Ренесансна архитектура: Разлика помеѓу преработките

'''Ренесансната''Ренесансна архитектура''' е— период во историјата на [[архитектонски стилархитектура]] развиен во периодотта меѓу раниот [[15 век|XV]] и [[17 век|XVII век]] во различни региони на [[Европа]], во која имало свесно заживување и развој на одредени елементи од грчката античка и римска мисла. Стилски, ренесансната архитектура ја следи [[готска архитектура|готската архитектура]], а подоцна е наследена од [[барокна архитектура|барокната архитектура]].

Иако терминот ренесанса бил користен прво од францускиот историчар [[Џулс Микелет]], неговата подолготрајна дефиниција му ја дал швајцарскиот историчар [[Јаков Буркхарт]], чија книга „[[Културата„Културата на ренесансата во Италија 1860]]“1860“<ref>The Civilization of the Renaissance in Italy, 1860, English translation, by SGC Middlemore, in 2 vols., London, 1878)</ref>, извршила влијание врз развојот на модерната интерпретација на италијанската ренесанса. Фолиото на одмерени цртежи "''Зградите на модерен Рим''", најпрво објавено во [[1840]] од [[Пол Летаројли]], исто така одиграло важна улога во обновувањето на интересот во овој период<ref>[[Erwin Panofsky]], ''Renaissance and Renascences in Western Art'', (New York: Harper and Row, 1960)</ref>. Ренесансниот стил бил признаен од страна на современици со поимот „на древниот начин“ (на Римјаните ...)

Историчарите често ја делат ренесансата во [[Италија]] во три етапи<ref>Some architectural histories eg. Sir [[Banister Fletcher]], include Baroque as a phase of Renaissance architecture. Because of its extent, diversity and deviation from the Classical it is not included here and is the subject of a main article.</ref>. Каде што историчарите на уметноста можат да зборуваат за период на ''Ранарана ренесанса'', во кој го вклучуваат и развојот на сликарството и скулптурата од [[14 век|XIV век]], тоа вообичаено не е случај и во историјата на архитектурата. Лошите економски услови на доцниот [[14 век]] не произвеле објекти кои се сметаат за дел од ренесансата. Како резултат на тоа, зборот ренесанса помеѓу историчарите на архитектурата најчесто се однесува на периодот од [[1400]] до околу [[1525]] година, или подоцна во случајот на не-италијанските преродбеници.

* '''Ренесансаренесанса''' (околу 1400-1500) или Ранарана Ренесансаренесанса<ref>The ''Early Renaissance'' in architecture is most applicable to developments in Venice, where there was a more fluid development between medieval and Renaissance styles than in Florence. See: John McAndrew ''Venetian Architecture of the Early Renaissance'' (Cambridge: The MIT Press, 1980).</ref>

* '''Високависока Ренесансаренесанса''' (околу 1500-1525)

* '''Маниризам[[маниризам]]''' (околу 1520-1600)

=== Рана Ренесансаренесанса ===

===Висока Ренесансаренесанса===

Во текот на Високатависоката ренесанса, биле развиени и користени концепти од античкото време со поголем залог. Најрепрезентативен архитект е [[Донато Браманте]] ([[1444]]-[[1514]]), кој ја проширил применливоста на класичната архитекура кај современите згради. [[Сан Пјетро ин Монторио]] ([[1503]]), е директно инспириран од кружните [[Римски храм|римски храмови]]. Сепак, тој едвај бил роб на класичните форми и неговиот стил е тој кој што ќе доминира во италијанската архитектура во [[16XVI век]]<ref>Arnaldo Bruschi. ''Bramante'' (London: Thames and Hudson, 1977).</ref>.

Пред [[20XX век]], поимот маниризам имал негативни конотации, но сега се користи за опишување на историскиот период во поопшта и неосудувачка смисла.

