеното тркало почнало да се искривува, а помеѓу 1993 и 1994 година повторно било заменето со иста реплика.[1]
Опис и функција
уредиСе верува дека првобитната цел на норијата била да ја подигне водата од реката и во аквадуктот што доставувал вода до градот и до блискиот Алказар (кралската палата). Тркалото кое има пречник од 15 метри било придвижувано од силата на речната струја. Кофи околу неговиот обем собирале вода и ја испуштале во каналот на аквадуктот.[6]
По 15 век, по демонтирањето на првобитното тркало, норијата повеќе не се користела за снабдување со вода и аквадуктот што го поврзувал со градот не бил неопходен. Дел од аквадуктот, составен од три потковица лакови, сè уште стоел и бил прикачен на структурата до почетокот на 20 век. Денес, сè уште е видлив само еден од неговите сводови, кој стои нормално на реката и на главната оска на зградата.[1]
Наводи
уреди- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 Córdoba de la Llave, Ricardo (1997). „La noria fluvial en la provincia de Córdoba. Historia y tecnología“. Meridies. Facultad de Filosofía y Letras, Departamento de Ciencias de la Antigüedad y Edad Media, Universidad de Córdoba. 4: 149–190.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Roldan, Jose; Moreno, Maria Fatima (2010). „Water engineering and management in Al-Andalus“. Во Cabrera, Enrique; Arregui, Francisco (уред.). Water Engineering and Management through Time: Learning from History. CRC Press. ISBN 9780203836736.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Castro-García, Miguel; Rojas-Sola, José Ignacio; de la Morena-de la Fuente, Eduardo (2015). „Technical and functional analysis of Albolafia waterwheel (Cordoba, Spain): 3D modeling, computational-fluid dynamics simulation and finite-element analysis“. Energy Conversion and Management. 92: 207–214. doi:10.1016/j.enconman.2014.12.047.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 „Albolafia (2 o 2) - Alcazar of the Christian Monarchs | Virtual Tour“. alcazardelosreyescristianos.cordoba.es. Посетено на 2021-02-20.
- ↑ Barrucand, Marianne; Bednorz, Achim (1992). Moorish architecture in Andalusia. Taschen. стр. 35. ISBN 3822896322.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Headworth, H. G. (2004). „Early Arab Water Technology in Southern Spain“. Water and Environment Journal. 18 (3): 161–165. doi:10.1111/j.1747-6593.2004.tb00519.x.
- ↑ M. Bloom, Jonathan; S. Blair, Sheila, уред. (2009). „Córdoba“. The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. Oxford University Press. ISBN 9780195309911.
- ↑ Miranda, Adriana de (2007). Water Architecture in the Lands of Syria: The Water-wheels. L'Erma di Bretschneider. стр. 55. ISBN 9788882654337.
- ↑ Torres Balbás, Leopoldo (1942). „La Albolafia de Córdoba y la gran noria toledana“ (PDF). Al-Andalus (шпански). VII: 176.
- ↑ 10,0 10,1 León Muñoz, Alberto; Montejo Córdoba, Alberto Javier (2023). „The Medina: The Old City of Cordoba“. Во Monferrer-Sala, Juan Pedro; Monterroso-Checa, Antonio (уред.). A Companion to Late Antique and Medieval Islamic Cordoba: Capital of Roman Baetica and Caliphate of al-Andalus (англиски). Brill. стр. 205–207. ISBN 978-90-04-52415-6.
- ↑ Ocaña Jiménez, Manuel (1975). „Córdoba musulmana“. Во Bernier Luque, Juan; Juárez, José María Ortiz; Hierro, Miguel Salcedo (уред.). Córdoba: colonia romana, corte de los califas, luz de occidente (шпански). Léon: Everest. ISBN 978-84-241-4010-6.
- ↑ Hernández Giménez, Feliz (1961–1962). „Restauración en el molino de la Albolafia de Córdoba“. Al-Mulk. 2: 161–173. Архивирано од изворникот на 2023-12-04. Посетено на 2024-06-25.