Естонија: Разлика помеѓу преработките

[проверена преработка][проверена преработка]
Избришана содржина Додадена содржина
с Јазична исправка, replaced: Официјален јазик → Службен јазик using AWB
Ред 135:
{{main|Географија на Естонија }}
 
Естонија е прибалтичка земја. Се протега и на група од 1521 острови, меѓу кои најголеми се [[Сарема]] и [[Хиума]]. Релјефот е претставен претежно со низини. Вкупната површина на земјата изнесува 45,226  km², и според тоа се наоѓа на [[Листа на држави и територии по површина|129 место по големина во светот]]. Естонија има копнени и водни граници. Копнените граници и се со [[Латвија]] и [[Русија]], и тоа на југ со [[Латвија]] и на исток со [[Русија]]. Водните граници се со [[Финска]], [[Латвија]], [[Русија]] и [[Шведска]].
 
== Политички систем ==
Ред 147:
Естонија е поделена на 15 [[окрузи во Естонија|окрузи]] (''maakond''). На чело на секоја од нив стои управник (''maavanem''), кој е претставник на државната влада на регионално ниво. Управникот го назначува самата влада и има петгодишен мандат.
 
Окрузите понатаму се делат на [[општина|општини]], и тоа од два типа: „градски“ (''linn'') и „селски“ (''vald'').
 
Податоците на населението се однесуваат на состојбата на 31 декември 2011 г.<ref name="countypopulation">{{цмс|url=http://pub.stat.ee/px-web.2001/Dialog/varval.asp?ma=PO0222&path=../I_Databas/Population/01Population_indicators_and_composition/04Population_figure_and_composition/&lang=1|title=Население по пол, народност и окрузи на 1 јануари|date=31 декември 2011|work=stat.ee|publisher=Статистика Естонија}} {{en}}</ref>
Ред 197:
Благодарение на сеопфатните реформи стопанството за кратко време закрепнало, а периодот на транзиција од социјалистички на капиталистички систем не бил турбулентен како во некои други држави со слична проблематика. Така националниот БДП во споредба со [[Европска Унија|ЕУ]] пораснал од 34,8 % колку што изнесувал во [[1996]], на 65 % во [[2007]] година. За помалку од 20 години стопанска транзиција, естонското стопанство се трансформирало и интегрирало со стопанските системи на соседните нордиски земји, посебно на [[Шведска]] и [[Финска]],<ref>[http://www.vm.ee/en/estonian-economy-overview Еstonian economy overview]</ref> и според податоците на [[Светска банка|Светската банка]] достигнала статус на високоразвиена економија. Бруто домашниот производ по жител бележи константен раст, па така од 23.631 долара во [[2012]] пораснал на 29.543 долари во [[2016]]. години.<ref>{{cite web|title=GDP per capita, PPP (current international $) | publisher = World Bank | url = http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.PP.CD | accessdate=}}</ref> Бројни реформи значително го олесниле развојот на малите бизниси во земјата, па така според индексот на економски слободи за 2015 година Естонија била рангирана на високото 8. место во светот, односно на 4. место меѓу европските држави.<ref>{{cite web|url=http://www.heritage.org/index/country/estonia| title = Estonia| publisher = | accessdate=27. 3. 2015}}</ref> Заради успешната и брза стопанска транзиција и наглиот развој Естонија често се нарекува и [[балтички тигар]] (заедно со стопанствата на [[Летонија]] и [[Литванија]]).
 
Во ноември 1999 година Естонија станала членка на [[СТО|Светската трговска организација]], а од [[2010]] и на [[Организација за економска соработка и развој| Организација за економска соработка и развој ]] (OECD).<ref>{{cite web|url=http://www.oecd.org/estonia/estoniasaccessiontotheoecd.htm | publisher = [[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]] | title = Estonia’s accession to the OECD |date=9. 12. 2010 | accessdate=}}</ref>
 