Очигледните главни одлики на класичната римска архитектура биле освоени од страна на ренесансните архитекти. Сепак, со текот на времето се промениле формите и намените на зградите, исто како што се сменила и структурата на градовите. Меѓу најстарите градби на преродениот класицизам биле цркви, такви какви што Римјаните никогаш немале изградено. Ниту пак постоеле модели за типот на живеалишта во големите градови, кои биле барани од страна на богатите трговци од [[15XV век]]. Спротивно на тоа, немало интерес за огромни спортски објекти и јавни бањи, какви што Римјаните имале изградено. Античката подреденост била анализирана и реконструирана за да служи за нови цели.<ref>The list of characteristics below is expanded from a list based on Banister Fletcher. See below</ref>

Плановите на ренесансните згради имале правоаголен, симетричен изглед, во кој обично пропорциите се базирале на еден модул. Во рамките на една [[црква]], модулот е широк колку еден страничен брод. Потребата дизајнот на планот да се интегрира со фасадата била претставена како проблем во делото на [[Филипо Брунелески]], кој никогаш не бил во можност овој аспект да го спроведе во реализација. Првата зграда која го демонстрира ова е [[Бализика де Сант Андреа ди Монтова|Св. Андреа во Мантуа од Алберти]]. Развојот на планот во световната архитектура ќе започне во [[16XVI век]] и ќе кулминира со работата на Паладио.

Куполата била доста застапена, и како многу голема структурна карактеристика видлива само од надворешноста и како средство за покривање помали простори видливи само од внатрешноста. Куполите ретко биле користени во Средниотсредниот век, но по успехот на куполата во дизајнот на Брунелески за црквата Санта Мариа Дел Фиоре и неговата употреба во планот на Браманте за [[Базилика Свети Петар|црквата Св. Петар]] (1506) во [[Рим]], [[купола]]та станала неопходен елемент во црковната архитектура, а подоцна и во секуларната архитектура, како кај вилата [[Вила ротонда|Ротонда на Паладио]].<ref>A major use of this feature is great dome of the [[US Capitol Building]] (begun 1856) in [[Washington DC]] and all the subsequent State Capitals buildings in the [[Renaissance Revival]] style.</ref>

[[Италија]] од [[15XV век]], а особено градот [[Фиренца]], била домот на [[Ренесансаренесанса]]та. Токму во [[Фиренца]] започнал новиот архитектонски стил, и тоа не на начинот како што готскиот стил се развил од романскиот, туку бил свесно поставен во функција од страна на одредени архитекти чија цел била да го оживеат редот на минатото “''Златно доба''”. Научниот пристап кон античката архитектура се совпаднал со општата преродба на учењето, врз која голем број фактори имале влијание.

Во [[15XV век]], Фиренца, [[Венеција]] и [[Неапол]] ја зголемиле својата моќ и надвор од своите граници, овозможувајќи движење на артистите. Со ова Фиренца имала значајно влијание на уметноста во [[Милано]], а преку Милано и во [[Франција]].

Враќањето на папата од Авињон во 1377 година и новите истакнувања на Рим како центар на христијанската духовност, донеле налив на градење цркви во Рим, каков што немало речиси илјада години. Ова започнало во средината на 15-тиот век и станало поинтензивно во 16-тиотXVI век, достигнувајќи го својот врв во барокниот период. Изградбата на Систинската капела со нејзините уникатно важни декорации и целосната обнова на Свети Петар, една од најважните христијански цркви, биле дел од овој процес.

Во почетокот на 15-тиотXV век, Брунелески почнал да го истражува светот со цел да ги открие правилата кои го одредуваат начинот на кој еден човек гледа на работите. Забележал дека начинот на кој еден човек гледа на црквата во Фиренца и поплочениот тротоар околу неа зависи од една математички линеарна перспектива.

