Ирска: Разлика помеѓу преработките
[непроверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
с r2.7.2+) (Робот: Менува ilo:Republika iti Irlánda |
Нема опис на уредувањето |
||
Ред 1:
:''Ова е статија за западноевропска држава. За други значења на поимот, видете [[Ирска (појаснување)]]''
{{Инфокутија за држава
|native_name = {{lang|ga|Éire}}
|conventional_long_name = Ирска
|common_name = Ирска
|image_flag=Flag of Ireland.svg
|image_coat=Coat of arms of Ireland.svg
|image_map =Location Ireland EU Europe.png
|map_caption = {{map caption|location_color=темнозелено|region=[[Европа]]|region_color=dark grey|subregion=[[ЕУ]]|subregion_color=светлозелено|legend=Location Ireland EU Europe.png}}
|national_anthem = {{lang|ga|''[[Amhrán na bhFiann]]''}}{{spaces|2}}<br /><small>''Песната на војниците''</small>
|official_languages = [[Ирски јазик|ирски]], [[Англиски јазик|англиски]]
|demonym = [[Ирци|Ирец]]
|capital = [[Даблин]]
|latd=53 |latm=20.65 |latNS=N |longd=6 |longm=16.05 |longEW=W
|largest_city = capital
|government_type = [[Република]] и [[Претседателски систем|парламентарна демократија]]
|leader_title1 = [[Претседател на Ирска|Претседател]]
|leader_name1 = [[Мери МекАлис]]
|leader_title2 = [[Премиер на Ирска|Тишех]]
|leader_name2 = [[Енда Кени]], [[Тјахта Дала|ТД]]
|leader_title3 = [[Танаштја]]
|leader_name3 = [[Меру Кофлан (политичар|Мери Кофлан]], [[Тјахта Дала|ТД]]
|accessionEUdate = 1 јануари 1973
|area_km2 = 70,273
|area_sq_mi = 27,133 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|area_rank = 120-та
|area_magnitude = 1 E9
|percent_water = 2.00
|population_estimate = 4,422,100<ref>[http://www.cso.ie/releasespublications/documents/population/current/popmig.pdf CSO Ireland - April 2008 Population Estimates]</ref>
|population_estimate_year = 2008
|population_census = 4,239,848
|population_census_year = 2006
|population_census_rank = 121-ва
|population_density_km2 = 60.3
|population_density_sq_mi = 147.6 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|population_density_rank = 139-та
|ethnic_groups = 87.4% [[Ирци]], 7.5% други белци, 1.3% азијати, 1.1% црнци, 1.1% мешани, 1.6% неопределени.<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/print/ei.html CIA World Factbook: Republic of Ireland]</ref><ref>[http://www.cso.ie/census/census2006results/volume_5/vol_5_2006_complete.pdf CSO 2006 Census - ''Volume 5 - Ethnic or Cultural Background (including the Irish Traveller Community)'']</ref>
|GDP_PPP_year = 2008
|GDP_PPP = $188.112 милијарди<ref name=imf2>{{цитирана веб страница|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/01/weodata/weorept.aspx?sy=2006&ey=2009&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=178&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=50&pr.y=15 |title=Republic of Ireland|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2009-04-22}}</ref>
|GDP_PPP_rank =
|GDP_PPP_per_capita = $42,539<ref name=imf2/>
|GDP_PPP_per_capita_rank =
|GDP_nominal = $273.328 милијарди<ref name=imf2/>
|GDP_nominal_rank =
|GDP_nominal_year = 2008
|GDP_nominal_per_capita = $61,809<ref name=imf2/>
|GDP_nominal_per_capita_rank =
|HDI_year = 2008
|HDI = {{increase}} 0.962
|HDI_rank = 5-та
|HDI_category = <span style="color:#090">high</span>
|sovereignty_type = [[Историја на Ирска|Независност]]
|sovereignty_note = од [[Обединетото Кралство]]
|established_event1 = Објавена
|established_date1 = 24 април 1916
|established_event2 = Потврдена
|established_date2 = 21 јануари 1919
|established_event3 = Призната
|established_date3 = 6 декември 1922
|established_event4 = Сегашен Устав
|established_date4 = 29 декември 1937
|currency = [[Евро]]¹
|currency_code = EUR
|time_zone = [[Западноевропско време|WET]]
|utc_offset = +0
|time_zone_DST = [[Ирско стандардно време|IST]]
|utc_offset_DST = +1
|drives_on = лево
|cctld = [[.ie]]<sup>2</sup>
|calling_code = 353
|footnote1 = пред 2002: [[Ирска фунта]].
