Пештера Драгачево

Пештерата Драгачево е најголемиот и потенцијално најважниот спелеолошки објект од комплексот Рчански пештери. Се наоѓа на левата долинска страна на Рчанска река, лева притока на Бјелица, која тече низ Гуча и се влева во Западна Морава, како десна притока, на влезот во Овчарско-Кабларската клисура.

Пештерскиот комплекс во селото Рти

Влезот во Драгачевската пештера е на височина од 405,20 м. Релативната висина на влезот, во однос на коритото на Рчанска река, е 30 м, а растојанието е 150 м.

Над Рчанска карпа има карстна површина чија апсолутна височина е 530-550 м. Се одликува со многубројни длабнатини, со просечна длабочина од околу 10 м и пречник од 50-60 м. Вдлабнатините имаат почвен покрив, па површината спаѓа во типот на покриен карст. Карстната површина зафаќа површина од околу 2 км², додека собирниот простор на Рчански поток, на кој припаѓа карстната површина и обрачот на серицитни шкрилци, е 3-4 км². Карстната површина е населена и култивирана, така што само морфологијата (вдлабнатини) укажува на нејзиното карстно потекло.

Историја

Пештерскиот комплекс во селото Рти е најатрактивниот природен споменик на Гуча и Драгачево. Тука спаѓаат: Драгачевска, Светиња (Слепа), Сива пештера и Голем Понор. Иако овој комплекс ги исполнува сите услови за богата туристичка програма, тој секогаш останувал на страна, повремено актуелен, а повремено и заборавен. Имало неколку причини: мала, неразвиена општина, релативно оддалеченост од важните комуникации и поголемите центри на градовите и во основа, немањето локална иницијатива, односно агилни луѓе. Рчански пештери биле истражени од бројни поединци и спелеолошки групи. Ниту еден патник, на релација Гуча- Ивањица, не останал рамнодушен од високата варовничка карпа и големиот темен отвор во неа - Тамник (старото име на пештерите).

Истражувања

На покана на Раша Кузмановиќ (директор на Геодетската управа), Јовиша Славковиќ (директор на СЗИ за култура) и Радислав Ѓекиќ (угостител), Р. Лазаревиќ, Б.Василевиќ,Злата Јариќ допатувале да ѓи проценат условите за уредување на Големата пештера во село Рти. По посетата на влезот во Големата пештера, било договорено:

• угостителски објект Р. Ѓекиќ да биде поставен низводно од изворот сместен во коритото на Печинска река,
• идниот парк е планиран од десната страна на Рчанска река,
• вода за мотели и други потреби може да се обезбеди од изворите во коритото на реката Пештерска и од изворот Јаз,
• да се направи делумна регулација на реката Пештерска река и да се изгради пристапна пешачка патека, до делот на влезот во пештерата, висока над 10 м,
• организирани дополнителни спелеолошки истражувања, на крајот на октомври и подготвителниот проект за уредување на пештерата.

Дополнителни истражувања на пештерата Драгачево биле објавени на 2 и 3 септември 2008 година.Првиот ден била обележана пешачка бетонска патека, со два моста, од Мотелот до влезот во пештерата. Во обележувањето на патеката учествувал Милош Ивановиќ (Дирекција за градежништво на општина Лучани), кој ќе биде надзорен орган за уредување на пештерата. Патеката е широка 1,2-1,5 м, а висока 0,5м, покрај пештерската река. Следниот ден бил истражен делот од пештерата кој бил наменет за туристички посети, со што бил надополнет досегашниот Идеен проект. Работите на пешачката патека, од Мотелот до влезот во пештерата, започнале по неколку дена, но без услови на Заводот за заштита на природата 29.10.2008. Во Гуча, односно во општина Лучани, се разговарало со претседателите на општината, бил завршен идејниот проект и биле посетени работите за уредување на пештерата. Песочната патека била во завршна фаза. Работите на уредувањето на Големата пештера започнале на 9 јануари 2008 година.

Геолошки состав

Комплексот Рчанска Пештера е изграден во варовничка плоча, која се протега во правец северозапад-југоисток. Плочата е долга околу 2 км и дебелина од 470м. Варовниците, односно доломитските варовници се од горнокредна старост (сенон). Варовничката плоча лежи над карпите од карбониферната доба и е опкружена со повисоки венци, кои се изградени од јаглеродни серицитни шкрилци.