Првиот голем архитектонски проект на Брунелески била огромната купола од тули што го опфаќала централниот дел од катедралата во Фиренца која е дизајнирана од [[Арнолфо ди Камбио]] во 14-тиотXIV век но останала без покрив. Иако често опишувана како првата градба на ренесансата, сепак смелиот дизај на Брунелески ги користи прочуениот готски лак и готските ребра. Се чини дека иако стилот е готски и во согласност со самата градба, структурата на куполата е правена по налик на познатата купола од Антички Рим, што Брунелески го искористил во потрагата по решение.

== Ширењето на Ренесансатаренесансата во Италија ==

Во 15-тиотXV век, судовите на одредени италијански држави станале центри каде што се ширела ренесансната филозофија,архитектура и уметност.

Во доцниот [[15XV век|XV]] и раниот [[16 век|XVI век]], архитекти како што се Браманте, Антонио да Сангало -помладиот и други покажале маестралност во оживувањето на стилот и способноста да го пренесат на градби како црквите и градските палати, кои биле сосем различни од градбите во античките времиња. Стилот станал подекоративен со орнаменти, а стауите, отворите и куполите станале поочигледни. Овој архитектонски период е познат како “Висока„висока Ренесанса”ренесанса“ и се совпаѓа со времето на Леонардо, Микеланџело и Рафаел.

[[Балдасаре Перуци]] ([[1481]]–[[1536]]), бил архитект роден во [[Сиена]], но работел во [[Рим]]. Неговите дела ги премостуваат Високатависоката ренесанса и Маниризмот. Вилата Фарнесина од 1509 година, претставувала правилна монументална коцка со два еднакви катови со силно изразени прегради од редови на пиластри. Ѕидовите со фрески ја прават оваа градба невообичаена.<ref name=BF /> .

[[Микеланџело Буонароти ]] ([[1475]]–[[1564]]), бил еден од креативните гиганти чии дела ја одбележале Високатависоката ренесанса. Бил брилијантен во сите полиња на сликарството, скулптурата и архитектурата, а неговите достигнувања довеле значајни промени во секоја област. Неговата архитектонска слава се должи на две градби : ентериерот на [[Лаврентиска библиотека|Лаврентиската библиотека]] како и нејзиното лоби во манастирот Сан Лоренцо во [[Фиренца]] и базиликата Свети Петар во Рим.

Св. Петар била „''најголемата креацијатворба на Ренесансатаренесансата''“<ref name=BF />, за што биле заслужни голем број архитекти со своите вештини. Но при нејзиното завршување, дизајнот на Микеланџело бил најмногу застапен од дизајнот на кој било друг архитект.

Во [[Италија]] се одвивало незабележително преминување од архитектурата на Ранатараната и Високатависоката ренесанса и Маниризмот до архитектура во [[барокна архитектура|Барокниот стил]]. Певснер во своите коментари за предворјето на Лаврентијската библиотека спомнува дека „''според мотивите на ѕидовите Микеланџело се смета за татко на Барокот''“. Додека ова континуирано се одвивало во [[Италија]], прифаќањето на ренесансниот стил на архитектурата било поспоро во другите земји, како на пример во [[Англија]].

Барокниот стил еволуирал на почетокот на [[17XVII век]] во [[Италија]], во време кога биле изградени првите вистински ренесансни градби во Гринич и [[Вајтхолска палата|Вајтхол]] во [[Англија]] после подолг период на експериментирање со примената на класичните форми на локалните архитектонски форми или обратно, примената на ренесансните структурни форми во најширока смисла со отсуство на формулата за нивна употреба. Додека [[Англичани]]те откривале кои се правилата на [[Класицизам|класицизмот]], Италијаните веќе експериментирале со методи за нивно прекршување. Во Англија по реставрацијата на [[монархија]]та во [[1660]] година, архитектонската клима се променила и стилот се движел во насока на [[барок]]от. Наместо да се развива како во Италија, тој пристигнал целосно оформен.