|footnote2 =
}}
[[Податотека:Topography Ireland.jpg|thumb|right|Топографија на Ирска]]
'''Република Ирска''' ([[ирски јазик|ирски]]: ''Poblacht nah Éireann'', [[англиски јазик|англиски]]:''Republic of Ireland'') е официјалниот „опис“ (како што е дефинирано со ирскиот закон) на независната држава што покрива приближно пет шестини од островот [[Ирска (остров)|Ирска]] кој се наоѓа релативно блиску до северозападниот брег на [[Европа]]. Република Ирска е најзападната држава на [[Европска Унија|Европската Унија]] и има развиена економија и население од приближно четири милиони жители. Според ирскиот устав, официјалното име на земјата е едноставно Ирска (на ирски: Éire, на англиски: Ireland). Главен град на Ирска е [[Даблин]].
Останата шестина од островот Ирска е позната како [[Северна Ирска]] и претставува дел на [[Велика Британија|Обединетото Кралство на Велика Британија и Северна Ирска]].
Ирска е [[парламент]]арна [[република]] која своја основа наоѓа во [[Устав]]от кој бил усвоен во [[1937]] година.
Парламентот (Oireachtas) е формиран од Претседателот и од два Дома: Дом на пратеници (Dail Eireann) и Сенат (Seanad Eirann).
Претседателот (Uachtaran na hEireann) управува со државата 7 години додека двата Дома можат да бидат избрани најдолго 5 години.
Ирскиот народ потекнува од [[келти|келт]]ските племиња кои се населиле на островот уште од древни времиња и успеале да дадат отпор против туѓите напади.
== Етимологија ==
== Историја ==
{{Main|Историја на Ирска}}
Првото познато населување на територијата на денешна [[Република Ирска]] било во околу [[8000 п.н.е.]], кога носителите на [[мезолитна култура|мезолитната култура]] се населиле во [[Велика Британија]] и [[Европа]]. Се смета дека тие се населиле по земјиште, односно во тоа време не постоел островот [[Велика Британија]], туку бил дел од тлото на европскиот континент. Од нивното време, денеска има многу малку зачувано некои артефакти и е многу малку познато. Пд нив останале само археолошките објекти. Повеќе познанство има за нивните потомци, кои се населиле главно од [[Пиринејски полуостров|Пиринејскиот полуостров]]. Од тоа неолит|неолитско време, во минатите векови биле отквиени разни споменици и гробници.
По пристигнувањето на [[Свети Патрик]] на островот во [[5 век]], [[христијанство|христијанството]] започнало постепено да се проширува. Ирска со текот на времето се претворила во центар на манастирскиот живот на монасите. Подоцна, Ирска изиграла голема улога за распространувањето на христјанството низ [[Европа]]. Според една легенда, [[Свети Патрик]] ги прогонил [[змија|змиите]] од островот
Во околу [[800]] година бил даден почетокот на [[викинзи|викинската]] инвазија во [[Ирска]]. Во [[1169]] година бил даден почетокот на норманското управување на чело со графот [[Ричард Стронгбој]]. Подоцна, со државата владееле [[англичани|англичаните]]. Во времето на [[Реформација|Реформацијата]], избувнале повеќе немири и востанија од [[1534]] до [[1691]] година. Во текот на тој период, англичаните провеле политика на колонизирање на ирските територии, населувајќи се голем број на англиски и шкотски протестанти.
Во [[1613]] година, 85% од вклупниот број на население се [[католизам|католици]]. Но, тие го изгубиле мнозинството си во парламентот. Кон крајот на векот, официјално им било забрането да бидат дел од парламентарните групи. Политичката власт преминала во рацете на [[Англиканска црква|англиканите]], додека католичкото општество било изложено на голема [[дискриминација]]. Во [[1801]] година бил укинат парламентот, и Ирска станала дел од [[Обединето кралство|Обединетото кралство]] [[Велика Британија]] и [[Ирска]]. Во текот на [[1829]] година, католиците добиле право да бидат избирани во парламентот, но нивните права биле значително намалени.
Во текот на [[19 век]], Ирската парламентарна партија започнала политичка кампања за добивање на [[автономија]]. Таа во голема мера постигнала успех, но со започнувањето на [[Прва Светска војна|Првата светска војна]] истата била укината. Во [[1922]] година, по Ирската војна за независност, 26 од 32 графства се оделиле од Обединетото кралство, образувајќи Ирска слободна држава која од [[1948]] година се нарекува [[Република Ирска]]. Останатите графства остануваат во составот на Обединетото кралство, под името [[Северна Ирска]].
== Географија и клима ==
{{Main|Географија на Ирска}}
Република Ирска единствен сосед и е [[Северна Ирска]] која припаѓа на [[Обединето Кралство|Обединетото Кралство]]. Западно од Република Ирска се наоѓа [[Атлански океан|Атланскиот океан]], на североисток [[Северен канал|Северниот канал]], а на исток [[Ирско море|Ирското море]]. Климата во Република Ирска е умерена.
== Политички систем ==
{{Main|Политики на Ирска}}
== Административна поделба ==
{{Main|Административна поделба на Ирска}}
Ирска е првостепено поделена на 4 главни покраини. Кои понатаму се делат на [[Грофовии во Ирска|грофовии]].
{| class="wikitable" align="left" width="320px" style="text-align:center;"
|-
! Покраина
! Население
! Површина (km²)
! Најголем град
|-
|align=left| {{flag|Connacht}} || 503.083 || 17.713 || [[Голвеј(град)|Голвеј]]
|-
|align=left| {{flag|Leinster}} || 2.292.939 || 19.774 || [[Даблин]]
|-
|align=left| {{flag|Munster}} || 1.172.170 || 24.608 || [[Корк (град)|Корк]]
|-
|align=left| {{flag|Ulster}} || 1.993.918 || 24.481 || [[Белфаст]]
|}
{{Clear}}
== Економија ==
{{Main|Економија на Ирска}}
== Население, јазик ==
{{Main|Демографија на Ирска}}
=== Религија ===
{{main|Религија во Република Ирска }}
Основната религијата во [[Република Ирска]] е [[Римокатоличка црква|Римокатоличката]]. Историски гледано, пред доаѓањето на [[христијанство|христијанството]], [[келтски политеизам|келтскиот политеизам]] била доминантна религија на нацијата.
Според последната анкета која била спроведена во 2005 година од страна на Евробарометар<ref name=EUROBAROMETER>{{цитирана веб страница|url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_225_report_en.pdf |title=Eurobarometer on Social Values, Science and technology 2005 - page 11 |accessdate=2007-05-05}}</ref> , 73% од населението на Ирска рекле дека постои Бог и дека веруваат во него, 22% рекле дека веруваат дека постои некоја друга надприродна сила и 4 % рекле дека не веруваат ниту во Бог ниту во некоја друга сила.
== Култура ==
{{Main|Култура во Ирска}}
== Наводи ==
{{наводи}}
== Видете исто така ==
== Надворешни врски ==
{{Ирска}}
{{Држави на Европскиот континент}}
{{ЕУ}}
{{Никулец од областа на географијата}}
<!--Other languages-->
[[Категорија:Република Ирска]]
{{Link FA|af}}
[[ace:Irlandia]]
Ред 80 ⟶ 178:
[[ast:República d'Irlanda]]
[[gn:Ilandia]]
[[az:İrlandiya
[[bn:প্রজাতন্ত্রী আয়ারল্যান্ড]]
[[zh-min-nan:Éire]]
Ред 129 ⟶ 227:
[[hr:Irska]]
[[io:Republiko di Irlando]]
[[ilo:
[[id:Republik Irlandia]]
[[ia:Republica de Irlanda]]
[[ie:Irland]]
[[os:Ирланди]]
[[is:Írska lýðveldið]]
[[it:Irlanda]]
Ред 168 ⟶ 265:
[[mi:Airangi]]
[[mr:आयर्लंडचे प्रजासत्ताक]]
[[xmf:ირლანდიაშ რესპუბლიკა]]
[[arz:جمهورية ايرلاندا]]
[[ms:Ireland]]
[[mn:Ирланд]]
[[my:အိုင်ယာလန်သမ္မတနိုင်ငံ]]
Ред 188 ⟶ 284:
[[nov:Republike de Irlande]]
[[oc:Republica d'Irlanda]]
[[uz:Irlandiya]]
[[pap:Irlandia]]
Ред 227 ⟶ 322:
[[tl:Irlanda (bansa)]]
[[ta:அயர்லாந்து குடியரசு]]
[[tt:Ирландия]]
[[te:రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్]]
Ред 241 ⟶ 335:
[[za:Aiwjlanz Gunghozgoz]]
[[vec:Irlanda]]
[[vi:Cộng hòa Ireland]]
[[vo:Lireyän]]
|