Холстентор

Холстентор или Порта Холстен (германски: Holstentor; првично Холштајнска порта или Порта Холштајн) — градска порта што ја означувала западната граница на старото градско јадро на Ханзиниот град Либек. Оваа градба во тулна готика е една од остатоците на средновековните градски бедеми во Либек и единствена зачувана градска порта, освен онаа во тврдината („Бургтор“). Поради нејзините две кружни кули и засводениот влез е добро позната и денес се смета за симбол на овој германски град и заедно со старото градско јадро („Алтштат“) на Либек е прогласена за светско културно наследство на УНЕСКО од 1987 година.

Поглед на Холстентор од надворешната страна

Поглед на Холстентор од страната на Либек

Изглед

Портата Холстен е составена од јужна кула, северна кула и средишна градба. Има четири ката, освен на приземјето на средишниот дел, каде се наоѓа преминот под портата. Западната страна (надвор од градот) е наречена „страна на полето“ или „надворешна страна“, додека страната кон градот е наречена „градска страна“.

Двете кули и средишната градба изгледаат како една градба, кога ќе се погледнат од градската страна. На надворешната страна, трите градби можат јасно да се разликуваат. Тука, двете кули создаваат полукругови кои на нивната најширока точка се протегаат 3,5 метри зад средишниот дел. Кулите имаат конусни покриво; средишниот дел има фронтон.

Премини и натписи

Натпис на надворешната страна Холстентор: CONCORDIA DOMI FORIS PAX

Некогаш, преминот имал две порти на надворешната страна, кои не се зачувани. Железната решетка на главната порта поставена во 1934 година не одговарала на првичните безбедносни постројки. Наместо, тука некогаш имало т.н. „оргули“, со поединечни решетки кои можеле да се спуштат посебно или заедно како целина. Така било возможно да се спуштат сите, освен еден или два стапа, оставајќи мал простор за сопствените луѓе да се протнат подоцна. Над преминот постои натпис како на градската, така и на надворешната страна.

На градската страна пишува „SPQL“ и е следен од годините 1477 и 1871, првата се претпоставува дека е датумот на изградба (точниот датум, меѓутоа, сега се знае дека е 1478 година), додека втората е датумот на обнова на портата и основањето на Германското Царство. Овој натпис бил сличен на римскиот „SPQR“ (латински: populusque Senatus Romanus; „Сенатот и луѓето на Рим“) и гласи Senatus populusque Lubecensis. Меѓутоа, бил придодаден дури во 1871 година. Претходно не постоел натпис на ова место. Веројатно немало потреба, бидејќи погледот на пониските делови на Холстентор од градот бил нарушен од високите ѕидови.

Постои друг натпис на надворешната страна. Текстот е „concordia domi foris pax“ („хармонија внатре, мир надвор“). Овој натпис е исто така од 1871 година и е скратена форма на текстот кој претходно се наоѓал (не е зачуван) на предната порта: „Concordia domi et pax foris sane res est omnium pulcherrima“ („Хармонија внатре и мир надвор се навистина најголемото добро од сите“; видете „Надворешен Холстентор“ подолу).

Утврдувања на надворешната страна

Практично, надворешната и градската страна имаат многу различни изгледи. Додека градската страна е богато украсена со прозорци, ова би било несоодветна на надворешната страна, сметајќи на можноста на напади. Поради тоа, на надворешната страна се наоѓаат неколку мали прозорци. Дополнителни, ѕидовите се ишарани со пушкарници. Исто така, дебелината на ѕидовите на надворешната страна е поголема отколку на градската страна; 3,5 метри споредено со помалку од 1 метар. Причината била да се овозможи брзо рушење на портата од градската страна во итен случај, така што нема да се остави да падне во непријателски раце како бедем.

Пушкарниците и отворите за пукање се насочени кон надворешната страна. Во секоја кула постојат три комори за оружје, по една на приземјето, првиот и вториот кат. Оние на приземјето не се зачувани. Од изградбата, портата потонувала со векови, па сега се наоѓа пола метар под земја. На првиот кат, покрај гореспоменатите комори, два отвори за мали пиштоли кои се наоѓале над и помеѓу трите комори. Исто така, постоеле мали отвори на вториот кат.

Средишниот дел нема никакви пушкарници. Прозорците над преминот биле исто така проектирани за полевање на напаѓачите со смола или жешка вода.

Украсување

Најзабележливи непрактични украси се двете т.н. „теракотни“ ленти кои ја окружуваат градбата. Овие ленти се состојат од поединечни ќерамиди, поголемиот дел од нив квадрати со страни од 55 сантиметри. Секоја ќерамида носи еден од трите различни украси: аранжман на четирите хералдички лилии, симетрична решетка или претстава на четири список на трн. Не постоел некој особен редослед во овие симболи, но секоја група од осум ќерамиди секогаш била следена од ќерамида со различен дизајн. Имала облик на хералдички штит и или го носела хералдичкиот орел на Либек или стилизирано дрво. Овие штитови биле придружени од две машки фигури, кои биле носители на грбот.

Теракотните ленти биле обновени во текот на обновата помеѓу 1865 и 1870 година. Само три од првичните ќерамиди биле зачувани како музејски примероци. Новите ќерамиди биле слични на поранешните, иако при обновата имало некаква слобода при ќерамидите. На пример, дизајнот на хералдичкиот орел воопшто не го претставува првичниот.

Горниот дел на градбата исто така не бил верно обновен, но ова не било вина на реставраторите, бидејќи во XIX век веќе долго време го немало и првичниот изглед бил непознат. Стариот поглед на олтарот на манастирската тврдина на Либек ја прикажува Холстентор со пет педиментни кули. Но, бидејќи оваа слика ја прикажува портата Холстен во средина на пејзаж на фантазија на планини и шуми, не се знае дали претставувањето на кула е вистинито. Денес, три кули го создаваат горниот дел на градбата, но тие се видливи само од градската страна.

Внатрешноста

Современа реплика на топ во Холстентор

Обете внатрешности на кулите имаат ист дизајн. Приземјето и првиот кат имаат високи тавани, додека на горните катови тие се многу пониски. Две тесни спирални скалишта водат до горните катови, помеѓу средишната градба и блиската кула. На секој кат, тунели ги поврзуваат собите од средишната градба со собите во кулата на истиот кат. Таванот на вториот кат на северната кула бил отстранет, па денес вториот третиот кат се споени. Оваа промена потекнува од 1934 година и не ја отсликува првичната состојба.

Коморите за оружјето се пред пушкарниците. Денес, постојат пушки во коморите на вториот кат, но тие не се оригинални и биле поставени подоцна. Над коморите за оружје се куките на кои се закачни синџири и прикачени до топот за да го придржат при испукување. Повисоките комори на првиот кат се достапни само преку скали.

Историја

Богатиот и Ханзин град Либек чувствувал потреба низ вековите да се заштити себеси од надворешни закани со уште посилни ѕидови и утврдувања. Три порти биле распоредени околу градот: Бургтор на север, Милтор на југ и Холстентор на запад. На исток, градот бил заштитен од брана на реката Вакениц. Тука, постоела помала Хикстертор.

Овие градски порти првично биле едноставно, кои постојано биле зајакнувани низ времето, па така на крајот сите имале надворешни, средишни и внатрешни порти. Денес, само делови се останати од овие стари градски порти. Портата, денес, позната како Бургтор е поранешната внатрешна порта на Бургтор; средишната и надворешната порта повеќе не постојат. Сите три порти на Милтор биле целосно отстранети. Портата, денес, позната како Холстентор е поранешната средишна порта; постоеле исто така и (постара) внатрешна, надворешна порта, па дури и четврта порта, позната како втора надворешна порта Холстентор. Така, историјата на Холстентор е всушност историја на четири последователни порти, иако само една од нив е зачувана.

Имињата на поединечните порти се менувале како се појавувале или исчезнувале некои други. Средишната порта Холстен некогаш била надворешна пред да бидат изградени порти на секоја страна. Денес, сè уште е збунувачко при истражување на историските податоци.

