|
[[Податотека:Velours_pourpre.jpg|десно|мини|250x250пкс|Виолетов мазен плиш, попознат на англиски како велур]]
[[Податотека:Velours_pourpreFragment_(Spain),_17th_century_(CH_18130821).jpg|десно|мини|250x250пкс| Виолетов мазен плиш,Двобојно попознаташпанско накадифе англискиод како17 велурвек]]
'''Плиш,''' '''<ref>{{ДРМЈ|плиш}}</ref><ref>{{ОДРМЈ|плиш}}</ref><ref name="hrvatska enciklopedija">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=48755|title=pliš|work=Hrvatska enciklopedija, mrežno izdanje|publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krleža|accessdate=2. 8. 2021}}</ref> '''кадифе ,''' <ref>{{ДРМЈ|кадифе}}</ref><ref>{{ОДРМЈ|кадифе}}</ref> '''велур ,''' <ref>{{ДРМЈ|велур}}</ref><ref>{{ОДРМЈ|велур}}</ref> или '''сомот''' ( <ref>{{ Lang-enДРМЈ| velvetсомот}} )</ref><ref>{{ДРМЈ|сомот}}</ref> е— општо име за [[Текстил|ткаенините]] кои се мазни од едата , а , „влакнести“ другата страна, односно покриени со подигнати свилени нишки кои создаваат мек слој, пријатен за кожата. Првично, таквите ткаенини биле направени исклучиво од [[свила ]], поради што биле и многу скапи и достапни само за најбогатите слоеви на општеството. Денес, тие се направени од различни видови на влакна - [[памук]], [[свила]] или вештачки материјали ( [[целулоза]] и синтетички влакна). СепакИ денес, чистото свилено кадифе е ретко денес, бидејќи сè уште е исклучително скапо. <ref name="Master Class">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-velvet#what-is-velvet|title=What Is Velvet? A Guide to the Different Types of Velvet|last=Jacobs|first=Marc|date=8. 11. 2020|work=Master Class|accessdate=9. 8. 2021}}</ref> На пазарот овие ткаенини може да се најдат во монохроматскиеднобојни, разнобојниповеќебојно [[Ткаење|ткаени]], печатени дезени, понекогаш дури и релјефни. Се користат за изработка на разновидна облека, како и за внатрешна декорација - [[мебел ]] и ѕидни облоги. <ref name="hrvatska enciklopedija 2">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.enciklopedija.hr/natuknica.aspx?ID=6057|title=baršun|work=Hrvatska enciklopedija, mrežno izdanje|publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krleža|accessdate=2. 8. 2021}}</ref> Ткаенината може да биде водоотпорна и отпорна на туткање. <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/topic/velvet-fabric|title=Velvet|work=Encyclopaedia Britannica|accessdate=9. 8. 2021}}</ref> ▼[[Податотека:Fragment_(Spain),_17th_century_(CH_18130821).jpg|десно|мини|250x250пкс| Двобојно шпанско кадифе од 17-ти. век]]
▲'''Плиш,''' '''<ref name="hrvatska enciklopedija">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=48755|title=pliš|work=Hrvatska enciklopedija, mrežno izdanje|publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krleža|accessdate=2. 8. 2021}}</ref> кадифе,''' '''велур,''' или '''сомот''' ( {{Lang-en|velvet}}) е општо име за [[Текстил|ткаенините]] кои се мазни од едата а, „влакнести“ другата страна, односно покриени со подигнати свилени нишки кои создаваат мек слој, пријатен за кожата. Првично, таквите ткаенини биле направени исклучиво од свила, поради што биле и многу скапи и достапни само за најбогатите слоеви на општеството. Денес, тие се направени од различни видови на влакна - [[памук]], [[свила]] или вештачки материјали ( [[целулоза]] и синтетички влакна). Сепак, чистото свилено кадифе е ретко денес, бидејќи сè уште е исклучително скапо. <ref name="Master Class">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-velvet#what-is-velvet|title=What Is Velvet? A Guide to the Different Types of Velvet|last=Jacobs|first=Marc|date=8. 11. 2020|work=Master Class|accessdate=9. 8. 2021}}</ref> На пазарот овие ткаенини може да се најдат во монохроматски, разнобојни [[Ткаење|ткаени]], печатени дезени, понекогаш дури и релјефни. Се користат за изработка на разновидна облека, како и за внатрешна декорација - мебел и ѕидни облоги. <ref name="hrvatska enciklopedija 2">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.enciklopedija.hr/natuknica.aspx?ID=6057|title=baršun|work=Hrvatska enciklopedija, mrežno izdanje|publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krleža|accessdate=2. 8. 2021}}</ref> Ткаенината може да биде водоотпорна и отпорна на туткање. <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/topic/velvet-fabric|title=Velvet|work=Encyclopaedia Britannica|accessdate=9. 8. 2021}}</ref>
== Името на ткаенината ==
Сите имиња за овој вид ткаенина во македонскиот јазик се странски зборови кои потекнуваат од различни јазици, во зависност од доминантното влијание во одредени делови од македонското говорно подрачје:
* '''кадифенплиш''' од {{Lang-fr|peluche}}, <ref name="hrvatska enciklopedija">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=48755|title=pliš|work=Hrvatska enciklopedija, mrežno izdanje|publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krleža|accessdate=2. 8. 2021}}</ref>
* '''кадифе''' од {{Lang-hu|barsóny}},
* '''велур''' од {{Lang-fr|velours}},
* '''кадифе''' од {{Lang-tr|kadifa}}јас
* '''сомот''' од {{Lang-de|samt}}<ref name="hrvatska enciklopedija 2">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.enciklopedija.hr/natuknica.aspx?ID=6057|title=baršun|work=Hrvatska enciklopedija, mrežno izdanje|publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krleža|accessdate=2. 8. 2021}}</ref>
[[Податотека:Man's_Vest_LACMA_M.2007.211.819_(2_of_2)_(detail_of_cut_and_uncut_velvet).jpg|десно|мини|150x150пкс| Свилен плиш со исечени и неисечени конци]]
=== Недоумица околу сомотот и велурот ===
=== Загриженост за плишот и велур (кадифен) ===
[[Податотека:Velour.jpg|лево|мини|150x150пкс| МазенМазно кадифенкадифе - познат ипознато како велур]]
[[Податотека:Mansestr.jpg|десно|мини|150x150пкс| кадифеКадифе]]
* На англиски, терминот ''плиш'' обично се однесува на ткаенина со малку пократки исечени конци од кадифекадифето. <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/topic/plush|title=Plush|work=Encyclopaedia Britannica|accessdate=9. 8. 2021}}</ref>
* <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/topic/corduroy-fabric|title=Corduroy|work=Encyclopaedia Britannica|accessdate=2. 8. 2021}}</ref> Плишот (кадифето) е мека и нежна ткаенина, често скапа, додека кадифето е издржливо и цврсто, направено од евтини материјали (обично памук). Плишот може да биде и врежан, дури и ребрест, но разликата е во тоа што релјефот се постигнува со исечени и несечени конци, додека кај кадифените ребра се создаваат со ткаење - во просторот меѓу ребрата нема ткаени нишки.
== ИсторијатаИсторија ==
[[Податотека:Textile_Fragment_LACMA_M.2002.1.720.jpg|лево|мини|228x228пкс| Индиско кадифе (18/19. век)]]
[[Податотека:Velvet_from_China,_late_19th_century,_Honolulu_Museum_of_Art,_3228.JPG|лево|мини|200x200пкс| Кинеско кадифе со цветен мотив (втора половина од 19. век)]]
Кадифето, потекнува од источната култура. Постојат докази дека [[Стар Египет|старите Египќани]] [[20 век ппр.н.е.|користеле слична техника во 2000 година ппр.н.е.]] како онаа што се користи денес за производство на оваа ткаенина. Во [[Народна Република Кина|Кина]], таквите ткаенини биле познати за време на [[династија Ќин|династијата ЧинЌин]] (околу 221-206 ппр.н.е.) и [[Западна династија Хан|западниот Хан]] (од 206 ппр.н.е.). [[Ирак]] е познат и како еден од првите производители на кадифе, а долго време центар на производство на оваа ткаенина бил [[Каиро]] . Поради комплицираното, скапо производство и необичната мекост и изглед, кадифето се поврзува со општествените елити низ историјата. Во тоа време техниката на правење кадифе била толку сложена што ја имале само кралските семејства и многу богатите.
