Википедија

Озонска обвивка: Разлика помеѓу преработките

Интерактивен преглед на историјата
[проверена преработка][проверена преработка]
← Постаро уредувањеПоново уредување →
Избришана содржина Додадена содржина
НагледноВикитекст
Нема опис на уредувањето
сНема опис на уредувањето
Ред 1:
'''Озонската обвивка''' преставува дел од [[атмосфера]]та на височина од 19 до 48км48 км од земјината површина, иако дебелината на слојот варира со годишните времиња и географски.<ref>{{цитирана веб страница|url=http://www.ozonelayer.noaa.gov/science/basics.htm|title=Science: Ozone Basics.|accessdate=2007-01-29|language=English}}</ref> Според тоа каде се наоѓа [[озон]]от, тој може да го заштити или да му наштети на живиот свет. Најголем дел од озонот (над 91%) се наоѓа во озонската обвивка во [[стратосфера]]та (обвивка на атмосферата меѓу 10 и 40 кm над Земјата), каде делува како штит кој ја заштитува земјината површина од штетното ултравиолетово зрачење<ref name="NASA">{{цитирана веб страница|url=http://www.nas.nasa.gov/About/Education/Ozone/ozonelayer.html|title=Ozone layer|accessdate=2007-09-23|language=English}}</ref>. Со слабеењето на оваа обвивка, луѓето и живиот свет би биле поизложени на УВ зрачења кои предизвикуваат [[рак на кожа]]та, [[катаракт]]и и [[имуни заболувања]]. Поблизу до Земјата во [[тропосфера]]та (обвивка на атмосферата од површината до 10 km височина), озонот е штетен загадувач што предизвикува оштетувања на белодробното ткиво и на [[растенија]]та.
 
Количините на „добар“ - стратосферски и „лош“ - тропосферски озон зависат од балансот помеѓу процесите кои го создаваат и оние кои го уништуваат. Нерамнотежата на балансот може да има сериозни последици за животот на [[Земја]]та, бидејќи научниците добиваат докази дека се случуваат промени во нивоата на озонот, нивото на штетниот тропосферскиот озон се зголемува во [[воздух]]от кој го дишиме, а корисниот стратосферски озон се намалува во нашата заштитна озонска обвивка.
Ред 7:
[[Податотека:Ozone cycle.svg|thumb|350px|Претворање на кислородот во озон.]]
 
Во стратосферата, озонот се создава главно од [[ултравиолетовото зрачење]]. Кога високо енергетските УВ зраци ги погодуваат обичните [[кислород]]ни атоми (О<sub>2</sub>), тогаш тие го делат молекулот во два посебни кислородни атоми. Слободниот кислороден атом тогаш се соединува со друг кислороден молекул и се формираобразува молекула на озон (О<sub>3</sub>). Озонот е мошне важен, бидејќи апсорбира спектар на ултравиолетови зраци. Кога молекул на озон апсорбира дури и ултравиолетово зрачење со ниска енергија, тој се дели во обичен молекул на кислород и слободен кислороден атом. Обично слободниот кислороден атом бргу пак се соединува со молекул на обичен кислород, формирајќиобразувајќи друг молекул на озон. Заради овој озонско-кислороден циклус, штетните ултравиолетови зраци постојано се претвораат во [[топлина]].
 