[[Податотека:Chambord-wide-2004.jpg|thumb|Француска Ренесансаренесанса: [[Замокот ШамбордШамбор]] (1519–39)]]

[[16XVI век]] бил век на политичката надмоќ на [[Франција]] и [[Шпанија]], а подоцна и на [[Холандија]], [[Англија]], [[Германија]] и [[Русија]]. Како резултат на тоа, овие земји почнале да го увезуваат ренесансниот стил како показател на нивната нова културна позиција. Ова исто значело дека од 1500-тата година, па и подоцна, почнале да се појавуваат знаците на ренесансниот архитектонски стил надвор од Италија. Иако италијанските архитекти биле мошне барани, како [[Себастијано Серлио]] во [[Франција]], [[Аристотиле Фиораванти]] во [[Русија]] и [[Франческо Фиорентино]] во [[Полска]], наскоро не-Италијанците азпочнале со изучување на италијанската архитектура и ја преведувале со свои сопствени идиоми. Меѓу нив биле [[Филберт де л’Орме]] (1510–1570) во [[Франција]], [[Хуан Батиста де Толедо]] (починал 1567) во Шпанија и [[Иниго Џонс]] (1573–1652) во [[Англија]].<ref name= Jan />

За време на првите години од [[16XVI век]] [[Французи]]те биле вклучени во војните во северниот дел на [[Италија]], па така не само што богатствата на ренесансната уметност ги вратиле во Франција како свој воен плен туку донеле и нови стилистички идеи.

Во почетокот на [[17XVII век]] на [[Холандска Република|Холандската Република]], [[Хендрик де Кисер]] одиграл важна улога во развојот на ренесансниот стил во [[Амстердам]], кој имал локални карактеристики вклучувајќи ја и распространетоста на високи и тесни градски куќи, холандскиот фронтон и воведувањето на декоративен триаголен корниз наместо врати и прозорци кај кои врвот се издига многу пострмно отколу во останатата ренесансна архитектура но во согласност со фронтонот.

[[Податотека:Harwick Hall 07-04.jpg|thumb|right|Англиска Ренесансаренесанса : [[Холот Хардвик Хол]] (1590–1597).]]

[[Податотека:Fredriksborg palace.jpg|thumb|left|Северна Ренесансаренесанса: [[Палатата Фредериксбург]] (1602–20)]]

Ренесансната архитектура пристигнала во Скандинавија на истиот начин како и во Англија преку влијанието на фламанската архитектура, вклучувајќи високи фронтони и замоци како што е демонстрирано во архитектурата на палатата Фредериксбург. Токму од овој извор потекнува поголем дел од нео-ренесансатанеоренесансата во скандинавските земји.<ref name= W&M />

Во [[Шпанија]] ренесансата започнала да се пресадува на готските форми во последните децении на [[15XV век]]. Новиот стил бил наречен Платереске поради екстремно украсената фасада, која потсетувала на комплексно деталните дела на Платерос. Класичните редови и канделабра мотивите биле слободно искомбинирани во симетрични целини.

Од средината на [[16XVI век]], под влијание на архитекти како [[Педро Макуча]], [[Хуан Батиста де Толедо]] и [[Хуан де Херера]] се забележувало поблиско придружување кон уметноста од Стариот Рим, понекогаш дури бил надминат и маниристичкиот стил. Примери за ова биле палатата на Чарлс V во Гранада и [[Ескориал]].<ref name=BF /><ref name=A.M /><ref name= W&M />

[[Податотека:Evora-GracaChurch1.jpg|thumb|upright|Црквата Грача во [[Евора]], Португалија (1530-1540).]]

[[Податотека:Krakow-Wawel-Courtyard.jpg|left|thumb|Дворот на [[замокот Вавељ]] пример за првиот период од Полскатаполската Ренесансаренесанса]]

Влијанието на ренесансниот стил напјрво се почувствувало во [[Унгарија]]. Стилот се поајвил по баркот за време на владеењето на кралот [[Матиас Корвинус]] и Беатрикс од Неапол во [[1476]] година. Многу италијански уметници, занаетчии и ѕидари пристигнале во [[Буда (замок)|Буда]] заедно со новата кралица. Најаважното дело на унгарската ренесансна црковна архитектура била капелата Бакозц, обновена во 19-тиотXIX век и сега веќе позната како црквата Есцтергом.