Пред официјалното придружување на [[еврозона]]та, национална валута била [[естонска круна|естонската круна]] која била вrзана за [[германска марка|германската марка]] во однос 1 DEM за 8 EEK. Круната како официјална естонска валута била во оптек во два наврата, [[1928]]–[[1940]] и [[1992]]–[[2011]] година. Нејзи ѝ претходела [[естонска марка|естонската марка]] која била во оптек од [[1918]] до [[1927]] година, а ја наследило [[евро]]то откако Естонија официјално ја усвоила единствената европска валута како сопствено платежно средство [[1 јануари]] 2011 година. Со воведувањето на еврото Естонија станала 17. членка на еврозоната. Замената на естонската круна за евро била вршена по курс 1€ за 15,64664 EEK.<ref name="euroreuters">{{cite news|last=Mardiste| first = David| title = Estonia joins crisis-hit euro club| url = http://www.reuters.com/article/2011/01/01/us-estonia-euro-idUSTRE6BU0S720110101| accessdate=2. 1. 2011|date=1. 1. 2011| agency = Reuters}}</ref> Во текот на периодот на советска власт официјална валута била [[советска рубља|советската рубља]].
Ред 203:
Според податоците на Евростат, Естонија има најмал јавен долг меѓу сите земји на [[Европска Унија|Европската Унија]] кој на крајот на 2010 година изнесува 6,7 % од националниот БДП.<ref>[http://ec.europa.eu/eurostat/web/government-finance-statistics/publications/press-releases Eurostat news release]. [https://web.archive.org/web/20111027125232/http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/2-21102011-AP/EN/2-21102011-AP-EN.PDF Архивирано] 27. 10. 2011. на [[Wayback Machine]].</ref> Од европските фондови за развој Естонија во периодот 2007–2013 добила околу 3,4 милијарди евра.<ref>{{cite web|url=http://struktuurifondid.ee/ | title = European Union Structural Funds in Estonia | publisher = Struktuurifondid.ee | accessdate=}}</ref>
 
Естонската економија директно ги осетила последиците од големата економска криза (2007–2010), па така БДП во првата половина на 2008 година паднал за 1,4 %, а до крајот на истата година дури за 9 %. Економијата се стабилизирала дури во почетокот на 2010 година и поново почнала да бележи раст. Така во третиот квартал на 2010 година, индустриското производство пораснало дури за 23 % во споредба со истиот период претходната година. Оттогаш економијата секоја година бележи континуиран раст.<ref name="Stat">{{cite web|url=http://www.stat.ee/pohinaitajad | title = Eesti Statistika – Enim nõutud statistika | publisher = Stat.ee |date=23. 3. 2010 | accessdate=}}</ref> Според статистичките податоци од март 2016 година, просечната месечна плата изнесувала 1.105 евра.<ref name=StatisticsEstonia>{{cite web|last=Aron| first = Allan| last2=Puura| first2 = Evelin| url = http://www.stat.ee/ | title = Avaleht – Eesti Statistika | publisher = Stat.ee |date=| accessdate=}}</ref> Меѓутоа постојат значителни разлики во висината на БДП меѓу поедините окрузи во земјата. Подрачјето околу главниот град [[Талин]] учествува со повеќе од 50 % од вкупниот национален БДП.<ref name="BBN">{{cite web|last=Koovit| first = Kaja| url = http://www.balticbusinessnews.com/?PublicationId=f47e445a-e234-432f-b7b0-137ca0bff47d | title = bbn.ee – Half of Estonian GDP is created in Tallinn | publisher = Balticbusinessnews.com |date=1. 6. 2011 | accessdate=}}</ref> Така во 2008 година БДП во Талин изнесувал 172 % од просечниот БДП на национално ниво, или дури 115 % од просечниот БДП на ниво на ЕУ.<ref name="Statistics">[http://www.stat.ee/dokumendid/30210 Half of the gross domestic product of Estonia is created in Tallinn]. Statistics Estonia. Stat.ee. 29. 9. 2008. </ref> Стапката на невработеност во март 2016 година изнесувала 6,4 % што било под просекот на ЕУ, односно пет пати помалку од просекот на еврозоната.<ref name="Statistics Estonia">{{cite web|url=http://www.stat.ee/29958 | title = Real GDP per capita, growth rate and totals – Statistics Estonia | publisher = Stat.ee | accessdate=| archive-url = https://web.archive.org/web/20131114083834/http://www.stat.ee/29958 | archive-date=14. 11. 2013 | dead-url = yes | df = }}</ref> Единствен период во кој бил бележен константен раст на невработеноста бил периодот од мај 2008 до мај 2009 година кога невработеноста пораснала од 3,9 % на дури 15,6 %.<ref>{{cite news|last=Zumbrun| first = Joshua | title = In Pictures: The World's Hardest-Hit Economies | work = Forbes | url = http://www.forbes.com/2009/07/08/economics-iceland-ireland-business-beltway-countries_slide_4.html}}</ref> Во 2012 година Естонија била единствената членка на еврозоната со буџетски суфицит и со јавен долг од само 6 %.<ref>{{cite web|title=Estonia Uses the Euro, and the Economy is Booming| url = http://www.cnbc.com/id/47691090/| publisher = CNBC| accessdate=|date=5. 6. 2012}}</ref>
 