Природните реакции освен озонско-кислородниот циклус опишан погоре исто така влијаат врз концентрацијата на озон во стратосферата т.е. во озонската обвивка. Бидејќи озонот и атомите на слободен кислород се многу нестабилни, тие лесно реагираат со соединенија на [[азот]], [[водород]] и [[хлор]] кои се природно наоѓаат во земјината [[атмосфера]] (ослободени и од копнени и од океански [[извори]]). На пример, еден единствен [[атом]] на хлор може да претвори озон во кислороден [[молекул]] и оваа загуба на озон влијае врз создавањето на озон од високо енергетските УВ зраци кои ги погодуваат молекулите на кислород.
Ред 18:
Почнувајќи од раните 1970-ти, научниците нашле докази дека човечките активности го нарушуваат озонскиот баланс или рамнотежа. Човечкото создавање на хемикалии кои содржат хлор, како што се [[хлорофлурокарбонатите]] (CFC) додале дополнителен фактор кој го уништува озонот. CFC се соединенија составени од хлор, [[флуор]] и [[јаглерод]] сврзани заедно.<ref>{{цитирана веб страница|url=http://www.eia.doe.gov/oiaf/1605/archive/gg97rpt/chap5.html|title=Halocarbons and Other Gases|accessdate=2008-06-24|language=English|author=Energy Information Administration/Emissions of Greenhouse Gases in the United States 1996|date=[[2008-06-24]]}}</ref> Бидејќи тие се многу стабилни молекули, не реагираат лесно со други хемикалии во долниот дел на атмосферата. Една од неколкуте сили која може да го расцепи молекулот на CFC е УВ-зрачењето. Во долната атмосфера, CFC молекулите се заштитени од УВ-зрачење од самата озонска обвивка. Така CFC молекулите може да мигрираат недопрени нагоре кон стратосферата. Иако CFC молекулите се потешки од возухот, воздушните струења и процесите на мешање на атмосферата ги носат во стратосферата.
 
Кога молекулите на CFC се во стратосферата, тие веќе не се заштитени од ултравиолетовите зраци. Бомбардирани од сончевото УВ-зрачење, CFC молекулите се распаѓаат, ослободувајќи атоми на хлор. Слободните атоми на хлор тогаш реагираат со озонските молекули, земајќи еден кислороден атом за да формираатобразуваат [[хлор моноксид]], оставајќи молекули на обичен кислород.
Ако секој атом на хлор ослободен од молекул на CFC уништува само едн молекул на озон, тогаш CFC молекулите не би биле сериозна закана за озонската обвивка. Но, кога молекулот на хлор моноксид ќе најде слободен атом на кислород, тогаш кислородниот атом го расцепува молекулот на хлор моноксид и го одзема кислородниот атом, а со тоа го ослободува атомот на хлор во атмосферата. Оваа реакција се случува повеќе пати, овозможувајќи еден единствен атом на хлор да делува како катализатор, уништувајќи многу молекули на озон.
Ред 26:
== Озонската дупка над Антартикот ==
 
Секоја пролет, озонската обвивка над [[Антартик]]от скоро исчезнува, формирајќиобразувајќи „дупка“„[[озонска дупка]]“ над целиот [[континент]]. Дупката е создадена како резултат на интеракцијата на некои хемикалии создадени од човекот, на пример-[[фреон]]от со уникатната клима на Антартикот и екстремно ниските температури. Озонот во стратосферата го апсорбира ултравиолетовото зрачење од [[Сонце]]то, а со тоа го заштитува живиот свет. По откривањето на озонската дупка, многу од хемикалиите кои го уништуваат озонот се забранети, но тие ќе останат во атмосферата уште десетици години.
 
Во 2000 година, озонската дупка пораснала побргу од вообичаено и исклучително се проширила. До првата недела на септември дупката била најголема од кога и да е - 11,4 милиони квадратни милји. Релативно типична мерка за нивото на озон во атмосферата е 300 [[Добсонови Единици]] и е еквивалентно на 0,12 [[инч]]и дебела озонска обвивка. Нивоа под 200 Добсонови Единици се сметаат за значително уништување на озонот. Рекордно ниското ниво на озон се мисли дека е резултат на ниските температури на Антартикот во есента и зимата. Во октомври, дупката се намалила драматично, многу побргу од вообичаено. До крајот на октомври, дупката била само една третина од претходната големина. Во типична година, озонската дупка не исчезнува до крајот на ноември. Научниците на НАСА биле изненадени со ова рано намалување на озонската дупка и шпекулираат дека е поврзано со климата во регионот.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/wiki/Озонска_обвивка“