Принцот [[Иван III (Русија)|Иван III]] со поканувањето на голем број архитекти од [[Италија]], кои со себе донеле новите градежни техники и ренесансни стилски елементи но и се придружувале до традиционалните дизајни на руската архитектура, ја вовел ренесансната архитектура во Русија. Во [[1475]] дошол архитектот [[Аристотеле Фиораванти]] од Болоњезе со цел да изврши обнова на [[Катедрала на Успението (Москва)|Црквата на Успението]] во [[Москва]], [[Московски Кремљ|Кремљ]], која била оштетена од [[земјотрес]]. Како модел му била посочена [[Катедрала на Успението (Владимир)|Црквата на Успението]] од [[12XII век]] во [[Владимир]]. Комбинирајќи го традиционалниот руски стил со ренесансното чувство за пространост, пропорција и симетрија тој произвел нов стил.

Во [[15XV век]] [[Хрватска]] била поделена меѓу три држави – [[Северна Хрватска]] била дел од Австриската Империја, [[Далмација]] била под власт на Венецијанската Република (освен Дубровник) и [[Славонија]] била под Отоманска окупација. [[Катедрала Свети Јаков|Катедралата Св. Јаков]] во [[Шибеник]] била започната во [[1441]] година од [[Џорџио да Себенико]] (Јурај Далматинац) во готски стил. Не се користело малтер, камените блокови, пиластри и ребра биле споени со зглобови и слотови на начин кој бил вообичаен за дрвените конструкции. Во [[1477]] работата останала недовршена и градбата продолжила под водство на [[Никола Фирентинац]] кој го почитувал начинот на изградба и планот на претходниот архитект, но додал неколку елементи во ренесансен стил како високи прозорци, сводови и куполата. Комбинацијата од висок цилиндричен свод и низок полу-цилиндричен свод над патеките и давала на фасадата карактеристична трилистна форма, која била прва од овој тип во регионот. Катедралата во [[2001]] била ставена на листата на Светско Наследство од страна на [[УНЕСКО]].

Во [[19XIX век]] имало свесно заживување на стилот во ренесансната преродба на архитектурата паралелно со готската преродба. Според архитектонските теоретичари<ref>[[John Ruskin]]<br>[[Cambridge Camden Society]]</ref> готскиот стил бил најсоодветен за изградба на цркви, а ренесансната палата била добар модел за урбани секуларни објекти кои со својата појава сакале да симболизираат достоинство и сигурност, како банките, џентлменските клубови и станбените блокови<ref>An influential example, The [[Reform Club]] in London (1841) by [[Charles Barry]] was closely inspired by the [[Palazzo Farnese]], discussed above [http://www.bluffton.edu/~sullivanm/england/london/barry/reform.html Photos and commentary]</ref>. Градбите чија цел била да импресионираат, како Париската Опера, биле повеќе во маниристички или барокбарокен стил<ref>[[Charles Garnier (architect)|Charles Garnier]]</ref>. Архитекти на фабрики, деловни згради и стоковни куќи продолжиле да ја користат ренесансната форма на палата и во [[20XX век]] во медитеранската преродба на архитектонскиот стил ставајќи акцент на италијанската ренесанса.<ref name= Pevs /><ref>[[Louis Sullivan]]</ref>

Многу идеи на ренесансната архитектура можат да се проследат преку следните архитектонски стилови –— од Ренесансаренесанса до Високависока Ренесансаренесанса, Маниризам[[маниризам]], [[Барокбарок]] (или [[Рококорококо]]), [[Нео-класицизамнеокласицизам]], [[Еклектицизамеклектицизам]], [[Модернизаммодернизам]] и [[Постмодернизампостмодернизам]]. Влијанието на ренесансната архитектура и денес може да се примети во модерните архитектонски стилови и правила.