Кадифето најчесто се поврзува со европското благородништво. Сепак, кадифето било донесено во Европа од трговци . Европејците првпат дошле во контакт со кадифе во [[Багдад]], околу 750 година, а во средниот век почнале да го произведуваат. Во Франција се пронајдени фрагменти од памучно кадифе кои датираат од 9 век. век, а облеката во која [[Филип I (Франција)|бил погребан францускиот крал Филип I]] (1052-1108) била [[Волна|од волнен]] плиш. <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://rosaliegilbert.com/fabricsandsewing.html|title=Medieval Fabrics & Sewing|last=Gilbert|first=Rosalie|work=Rosalie's Medieval Woman|accessdate=9. 8. 2021}}</ref> Иако производството на оваа ткаенина цветала во [[Шпанија]], [[Италија]], а особено [[Фиренца]], <ref name="Master Class">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-velvet#what-is-velvet|title=What Is Velvet? A Guide to the Different Types of Velvet|last=Jacobs|first=Marc|date=8. 11. 2020|work=Master Class|accessdate=9. 8. 2021}}</ref> била првата европска земја која создала кадифена индустрија и потоа доминирала како производител помеѓу [[12 век|12]] и [[18 век]] . Во текот на [[15 век|15-ти]] и [[16 век|16-ти.]] [[16 век|век]] оваа индустрија го достигна својот врв. Кадифето се користело за изработка на врвна облека, мебел, завеси итн. Постојат историски приказни дека [[Хенри VIII|Хенри VIII Тудор]] дури и го [[нужник|покрил својот тоалет со]] овој материјал.
[[Податотека:Fragment_MET_DP291546.jpg|десно|мини|305x305пкс| Брокат кадифен од првото полувреме 17. век]]
Ако постои ткаенина за која може да се каже дека ја претставува [[Ренесанса|ренесансата]], тогаш тоа е кадифето. Особено ценети биле оние со сложени шари ( [[брокат|брокати]] ), ткаени од свила и украсени со нишки од благородни метали како [[злато]] и [[сребро]] , кои ги носеле владетелите и црковните водачи. Кадифето имна семејството [[Медичи|]] им донело богатство и моќ на семејството Медичи]], а тоа сталостанало познато и меѓу уметниците. [[Микеланџело Буонароти]] дизајнирал неколку видови кадифе, а [[Леонардо да Винчи|Леонардо]] даго Винчипроучувал го[[разбој]] проучувал разбојотот за да ја направи оваа ткаенина. <ref name="TOAST">{{Наведено списание|last=Thomsen Brits|first=Louisa|date=11. 10. 2017|title=A Brief History of Velvet|journal=TOAST Magazine|access-date=2. 8. 2021}}</ref>
Кога, за време на [[Индустриска револуција|индустриската револуција]], производството на кадифе станало механизирано, кадифето или плишот станалстаналe поевтини и подостапни. Од почетокот на [[20 век|20 век,]], кадифето е исклучително популарно во светот на [[Мода|модата]] и [[Внатрешно уредување|дизајнотвнатрешното на ентериеруредување]] . Вечерните фустани и костуми обично се шиеле од класична ткаенина, додека едвардискиот мебел, како што се лежалките и трпезариските [[Столица|столчиња,столици]], обично се тапацирале со кадифе направено со [[Возење|техниката „Довор“„Дивор“.]] Техниката Devore станастанала симбол на 1920-тите и [[Артарт Декодеко]], уметност што го издржаиздржала тестот на времето и сè уште може да се види на домашниот прибор.
Од седумдесеттите, кадифето станастанало омилено меѓу познатите личности, што го направинаправило високо ценето и лесно достапно за популарната култура. <ref name="SOHO HOME">{{Наведени вести|url=https://www.sohohome.com/inspiration/ideas/art-design/a-brief-history-of-velvet|title=A brief history of velvet|last=Jane|first=Emma|date=3. 1. 2019|access-date=2. 8. 2021|publisher=SOHO HOME}}</ref> ТојТоа и денес се враќа на модните писти, во зависност од модните трендови на секоја сезона. <ref name="MONDO">{{Наведени вести|url=https://mondo.rs/Magazin/Stil/a134934/Plis-svila-somot-lan.-u-cemu-je-razlika.html|title=Pliš, svila, somot, lan... u čemu je razlika?|date=5.5.2009|access-date=2. 8. 2021|publisher=MONDO}}</ref> <ref name="Sito&Rešeto 1">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.sitoireseto.com/plis-i-somot-kljucne-reci-za-moderan-i-glamurozan-izgled/amp/|title=Rebrasti, poznatiji kao somot, ili glatki, bogati, raskošni pliš, najveća je dilema u ovom trenutku|work=Sito&Rešeto|accessdate=2. 8. 2021}}</ref>
== Изработка на кадифе (кадифен) ==
[[Податотека:Velvet_warp.svg|десно|мини|250x250пкс| Комплексен процес на ткаење кадифен „лице вна лице“: за време на ткаењето ножевите сечат ткаени конци низ средината, со што се прават два слоја ткаенина]]
Иако може да се користат различни материјали за да се направи кадифе, процесот на изработка на оваа ткаенина е ист. Може да се [[Разбој|ткае само на специјални [[Разбој|разбои]] кои истовремено плетатткаат по една ткаенина на две основи, правејќи два слоја ткаенина истовремено - лице вна лице. Овие слоеви потоа се сечат на средина, се одвојуваат и се виткаат во ролни. Ова создава „крзнена“ [[текстура]] .