Спелеолошки одлики

Пештерата Драгачево била детално истражена во 1971-1972 година и 1977 година. Од тоа е исклучен делот од пештерата кој е наменет за туристички посети. Пештерата Драгачево, Светилиштата (Слепи) и Сува пештера, се делови од спелеолошки систем, изграден од бездната Рќански поток, која исчезнал во „Големата бездна“ во селото Рти. Овие пештери се оддалечени околу 500м од Големата бездна, во права линија. Сите три пештери се од изворно потекло, односно пештерскиот хоризонт со различни висини и возрасти. Најстар хоризонт е Сува Пештера, чиј влез е на височина од 476,73м, среден е Светиња 445,11 м, а најмлада и најразновиден е Драгачево Пештерата , чиј влез е на височина од 405,20м. Во големата пештера има три морфолошки целини: главниот канал со влезниот канал, сувиот канал и влажниот канал.

Табела 1. Морфоспелеолошки единици на Голема пештера

Ред. бр.	Име	Должина - m	Површина - m²
1.	Влезен канал	57,5	570
2.	Главен канал	130,0	390
3.	Сув канал	102,0	550
4.	Влажен канал	81,0	120
Вкупно:		370,5	1.630

Туристичкиот дел на пештерата, кој го опфаќа влезниот канал и подолгиот дел од главниот канал, е долг 160м, зафаќа површина од 870 м² и волумен од околу 9.000 м ³.

1. Влезниот канал е широко отворен кон долината на Рчанска река, а потоа постепено се стеснува и се спушта кон влезот во главниот канал. На некои места е широка и до 10 м, со максимална висина до 34м. На крајот на влезниот канал, под варовно-бигренскиот дел, ширината е 4м, а висината 5м, а потоа висината нагло се зголемува и до 20м. Пред делот има вир, долг 2,5 м и длабочина 1,5 м. Целиот влезен канал има дневна светлина, бидејќи над него е уништен дел од таванот на пештерата. Десната страна на влезниот канал (на влезот) е стрмна до вертикална, а левата страна е каскадна, каде наизменично се менуваат деловите и терасите. На височина од 14,5 м, терасата е широка 17,5 м. Водата на Пештерската река периодично тече низ дното на каналот. Попречната комора содржи песок, чакал и глина. Овој талог потекнува од сливот на Рќенски поток, кој тоне во селото Рти. Ширината на дното на влезниот канал е 5-10м. Влезниот канал завршува со варовно-бигрен дел, висок околу 14 м.
2. Главниот канал започнува од врвот на делот. До почетокот на Главниот канал се стигнува преку канал, низ кој периодично тече вода. Ширината на коритото е околу 1 м. Кога ќе се помине коритото-жлеб, се доаѓа до езерото кое е долго до 3 м и длабоко над 1 м. Од езерото до после т. 7 дното на главниот е каскадно и со вирови под каскадите; висината на каскадата е околу 1 м. Помеѓу т. 7 и 8, има бел сталагмит, наречен Самац. Во продолжение, до крајот на уредениот дел од пештерата, дното на главниот канал благо се издига. Суво е и покриено со речни материјали од различен калибар, претежно песок и чакал од сливот на Рќански поток, но и чакал и камчиња од варовник. Главниот канал е долг 160 м, веднаш до каналите Сув и Влажен. Делот од главниот канал наменет за туристичка посета е долг 106 м. Главниот канал има изобилство од ѕиден и плафонски накит: на таваните има масовни сталактити и драперии , а на ѕидовите бигрен и калцитни саливи. На подот се џиновски вирови и големи каскади. Накитот за подот е редок, бидејќи пештерата е сè уште периодично активна. Исклучок е Самец, кој е на ниска тераса, над каскадното корито.
3. Сувиот канал е речиси без пештерски накит. На почетокот е широк 2 м и толку висока, а потоа ширината се зголемува на 7 м, а потоа е променлива, во просек 3-4 м. На крајот Сувиот Канал се стеснува и станува непрооден, бидејќи е исполнет со навлечени речни седименти (чакал, песок, камчиња), кои претежно се од палеозојски карпи, од кои е изграден најголемиот дел од сливот на Рчански поток. Висината на Сувиот Канал е исто така променлива и се движи од 2-5 м, само за да се сведе на непроодна хоризонтална празнина. Бидејќи речниот талог не е врзан, можно е да се организира ископ и да се донесе во зоната на бездната во селото Рти. Во некои продолжетоци, на таваните се појавуваат сталактити во облик на круша, а на ