Википедија

Таџикистанско-узбекистанска граница

Границата Таџикистан-Узбекистан е меѓународна граница меѓу Таџикистан и Узбекистан. Таа е 1.312 километри во должина и се протега од тројната граница со Киргистан до тројната граница со Авганистан.[1]

Карта на Таџикистан која ја покажува границата со Узбекистан

Опис

уреди

Границата започнува на север со тројната граница со Киргистан, продолжувајќи на запад, северо-запад, северо-исток по реката Сир Дарја и на крајот северозападно за да стигне до планините Курама. Границата потоа го следи овој опсег на запад, пред да сврти кон југ во близина на узбекистанскиот град Олмалиќ кај реката Сир Дарја Следниот дел од границата е екстремно згрчен, со долго испакнување на територијата на Таџикистан (област Зафаробод) и низа неправилни линии; на крајот границата продолжува приближно на југ пред да сврти нагло на запад кога ќе стигне до опсегот Туркестан. Границата потоа следи форма „Ц“, со националниот парк Заамин во Узбекистан и планините Туркестан на север, венец Зерафшан во средината и венец Гисар на југ. Границата потоа ја следи приближно на југ линијата до авганистанската тројна граница; дел од границата ја следи реката Кофарнихон и минува низ опсегот Бабатаг и опсегот Тјуунтау.

Енклави

уреди
 
Карта што ја прикажува енклавата Сарван во Таџикистан

По должината на оваа граница има една енклава, Сарван, долго, тенко парче таџикистанска територија што се наоѓало во Узбекистан, северно од таџикистанскиот град Пунук.

Историја

уреди

Русија ја освоила Средна Азија во 19 век со анексија на поранешните независни ханати Коканд и Хива и Емиратот Бухара. Откако комунистите ја презеле власта во 1917 година и го создале Советскиот Сојуз, било одлучено да се подели Средна Азија на републики со етничка основа во процес познат како Национално територијално разграничување (или NTD). Ова било во согласност со комунистичката теорија дека национализмот бил неопходен чекор на патот кон евентуално комунистичко општество, и дефиницијата на Јосиф Сталин за нацијата како „историски конституирана, стабилна заедница на луѓе, формирана врз основа на заеднички јазик, територија, економски живот и психолошка структура манифестирани во заедничка култура“ .

НТД обично се прикажувал како ништо повеќе од цинична вежба за раздели па владеј, намерно макијавелистички обид на Сталин да ја задржел советската хегемонија над регионот со вештачко делење на неговите жители на посебни нации и со намерно исцртани граници за да ги оставел малцинствата внатре во секоја држава.[2] Иако навистина Советите биле загрижени за можната закана од пантурскиот национализам,[3] како што било изразено на пример со движењето Басмачи од 1920-тите, поблиската анализа информирана од примарните извори давала многу понијансана слика отколку што вообичаено се прикажувала.[4][5][6]

Советите имале за цел да создадат етнички хомогени републики, но многу области биле етнички мешани (на пр. долината Фергана) и често се покажало тешко да се додели „точна“ етничка ознака на некои народи (на пр. Туркменски/Узбекистански племиња долж Аму Дарја).[7][8] Локалните национални елити силно го аргументирале (и во многу случаи го пренагласиле) својот случај и Советите често биле принудени да пресудуваат меѓу нив, дополнително попречени од недостатокот на стручно знаење и недостатокот на точни или ажурирани етнографски податоци за регионот.[7][9] Понатаму, НТД, исто така, имал за цел да создаде „одржливи“ ентитети, со економски, географски, земјоделски и инфраструктурни прашања, исто така, да се земеле во предвид и често да ги надминувале оние од етничката припадност.[10][11] Обидот да се балансирале овие контрадикторни цели во севкупната националистичка рамка се покажал како исклучително тежок и често невозможен, што резултирало со исцртување на често извитоперувачки згрчени граници, повеќекратни енклави и неизбежно создавање на големи малцинства кои на крајот живееле во „погрешна“ република. Дополнително, Советите никогаш не сакале овие граници да станат меѓународни граници како што се денес.

 
Советска Средна Азија во 1922 година пред националното разграничување

НТД на областа по етничка линија била предложена уште во 1920 година.[12][13] Во тоа време Средна Азија се состоела од две автономни советски социјалистички републики (АССР) во рамките на Руската СФСР: Туркестанска АССР, создадена во април 1918 година и покривала големи делови од сегашен јужен Казахстан, Узбекистан и Таџикистан, како и Туркменистан), и Казашка автономна Советска Социјалистичка Република (Киргистанска АССР, Киргистанска АССР на мапата), која била создадена на 26 август 1920 година на територијата што приближно се совпаѓала со северниот дел на денешен Казахстан (во тоа време Казахстанците биле нарекувани „Киргистанци“ што Киргистанците сега се сметале за подгрупа на Казахстанците и се нарекувале „Кара-Киргизи“ т.е. Имало и две одделни наследнички „републики“ на Емиратот Бухара и Ханатот Хива, кои биле трансформирани во Народни советски републики Бухара и Хорезм по преземањето од страна на Црвената армија во 1920 година.[14]

На 25 февруари 1924 година, Политбирото и Централниот комитет на Советскиот Сојуз објавиле дека ќе продолжи со НТД во Средна Азија.[15][16] Процесот требало да го надгледува Специјален комитет на Бирото за Средна Азија, со три поткомитети за секоја од оние што се сметале за главни националности во регионот (Казаците, Туркмените и Узбеците), а потоа работел многу брзо.[17][18][19][20][21] Имало првични планови за евентуално задржување на Хорезм и Бухара, но на крајот било одлучено да се поделат во април 1924 година, поради честото гласно противење на нивните Комунистички партии (комунистите од Хорезм особено не сакале да ја уништат својата ПСР и морале да бидат силно вооружени да гласаат за сопствено распуштање во јули истата година).[22]

Од сите централноазиски граници, онаа помеѓу она што подоцна ќе станела Таџикистан и Узбекистан се покажала како најсложена и најразделна. Населението овде било исклучително измешано, и имало слабо чувство за таџикистански/узбекистански идентитет во многу области, при што многумина наместо тоа се идентификувале како Сарт.[23] Особено таџикистанскиот национализам бил слабо развиен во овој момент, а екстремно ограничениот број таџикистански комунисти не биле во можност да поттикнат силен случај против многу погласните Узбеци, од кои многумина ги сметале Таџикинците само за „персизирани“ Узбеци. Затоа, кога била создадена Узбечка ССР во 1924 година, таџикистанските области биле вклучени во него како Таџикистански АССР (минус регионот Хојанд, кој бил вклучен директно во рамките на Узбекистанската ССР).

Во текот на следните години се чинело дека таџикистанскиот национализам се развил, особено меѓу малата елита на таџикистанските комунисти.[24] Тие сè повеќе почнале да се навредуваат на нивниот „помал“ статус во Узбекистанската ССР и се спротивставиле на она што се сметало за узбекистанска доминација и строгост.[25] Како резултат на овие зголемени тензии, Советите решиле повторно да го разгледаат таџичко-узбекистанското прашање во 1929 година. Централноазиското биро ги идентификувал градовите Самарканд, Бухара и Хоџанд како главни градови населени од Таџикистанци, иако ова било комплицирано поради мешаната природа на населувањето во околните области; имало и дебати за Термез и регионот Сурксондарјо, присвојувани од двете страни.[26][27][28][29] На крајот, Таџикистанците го освоиле само регионот Хоџанд, при што Узбеците ги задржале Бухара, Самарканд и регионот Сурксондарјо.[27][30][31] Новата Таџичка ССР била официјално создадена на 5 декември 1929 година, вклучувајќи ја автономната област Горно-Бадакшан.[32] Таџикистанците продолжиле да се залагаат за исправка на она што го гледале како неправедно разграничување.[33] Скратена од сите поголеми градови, Таџикистанската ССР требало да биде управувана од малиот град Душанбе, подоцна преименуван во Сталинабад.

Границата станала меѓународна граница во 1991 година по распадот на Советскиот Сојуз и независноста на неговите конститутивни републики. Тензиите оттогаш биле високи, со неколку високи таџикистански политичари кои го тврделе традиционалното право на Бухара и Самарканд, а узбекистанските политичари го тврделе своето право да ги заштитат Узбеците кои живееле во Таџикистан.[34][35] Узбекистан го обвинил Таџикистан дека дозволил Исламското движење на Узбекистан (ИМУ) да се базирало на нејзина територија; по бомбашките напади во Ташкент во 1999 година, за кои Ташкент рекол дека било дело на ИМУ, Узбекистан почнла еднострано да ја разграничува и минира границата.[34] Односите меѓу двете држави биле значително подобрени по смртта на узбекистанскиот претседател Ислам Каримов во 2016 година; новиот претседател Шавкат Мирзијоев ветил дека ќе ги подобрил односите со Таџикистан, а неодамнешните потези на високо ниво за деминирање на границата и подобрување на прекуграничното патување.[36][37]

Гранични премини

уреди
  • Бешариќ (УЗБ) - Конибодом (ТЈК) (патен и железнички)[38]
  • Пап (УЗБ) – Новбуњод (ТЈК) (само патен, билатерален)[38]
  • Ојбек (УЗБ) – Бастон (ТЈК) (пат)[38]
  • Бекабад (УЗБ) – Куштегирмон (ТЈК) (само патен, билатерален и железнички)[38]
  • УЗБ – округ Зафаробод (ТЈК) (овде можеби неколку билатерални премини, непознати прецизни детали)[38]
  • Јартепа (УЗБ) – Саразм (ТЈК) (пат)[38]
  • Денов (УЗБ) – Турсунзода (ТЈК) (патен и железнички)[38]
  • Гулбахор (УЗБ) – Шахртуз (ТЈК) (патен и железнички)[38]

Наводи

уреди
  1. ↑ CIA World Factbook - Uzbekistan, 23 September 2018
  2. ↑ The charge is so common as to have become almost the conventional wisdom within mainstream journalistic coverage of Central Asia, with Stalin himself often the one drawing the borders, see for example Stourton, E. in The Guardian, 2010 Kyrgyzstan: Stalin's deadly legacy https://www.theguardian.com/commentisfree/2010/jun/20/kyrgyzstan-stalins-deadly-legacy; Zeihan, P. for Stratfor, 2010 The Kyrgyzstan Crisis and the Russian Dilemma https://worldview.stratfor.com/article/kyrgyzstan-crisis-and-russian-dilemma; The Economist, 2010 Kyrgyzstan - Stalin's Harvest https://www.economist.com/briefing/2010/06/17/stalins-harvest?story_id=16377083; Pillalamarri, A in the Diplomat, 2016, The Tajik Tragedy of Uzbekistan https://thediplomat.com/2016/09/the-tajik-tragedy-of-uzbekistan/; Rashid, A in the New York Review of Books, 2010, Tajikistan - the Next Jihadi Stronghold? https://www.nybooks.com/daily/2010/11/29/tajikistan-next-jihadi-stronghold; Schreck, C. in The National, 2010, Stalin at core of Kyrgyzstan carnage, https://www.thenational.ae/world/asia/stalin-at-core-of-kyrgyzstan-carnage-1.548241
  3. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 39–40
  4. ↑ Haugen, Arne (2003) The Establishment of National Republics in Central Asia, Palgrave Macmillan, pg. 24–5, 182–3
  5. ↑ Khalid, Adeeb (2015) Making Uzbekistan: Nation, Empire, and Revolution in the Early USSR, Cornell University Press, pg. 13
  6. ↑ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 46
  7. ↑ 7,0 7,1 Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 44–5
  8. ↑ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 47
  9. ↑ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 53
  10. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 43–4
  11. ↑ Starr, S. Frederick (ed.) (2011) Ferghana Valley – the Heart of Central Asia Routledge, pg. 112
  12. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 40–1
  13. ↑ Starr, S. Frederick (ed.) (2011) Ferghana Valley – the Heart of Central Asia Routledge, pg. 105
  14. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 39
  15. ↑ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 55
  16. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 42
  17. ↑ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 54
  18. ↑ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 52–3
  19. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 92
  20. ↑ Starr, S. Frederick (ed.) (2011) Ferghana Valley – the Heart of Central Asia Routledge, pg. 106
  21. ↑ Khalid, Adeeb (2015) Making Uzbekistan: Nation, Empire, and Revolution in the Early USSR, Cornell University Press, pg. 271–2
  22. ↑ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 56–8
  23. ↑ Haugen, Arne (2003) The Establishment of National Republics in Central Asia, Palgrave Macmillan, pg. 33–41
  24. ↑ Haugen, Arne (2003) The Establishment of National Republics in Central Asia, Palgrave Macmillan, pg. 153
  25. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 102
  26. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pgs, 51–2
  27. ↑ 27,0 27,1 Starr, S. Frederick (ed.) (2011) Ferghana Valley – the Heart of Central Asia Routledge, pg. 113
  28. ↑ Khalid, Adeeb (2015) Making Uzbekistan: Nation, Empire, and Revolution in the Early USSR, Cornell University Press, pg. 368
  29. ↑ Haugen, Arne (2003) The Establishment of National Republics in Central Asia, Palgrave Macmillan, pg. 149
  30. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 112
  31. ↑ Haugen, Arne (2003) The Establishment of National Republics in Central Asia, Palgrave Macmillan, pg. 154
  32. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 55
  33. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 119
  34. ↑ 34,0 34,1 Trofimov, Dmitriy (2002), Ethnic/Territorial and Border Problems in Central Asia, Архивирано од изворникот на 2019-06-04, Посетено на 28 October 2018
  35. ↑ International Crisis Group (4 April 2002), CENTRAL ASIA – BORDER DISPUTES AND CONFLICT POTENTIAL (PDF), Посетено на 28 October 2018
  36. ↑ Najibullah, Farangis (15 March 2018), 'Counting The Days': Tajiks, Uzbeks Have Great Expectations After Landmark Border Deals, Посетено на 4 November 2018
  37. ↑ The Defense Post (17 April 2018), Tajikistan and Uzbekistan to study and schedule border demining, Посетено на 4 November 2018
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 38,3 38,4 38,5 38,6 38,7 Caravanistan – Uzbekistan border crossings, Посетено на 7 October 2018

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Таџикистанско-узбекистанска_граница&oldid=5250947“