Според проценките на центарот за економски стуции (''Centre d'Etudes Prospectives et d'Informations Internationales'') доколку продолжи актуелниот тренд на стопанскиот раст, естонската економија до 2025 година ќе го достигне нивото на развој на нордиските земји, а до 2050 година ќе стане една од најпродуктивните економии во рамките на Европската Унија.<ref>{{cite web|title=The Great Shift: Macroeconomic projections for the world economy at the 2050 horizon | publisher = CEPII | location = France |date=фебруар 2012 | url = http://www.cepii.fr/anglaisgraph/workpap/pdf/2012/wp2012-03.pdf | accessdate=}}</ref>
Ред 251:
[[Податотека:Eesti Raudteed.svg|мини|лево|300п|Најважните железнички линии во земјата]]
 
Вкупната должина на сите патишта во земјата изнесува 57.565 &nbsp;km, од кои само 12.926 &nbsp;km се асфалтирани (податоци за 2013 година). Главната причина за лошата патна инфраструктура, покрај недостатокот од пари е и малата густина на населеност и готово ненаселеност во многу делови на земјата. Околу 10 % или 1.602 &nbsp;km се патни сообраќајници со национално значење. Најважни автопатишта се Е20 [[Талин]]–[[Нарва (град)|Нарва]]–[[Санкт Петербург]] (должина 211 &nbsp;km), Е263 Талин–[[Тарту]]–[[Виру (град)|Виру]]–понатаму кон [[Псков]] и [[Рига]] (291 &nbsp;km), Е264 [[Јихви]]–Тарту–[[Валга]] (216 &nbsp;km), Е67 Талин–[[Парну]]–понатаму кон Рига (193 &nbsp;km) и други. Постојат вкупно 12 патни правци од прв степен. Патниот сообраќај доминира во превозот на патници со удел од околу 90 % во вкупниот патнички сообраќај.
 
Железницата доминира во карго секторот и со овој вид на превоз се транспортира скоро 70% од вкупниот транспорт на стоки. Вкупната должина на сите железнички пруги во земјата изнесува околу 1.200 &nbsp;km, додека во употреба се околу 900 &nbsp;km. Железничкиот сообраќај е во сопственост на државата, а ширината на коловозот е 1.520 &nbsp;mm. Најфреквентни железнички правци се Талин–[[Тапа]]–Нарва, Талин–[[Палдиски]], Талин–[[Рапла]] и Тапа–Тарту.<ref name="Саобраћај">{{cite web|title=General overview of Estonian economy // Transit and transport | url=http://www.estonica.org/en/Economy/General_overview_of_Estonian_economy/Transit_and_transport/
| website=Estonica| publisher = Encyclopedia Estonica| accessdate=22. 2. 2017}}</ref>
 
Ред 291:
|}
 
Според официјалниот државен регистер на пристаништа, во Естонија постојат 45 пристаништа и скори сите се наоѓаат на балтичките брегови. Најголеми и економски најважни пристаништа се [[Муга]] (во близина на Талин), Талин (со неколку пристаништа), Палдиски, [[Кунда]], Парну и [[Силамае]]. Најголемо значење во патничкиот сообраќај на Балтикот има компанијата Таллинк која одржува редовни бродски врски меѓу Талин од една и Хелсинки, Санкт Петербург и шведски градови од друга страна. Во текот на летните месеци од Талин кон Хелсинки поаѓаат траекти на секој саат, а рутата меѓу овие два града во должина од околу 80 &nbsp;km годишно ја поминуваат околу 8 милиони патници.<ref name="Саобраћај"/> Меѓу континенталниот дел и островите постојат редовни траектни линии.
 
