Википедија

Триесетгодишна војна: Разлика помеѓу преработките

Интерактивен преглед на историјата
[проверена преработка][проверена преработка]
← Постаро уредувањеПоново уредување →
Избришана содржина Додадена содржина
НагледноВикитекст
с Правописна исправка, replaced: (Свето римско царство) → (Свето Римско Царство) (4) using AWB
с Јазична исправка, replaced: Светата Римска империја → Светото Римско Царство (8) using AWB
Ред 10:
* Подем на [[Бурбони|Бурбонската династија]]
* Подем на [[Шведска империја|Шведската империја]]
* Децентрализација на [[Света Римска Империја|СветатаСветото РимскаРимско империјаЦарство]]
* [[Француско-шпанска војна (1635)|Француско-шпанска војна]] во 1659
* Значителен пад во моќта и влијанието на Католичката црква
Ред 113:
Но, верската напнатост започнала да се зголемува сè повеќе. Ова најмногу се осетило кон втората половина на [[16 век]]. [[Аугсбургски мир|Аугсбуршкиот мир]] од [[1555]] година не се почитувал во голема мера, бидејќи поединци-епископи кои ја промениле својата вера, не ја предавале својата епископија како што биле задолжени според договорот. [[Калвинизам|Калвинизмот]] се ширил многу брзо низ [[Германија]], на кој начин станала трета најголема религија во земјата. Некои католички владетели во [[Шпанија]] и дел од [[Источна Европа]] настојувале да ги повратат своите католички влијанија од [[протестанти]]те.<ref name="POP-HLS">{{цитирана веб страница|url=http://www.historylearningsite.co.uk/peace_of_prague.htm|title=::The Peace of Prague::|publisher=www.historylearningsite.co.uk|accessdate=2008-05-24 }}</ref><ref name="POP-GN">{{цитирана веб страница|url=http://www.germannotes.com/archive/article.php?products_id=492|title=Peace of Prague (1635) - Historic Event&nbsp;&nbsp;— German Archive: The Peace of Prague of 30 мај 1635 was a treaty between the Holy Roman Emperor, Ferdinand II, and most of the Protestant states of the Empire. It effectively brought to an end the civil war aspect of the Thirty Years' War (1618-1648); however, the war still carried on due to the continued intervention on German soil of Spain, Sweden, and, from mid-1635, France.|publisher=www.germannotes.com|accessdate=2008-05-24 }}</ref>
 
За разлика од [[Хабсбуршка Шпанија|шпанските Хабсбурзи]], хабсбуршкиот владетел на германските земји [[Карло V]] станал доста потолерантен. [[Фердинанд I (Свето Римско Царство)|Фердинанд I]], [[Максимилијан II (Свето Римско Царство)|Максимилијан II]], [[Рудолф II (Свето Римско Царство)|Рудолф II]] и [[Матијас I (Свето Римско Царство)|Матијас I]] ја продолжиле толерантноста кон верата, бидејќи во преден план биле свесни околу опасноста која може да и се случи на нивната империја, како и од помислата за тоа низ што сè поминала [[Кралство Англија]] кога кралот [[Хенри VIII]] во [[1534]] година ја започнал својата политичка и верска нетолеранција кон [[Римокатоличка црква|Римокатоличката црква]]. За миг, во внатрешноста на [[Света Римска империја|СветатаСветото РимскаРимско империјаЦарство]] бил избегнат верскиот конфликт, главно поради забраната за слободно ширење на верата. Од друга страна пак, ова многу ги вознемирило оние коу посакувале да постои само една вера и религија на стариот континент. [[Шведска]] и [[Данска]], како лутерански кралства, постојано барале начин како да подпомогнат на протестантите кои живееле во внатрешноста на СветатаСветото РимскаРимско империјаЦарство.
 
Оваа напнатост помеѓу народите довела до избувнување на насилие во [[1606]] година во германскиот град [[Донауверт]]. До неред дошло откако лутеранската црква ги спречила католиците од швабскиот град да одржат процесија. По ова интервенирал [[Максимилијан I Баварски]], кој застанал на страната на католиците. По крајот на нередите, [[калвинизам|калвинистите]] во [[Германија]] се чувствувале како најзагрозени, па затоа во [[1608]] година основиле протестантска унија на чие чело застанал [[Фридрих IV Палатински]], чијшто син пак ќе има голема улога во т.н. ''Триесетгодишна војна''. [[Фридрих IV Палатински]] ја зел под контрола [[Рајнска област-Пфалц|Рајнската област]], една од државите на [[Рајна]], која ја посакувале [[Хабсбуршка Шпанија|шпанските Хабсбурзи]]. Како одговор од основувањето на [[Протестантска унија|Протестантската унија]],<ref name="tripod">{{цитирана веб страница|url=http://thirtyyearswar.tripod.com/revolt.html|title=Bohemian Revolt-30 Years War|publisher=Thirty Years War|accessdate=2008-05-25}}</ref> католиците одговориле во [[1609]] кои пак основале [[Католичка унија]], на чие чело застанал [[Максимилијан I Баварски]].
Ред 154:
[[Податотека:Kristian IV av Danmark, malning av Pieter Isaacsz 1611-1616.jpg|thumb|200px|Кристијан Дански]]
 