Холстентор

Внатрешна порта

Холстентор во 1700 година — графиката покажува различни порти како што изгледале околу 1700 година. Напред е видлива Втората надворешна Порта Холстен, по која следеле Надворешната и Средната Порта Холстен, зад мостот Холстен се наоѓа Внатрешната порта Холстен — на графиката фахверк градбата ја заменила првичната порта во XVII.

Најстарата порта Холстен ги чувала блиските брегови на реката Траве. Секој морал да го напушти градот преку оваа порта за да дојде до мостот Холстен, кој бил изграден на реката. Не е познато кога портата била изградена по првпат. Мостот Холстен бил првпат споменат во декрет од 1216 година потпишан од кралот на Данска. Веројатно е дека во тоа време постоела порта и градски бедем долж реката Траве. Ознаките „Мост Холстен“ (и „Порта Холстен“) се едноставно последица на фактот дека западниот излез на градот бил во насока на Холштајн.

Историските докази покажуваат дека мостот и портата Холстен биле обновени во 1376 година. Постои добар доказ за појавувањето на портата изградена во тоа време при сечење на дрва во слика насликана од Елијас Дибел. Иако ова е поглед на градот од исток, страната на Вакениц на стариот градски рид, уметникот пропуштил важни делови на западната страна на портата.

На непознат датум во XVII век, внатрешната порта Холстен била заменета со помали, едноставна фахверк порта — веројатно бидејќи не постоела потреба да има силна внатрешна порта покрај силните надворешни утврдувања кои биле изградени во меѓувреме. Внатрешната порта Холстен била поврзана со куќата на чуварот, кој го чувал приодот до градот на ова место.

Фахверк портата била заменета од едноставна железна порта во 1794 година, која била отстранета во 1828 година, заедно со куќата на чуварот и градскиот бедем долж реката Траве.

Веројатно е дека порано постоела порта и на спротивниот брег на реката Траве. Но не знае за нејзиното постоење. Ако постоела, веројатно била срушена пред или по изградбата на Средната порта Холстен.

Средна порта

Во XV век, целата порта била сметана за несоодветна. Зголемувањето на пушките и топовите ја правела потребата за посилни утврдувања неопходна. Било одлучено да се изгради уште една порта — надворешна порта Холстен, подоцна позната како средна порта, а денес само како Холстентор. Финансирањето било обезбедено од богатството на советникот Јохан Бролинг, кое изнесувало 4.000 либечки марки. Во 1464 година, градскиот архитект, Хинрих Хелмстеде, ја започнал изградбата, која била завршена во 1478 година. Била изградена на рид висок седум метри подигнат специјално за таа намена. Веќе во периодот на изградба овие темеле се покажале за нестабилни. Јужната кула потонала поради мочурливата почва и уште во изградбата биле правени обиди да не се навалува.

Надворешна порта

Надворешната порта Холстен било исто така позната како ренесансна порта. Била изградена во XVI век кога бил изграден ѕид западно од средната порта во кој била вметната средната порта. Надворешната порта била завршена во 1585 година. Новата порта го попречила погледот на средната порта бидејќи нејзиниот источен излез бил сместен само на 20 метри од таа градба.

Нејзината предпорта била мала во споредба со стотини години постарата средна порта, но многу побогато украсена на надворешната страна. Градската страна, пак, останала едноставна. Надворешната порта Холстен била првата порта која поседувала напис. Пишувало Pulchra res est pax foris et concordia domi – MDLXXXV („Прекрасно е да се има мир надвор и хармонија внатре — 1585“) и бил поставен на градската страна. Подоцна бил преместен на градската страна и малку изменет (Concordia domi et foris pax sane res est omnium pulcherrima; „хармонија внатре и мир надвор се најдоброто добро од сите“). Поврзана на портата бил домот на чуварот на ѕидот, кој бил одговорен за одржувањето на утврдувањата.