Во земјата има 12 аеродроми и 1 хелиодром. Талинскиот аеродром „Ленарт Мери“ е најголем во земјата и во текот на 2016 година истиот опслужил 2.221.615 патници.<ref>{{cite web|url=http://www.tallinn-airport.ee/en/about-us/statistics/ | title = Statistics — Tallinn Airport | publisher = www.tallinn-airport.ee | accessdate=}}</ref> Меѓународни летови се воспоставени и од аеродромите во Парну и Тарту. Сите четири поголеми острови исто така имаат сопствени аеродроми од кои главно се воспоставени линии во домашниот сообраќај.
Ред 303:
 
Најважни извозни производи се машини и опрема, дрво и хартија, облека, храна, мебел, како и производи од хемиската и металната индустрија.<ref name="CIAworld">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/en.html | title = CIA World Factbook: Estonia | publisher = Cia.gov | accessdate=| deadurl = yes | archiveurl = https://www.webcitation.org/5frSfZeR7?url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/en.html | archivedate=7. 4. 2009 }}</ref> Значаен дел во извозот претставува електричната енергија, во просек околу 1,562 милијарди киловатчасови годишно. Од друга страна годишно во просек се увезува околу 200 милиони киловатчасови електрична енергија. Најмногу се увезува [[нафта]] (од [[Литванија]] и [[Норвешка]]) и [[земен гас]] (од [[Русија]]). Трите најважни извозни пазари на Естонија се [[Шведска]], [[Финска]] и [[Летонија]] на кои отпаѓа околу половина од вкупниот извоз.
 
 
== Население, јазик и религија ==
Ред 325 ⟶ 324:
[[Податотека:Korghoone.PNG|мини|десно|Црква Свети Олаф.]]
 
Според последната анкета спроведена од страна на [[Евробарометар]] во [[2005]], <ref name=EUROBAROMETER>{{цитирана веб страница|url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_225_report_en.pdf|title=Eurobarometer on Social Values, Science and technology 2005|page=11|format=PDF|accessdate=2007-05-05}}</ref> 16% од граѓаните на Естонија одговориле дека "веруваат во Бог", а 54% одговориле дека "постои некоја друга сила" и 26% одговориле дека "неверуваат ниту во Бог ниту во некоја надприродна сила". Според оваа анкета, [[Естонци|Естонците]]те се наоѓаат на самиот врв во [[Европска унија|Европската унија]] како најголем атеистички народ. Историски, сепак, Естонија била на повеќе пати била седиште на [[Лутеранство|Лутеранството]]то.
 
Според последната анкета спроведена од страна на [[Евробарометар]] во [[2005]], <ref name=EUROBAROMETER>{{цитирана веб страница|url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_225_report_en.pdf|title=Eurobarometer on Social Values, Science and technology 2005|page=11|format=PDF|accessdate=2007-05-05}}</ref> 16% од граѓаните на Естонија одговориле дека "веруваат во Бог", а 54% одговориле дека "постои некоја друга сила" и 26% одговориле дека "неверуваат ниту во Бог ниту во некоја надприродна сила". Според оваа анкета, [[Естонци|Естонците]] се наоѓаат на самиот врв во [[Европска унија|Европската унија]] како најголем атеистички народ. Историски, сепак, Естонија била на повеќе пати била седиште на [[Лутеранство|Лутеранството]].
 
Помалку од една третина од населението се декларира како религиозно односно околу 32% од населението. Во Естонија има повеќе религиозни организации и тоа:
Ред 338 ⟶ 336:
Исто така има и голем број на помали Протестантски, еврејски, будистички и други религиозни групи.
 
Етнички, Естонија е составена од [[Естонци]] со 68.7 %, [[Руси]] со 25.6 % и останати народи 5.7 %. ОфицијаленСлужбен јазик е [[Естонски јазик|естонскиот]], но доста се зборува и [[Руски јазик|рускиот]].
 
== Култура ==
Ред 378 ⟶ 376:
* [http://www.visitestonia.com/ Постете ја Естонија, портал]
* {{wikivoyage|Estonia}}
 
 
{{Држави на Европскиот континент}}
Ред 384 ⟶ 381:
 
{{Нормативна контрола}}
 
[[Категорија:Естонија| ]]
[[Категорија:Држави во Европа]]