Кралот на Данска, [[Кристијан IV Дански]] ([[1577]]-[[1648]]) бил [[Лутеранство|лутеран]], а како војвода на [[Холштајн]] бил потомок од [[Света Римска империја|СветатаСветото РимскаРимско империјаЦарство]]. Тој ги помагал лутеранските влладетели во војната против СветатаСветото РимскаРимско империјаЦарство, плашејќи се дека е можно данскиот суверенитет како протестантска нација да биде загрозен. Во текот на првата фаза од војната остварил и територијални придобивки во [[Северна Германија]]. [[Хамбург]] во [[1621]] година го признал суверенитетот на [[Данска]], а синот на Кристијан станал епископ на [[Бремен]].
Како владетел, [[Кристијан IV Дански]] се покажал доста упорен и способен. Данска како земја станала стабилна и богата земја. Данска го наплаќала преминот преку [[Ересунд]], а добила и големи воени [[репарација|репарации]] од [[Шведска]]. Во тоа време единствено [[Баварија]] била единствената земја како Данска во [[Европа]] која била толку стабилна и богата. Данска својата подршка за влегување во војната ја добила од кардиналот [[Арман Жан ди Плеси де Ришелје]], кој заедно со Холандија и [[Англија]] обеќал дека финансиски ќе ја помага војната против [[Света Римска империја|СветатаСветото РимскаРимско империјаЦарство]].
 
За да се одбрани од данската интервенција, императорот Фердинанд II го повикал војсководецот [[Албрехт Валенштајн]] за противдејство, бидејќи бил еден од многуте кои се збогатиле на сметка на протестантските имоти. [[Албрехт Валенштајн]] барал единствено тој да има контрола врз благајната на армијата, армијата да има слободно право да располага со пленот освоен преку војна а со тоа и слободно ограбување на заземаните територии. На таков начин тој многу бргу создал армија од 30.000 војници, а покасно оваа бројка достигнала до 100.000. Од друга страна данскиот крал немал никакви информации околу формирањето на оваа нова групација ниту пак имал среќа да создаде некаков сојуз.
Ред 184:
[[Податотека:Battle of Lens.jpg|thumb|200px|[[Битка кај Ленс]], 1648.]]
 
[[Франција]] во целина била католичка земја, и како таква била голем конкурент на СветатаСветото РимскаРимско империјаЦарство и Шпанија. Во војната застанала на страната на протестантите. Кардиналот [[Арман Жан ди Плеси де Ришелје]] бил прв министер на [[Луј XIII]]. Тој сметал дека Хабсбуршката династија сѐ уште е премногу опасна за Франција бидејќи во нејзини раце биле голем број на територии меѓу кои и источната граница со Франција и големото влијание кон Холандија. Главно поради овие причини, Франција стапила во сојузот со [[Холандија]] и [[Шведска]]. Генералот [[Јохан фон Верт]] и шпанскиот кардинал [[Фердинанд Хабсбург]] започнале со тивкото управување со [[Шампањ]] и [[Бургундија]], а со тоа ја загрозиле состојбата и на [[Париз]] во [[1636]] година. Австриската армија навлегла во Франција и постигнала привремен успешен резултат. Сепак следувал период во кој империјата на повеќе пати била поразувана. [[Бернхард фон Вај]] и мар-Сакс шведскиот генерал Банер победиле во Германија. По ова следувале победата кај [[Витшок]], преземање на тврдината [[Брајзах-ам-Реин]], сметана за една од најнедостапните во [[Европа]] (1638). Во [[1639]] односно [[1641]] година [[Бернхард фон Вај]] и Банер починале. Фердинанд II бил наследен од [[Фердинанд III (Света Римска империја)|Фердинанд III]] ([[1637]]). Во [[1642]] умира и францускиот кардинал Ришелје, а на негово место застанал [[Џулио Мазарини]], кој ја продолжил истата политика како и својот претходник. Германија била истоштена од војната.
 
Мирните преговори започнале во [[1640]] година, но дипломатските работи оделе пребавно и несигурно. Во меѓувреме империјата била нападнета од страна на Шведска под контрола на генерал [[Ленарт Торшенсон]] и францускиот генерал [[Луј де Конде]]. Шведска повторно победила во битката кај Брајтенфелд од 1642 година. Од таму се упатила кон Данска, која била сојузник на католиците. Следувала победата на Конде кај Рокроа (1643), кај Нердлинген (1645). Противниците на Австрија стигнале во близината на Виена. Нејзиниот насилен сојузник, Баварија, била окупирана. Шпанија доживеала пораз во 1648 година кај Ленс. Така, во 1648 година бил потпишан [[Вестфалски мировен договор]].
Ред 206:
== Политички последици ==
 
Како резултат на војната, [[Германија]] била поделена на голем број на територии, кои скоро сите имале свој суверенитет. Тоа бил период на голема слабост на СветатаСветото РимскаРимско империјаЦарство. Вијната покажала дека [[Шпанија]] повеќе не е најсилна европска сила, е дека пропаѓа воено и политички. Додека Шпанија била зафатена со војната со [[Франција]], [[Португалија]] станала независна во [[1640]] година, по 60 години под власт на Шпанија. Шпанија конечно била присилена да ја признае независноста на Холандија во [[1648]] година, со кое завршила [[Осумдесетгодишна војна|Осумдесетгодишната војна]]. На таков начин, Франција станала најмоќна и највлијателна сила во [[Европа]].
Поразот на Шпанија исто така означувал и слабеење на [[Хабсбуршка династија|Хабсбуршката династија]], на сметка на [[Бурбонска династија|Бурбонската династија]]. Шведска станала доминантна сила на Скандинавскиот полуостров.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/wiki/Триесетгодишна_војна“