Постојат два вида плиш, познати на англиски како ''velvet'' и ''velveteen'' . Единствената разлика е во тоа што ткаенината е направена со вертикално предивопредено, додека на другата е направено со хоризонтално предивопредено. Инаку, овие две ткаенини најчесто се изработуваат по иста постапка. Кадифето, сепак, често се меша со [[Памук|памучно]] предивопредено, што го намалува неговиот квалитет и ја менува неговата текстура. <ref name="sewport">{{Наведена мрежна страница|url=https://sewport.com/fabrics-directory/velvet-fabric|title=What is Velvet Fabric: Properties, How its Made and Where|work=sewport.com|accessdate=2. 8. 2021}}</ref> Вистинскиот плиш или кадифе, традиционално се прави исклучиво од свилени нишки. Денес, може да се изработи и од различни влакна, што резултира со малку поинаква текстура, сјај и цена. <ref name="TOAST">{{Наведено списание|last=Thomsen Brits|first=Louisa|date=11. 10. 2017|title=A Brief History of Velvet|journal=TOAST Magazine|access-date=2. 8. 2021}}</ref>
=== ПлишаноПроизводство производствона плиш денес ===
Како и повеќето други видови [[текстил]], најголемиот производител на плиш е [[Народна Република Кина|Кина]] . Денес, оваа ткаенина е изработена од природни ( [[свила]] ) и вештачки материјали. Најголем производител на свила во светот е исто така Кина, но потоа следи [[Индија]] . Бидејќи Кина води во светот како најплоденнајголем производител на синтетички текстил, индиската свила е поверојатно да име подобар квалитет.
Плишот направен од синтетички материјали обично е прилично евтин. Свиленото кадифе може да биде исклучително скапо бидејќи производството на оваа ткаенина е сè уште многу сложено. Кадифената ткаенина која е внимателно исткаена од издржливи материјали секогаш ќе чини повеќе од ткаенина направена од евтин синтетички текстил. <ref name="sewport">{{Наведена мрежна страница|url=https://sewport.com/fabrics-directory/velvet-fabric|title=What is Velvet Fabric: Properties, How its Made and Where|work=sewport.com|accessdate=2. 8. 2021}}</ref>
Ткаенини со различна текстура може да се најдат на пазарот под различни имиња, но тие се нијанси:
* '''Памучно кадифе''' (понекогаш и ''памучен сомот'' ) е покриен од лицето со кратки влакнести нишки од свилен сјај. Од него се прават јакни, вечерни [[Фустан|фустани]], свечени капути и [[панталони]] . Во српскиот јазик, поимот сомот обично значи ребреста ткаенина, додека терминот ''плиш'' значи слично, но мазно. <ref name="Sito&Rešeto 1">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.sitoireseto.com/plis-i-somot-kljucne-reci-za-moderan-i-glamurozan-izgled/amp/|title=Rebrasti, poznatiji kao somot, ili glatki, bogati, raskošni pliš, najveća je dilema u ovom trenutku|work=Sito&Rešeto|accessdate=2. 8. 2021}}</ref>
* '''Свиленото кадифе''' (понекогаш ''свилен сомот'' ) е слично на памучното, со кратки влакна, многу сјајни и рамни нишки. Со оглед на тоа што се работи за вечерни фустани со вратот, а се користи и за изработка на модни додатоци, како [[капа|капи]], [[Шешир|капи]], [[шал|шалови]] и други.
* '''Велурот''' има помалку сјајни нишки. Се користи за изработка на [[капут|капути]] и [[Јакна|виндјакни]] .
* '''Памучниот плиш''' има подолги, неисечени конци, <ref name="hrvatska enciklopedija">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=48755|title=pliš|work=Hrvatska enciklopedija, mrežno izdanje|publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krleža|accessdate=2. 8. 2021}}</ref> често со ткаени шари. Се користи за изработка на тешки [[завеса|завеси]] и тапацир на [[мебел]] . <ref name="MONDO">{{Наведени вести|url=https://mondo.rs/Magazin/Stil/a134934/Plis-svila-somot-lan.-u-cemu-je-razlika.html|title=Pliš, svila, somot, lan... u čemu je razlika?|date=5.5.2009|access-date=2. 8. 2021|publisher=MONDO}}</ref>
== Употреба ==
Плишот, или кадифе, има најширока примена денес. Кадифето има препознатлива визуелна привлечност, па затоа обично се користи во дизајнот на ентериер, за изработка на детали како [[завеса|завеси]] или [[Перница|перници]] .
Поради својата мекост, кадифето понекогаш се користи за правење [[постелнина]] . Особено, оваа ткаенина обично се користи во изолациони навлаки кои се поставуваат помеѓу постелнината и [[Јорган|јорганот]] .
Што се [[Облека|однесува до облеката]], кадифето е многу позастапено кај женската отколку кај машката и често се користи за нагласување на женските облини и екстравагантни вечерни [[Фустан|фустани]] . <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.sitoireseto.com/mocno-i-raskosno-svecane-haljine-od-plisa/amp/|title=Moćno i raskošno: Svečane haljine od pliša|work=Sito&Rešeto|accessdate=9. 8. 2021}}</ref> Цврстиот плиш се користи за изработка на [[Шешир|капи]], а популарен е и како облога за [[ракавица|ракавици]] . Многу други модни детали се направени од кадифе, како чевли, чанти, ремени, ленти за коса итн. <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.sitoireseto.com/plis-i-somot-kljucne-reci-za-moderan-i-glamurozan-izgled/amp/|title=Pliš i somot – ključne reči za moderan i glamurozan izgled|work=Sito&Rešeto|accessdate=9. 8. 2021}}</ref><center><gallery>
Jacka - del av Nordstjärneordens dräkt från cirka 1820 - Livrustkammaren - 108329.tif|Свечена униформа од 1820 година
Black Rayon Plush Dressing Gown.jpg|Официјален женски фустан
Hückel Superior Velour - 1.jpg|Шапка
Purple velour pillow.jpg|Плишана перница
Maison plissee interieur sejour.jpg|Кадифен [[Тапецирер|тапациран мебел]]
Плюшевый Цветок.jpg|Полнета играчка
</gallery></center>
[[Податотека:Libade_03.jpg|десно|мини|277x277пкс| Дел од српскатасрпска женска граѓанска носија]]
Кога стапиле во употреба машинските разбои, производството на плиш станало многу поевтино, а развојот на синтетички ткаенини кои имаат некои свилени својства го направиле велурното кадифе достапен за најниските слоеви на општеството. Иако денешното кадифе можеби не е толку чисто или егзотично како во минатото, тој остана ценет како материјал за завеси, [[ќебиња]], [[Полнета играчка|кадифени играчки]] и сите други производи за кои се очекува да бидат меки и нежни на допир. <ref name="sewport">{{Наведена мрежна страница|url=https://sewport.com/fabrics-directory/velvet-fabric|title=What is Velvet Fabric: Properties, How its Made and Where|work=sewport.com|accessdate=2. 8. 2021}}</ref>
[[Податотека:Banatska_muška_nošnja_XX_vek_Zagajica_03.jpg|лево|мини|250x250пкс| Дел од машка народна носија од околината на Вршац]]
== Види повеќеПоврзано ==
== Наводи ==
{{наводи}}
== Референци ==
== Надворешни врски ==
* {{Наведено списание|date=4. 1. 2018|title=40 načina da nosite somot i pliš kao street style zvezda|url=https://www.grazia.rs/moda/street-style/50-nacina-da-nosite-somot-kao-street-style-zvezda-|journal=GRAZIA Shopping Week|access-date=3. 8. 2021}}
* {{Наведена мрежна страница|url=https://janebartosh.ru/bs/chistka-barhata-meha-i-plyusha-chistka-barhata-meha-i-plyusha-v/|title=Čišćenje somota, krzna i pliša. Čišćenje somota, krzna i pliša kod kuće u perilici rublja|date=27.9.2020|work=Jane Bartosh|accessdate=3. 8. 2021}}
* {{Наведена мрежна страница|url=https://treccani.it/enciclopedia/velluto_(Enciclopedia-Italiana)/|title=VELLUTO|work=Treccani - Istituto della Enciclopedia Italiana|language=италијански|accessdate=9. 8. 2021}}
[[Категорија:Ткаенини]]
[[Категорија:Страници со непрегледан превод]]
[[Категорија:Галицизми]]
| 