Градителот на ренесансната порта веројатно бил градскиот архитект, Херман фон Роде, кој го проектирал челото на градбата по холандски решенија. На пример, Ниуве Остерпорт во Хорн е слична. Оваа порта постоела околу 250 години и била жртвувана за потребите на железницата; била срушена во 1853 година за да се направи место за првата железничка станица во Либек и колосеците. Денес, оваа станица повеќе не постои исто така; сегашната станица е сместена околу 500 метри на запад.

Втора надворешна порта

На почетоко на XVII век биле изградени нови градски бедеми пред градскиот шанец, под водство на воениот инженер Јохан фон Брисел. Како дел од оваа градба била изградена четврта порта Холстен во 1621 година. Била целосно споена во високите ѕидови и со осумаголна кула. Премините содржеле написи Si Deus pro nobis, quis contra nos („Ако Господ е за нас, кој може да биде против нас?“) на градската страна и sub alis altissimi („Под заштита на Неговото Величество“) на надворешната страна. Оваа порта била последна од четирите порти Холстен изградена и прва која била срушена, уште во 1808 година.

Уривање и обнова во XIX век

Со индустријализацијата, утврдувањата биле сметани само како пречки. Во 1808 година, втората надворешна порта Холстен била срушена, во 1828 година внатрешната порта Холстен, а во 1853 година, надворешната порта Холстен. Тогаш било сметано дека е само прашање на време кога средната порта Холстен, единствената преостаната порта од четирите, ќе биде срушена. Така, во 1855 година, граѓаните на Либек собирале потписи и испратиле петиција до Сенатот конечно да биде срушена и последната порта, бидејќи го попречувало развојот на железницата. Петицијата имала 683 потписи.

Холстентор околу 1900 година. Гледајќи кон запад на источната страна на портата, која гледа кон старото градско јадро на Либек

Меѓутоа, истовремено постоел растечки отпор на уништување на старите градби. Така, Август Рајхеншпергер напишал во 1852 година, „Дури и Либек, некогаш гордост на Ханзата, не изгледа способен да го задржи отсликувањето на старата слава. “Even Lübeck, once the proud head of the Hanseatic League, does not seem able to endure the reflection of its former glory. Осакатен, отсечен и покриен со т.н. „современо просветителство“ наскоро ќе нема ништо од што ќе биде засрамен“. Кога кралот Фридрих Вилхелм IV од Прусија слушнал за ова, го испратил тогашниот куратор на историските споменици на Прусија, Фердинанд фон Кваст, да спаси што може да биде спасени.

Контроверзијата околу уривањето траело долго време. Одлуката била донесена во 1863 година, кога граѓаните на Либек со мнозинство од само еден глас одлучиле да не се руши градбата, туку наместо тоа да се обнови. Во меѓувреме, портата била во многу лоша состојба, бидејќи секоја година потонувале неколку сантиметри во земјата. Најниските пушкарници веќе биле пола метар под земја, а наклонот на целата порта започнувал да биде опасен. Ова драстично ја нарушило статиката на објектот, па се стравувало од нејзин колапс. Холстентор била целосно обновена.

Потоа настанала промена на расположението на граѓаните на Либек за Холстентор. Повеќе не била сметана за проблематична руина, туку како симбол на гордото минато. Во 1925 година, германското здружение на градот ја прогласило Холстентор за нејзин симбол. На почетокот на 1901 година, производителот на марципан Niederegger ја користел Холстентор како нејзин заштитен знак. Другите компании од Либек го направиле истото.

Обнова 1933/34

Бидејќи кулите продолжиле да се наклонуваат и нивниот пад сè уште бил можен, втората обнова била неопходна. Ова се случувало во годините 1933/34, кога Холстентор била стабилизирана и конечно можела да стои цврсто. Во оваа крајна обнова биле користени армирани бетонски столбови за да се зацврстат кулите, кои биле затегнати со железни ленти. Меѓутоа, направените промени не биле дел од првичната градба на портата, вклучувајќи го гореспомнатото спојување на катовите на северната кула. Нацистите ја претвориле Холстентор во музеј. Бил наречен сала на почит и слава и требало да го претставува Либек и германската историја од погледот на нацизмот.

Во втората половина на XX век биле направени мали поправки на Холстентор, кои не биле во согласност со денешните стандарди за архитектонска конзервација.

Обнова 2005/06

Од март 2005 до декември 2006 година, Холстентор била повторно обновувана. Обновата била проценета на околу еден милион евра, со 498.000 (првично планиран трошок) обезбедени од Германското здружение за заштита на споменици и Фондацијата Посел. Преостанатите трошцои првично биле покриено од донации од поединци, компании и академски институции. Свастиката која потекнувала од 1934 година била извадена и однесена од непознати лица неколку дена откако биле поставени мрежите за обнова. Се претпоставувало дека е последната свастика зачувана на некоја јавна градба во Германија и требало да биде покриено со метален капак како дел од обновата. Плоча со датум од 2006 година била поставена каде стоела украдената свастика за да го означи завршувањето на обновата.

На 2 декември 2006 година, Холстентор била повторно отворена за јавноста како дел од претставата на уметникот Михаел Бац.

Холстентор денес

Модели на бродови во Холстентор

Во 1950 година, Холстентор повторно служел како музеј, овој пат за градската историја. Биле претставени реликвии од историскиот Либек, развојот на средновековниот Либек бил прикажан со модели и слики, а биле изложени и модели на бродови на Ханзата и „Орелот на Либек“. Во музејот биле вклучени и ќелија за мачење и алати за тортура, иако самата порта никогаш не служела за тоа.

Две огромни железни статуи на легнати лавови поставени пред портата од страна на Хари Маш потекнуваат од 1823 година.

• 
  Лав на стража
• 
  Заспаниот лав
• 
  Антилопа

Музејот во Холстентор бил осовремен во 2002 година. Не била отстранета само ќелија за мачење; сите соби биле изменети според новиот нацрт кој вклучувал спојување на сликите и звукот. Од 2006 година, музејот е управуван од Културната служба на Ханзиниот град Либек.

Околина

Холстентор се наоѓа во комплексот на градските бедеми на Либек на главниот пристапен пат кој ја поврзува главната железничка станица со предградието Св. Лоренц и мостот Пупен. Плоштадот Холстентор (Holstentorplatz) од едната страна е опкружена од објект на Бундесбанката. На другата страна се наоѓа тулната експресионистичка сала Холстентор (Holstentorhalle) помеѓу историските складишта за сол и објектот на стопанската комора (Gewerkschaftshaus). Оваа зграда била помогнати со средства од фондацијата Посел и во нејзе е сместена Високата музичка школа на Либек. Друг пешачки мост на Траве бил завршен во пролетта 2007 година за да обезбеди врска со главниот универзитетски центар во стариот град.

Појавување

На банкноти и поштенски марки

Холстентор се појавувала на банкнотата од 50 германски марки произведувана од 1960 до 1991 година и на германските монети од две евра издадени во 2006 година.

Во 1948 година се појавила на четири највисоки апоени (1 германска марка, 2 марки, 3 марки и 5 марки) на првата долготрајна серија на поштенски марки во германска валута, која вклучувала градби. Во 2000 година се појавила на поштенски марки од 5 и 10 германски марки во друга серија, „Места од интерес“.

Во видео игри

Портата се појавила во трговската симулација The Patrician. Подоцна се појавила и како знаменитост во играта Simcity 3000.

Други појавувања

Од 1926 година стилизирана гравура на Холстентор претставува амблем на Германското здружение на градови (Deutscher Städtetag).

Едноставна реплика на Холстентор била завршена во 2008 година за паркот Ханза во Зирксдорф.

Надворешни врски

• Анимирана историја на Холстентор и Либек
• Холстентор на страницата на Либек Архивирано на 12 декември 2006 г. (германски)
• Музејот во рамките на Холстентор Архивирано на 11 декември 2006 г. (германски)
• Тридимензионален модел на Холстентор Архивирано на 19 јули 2011 г. (германски)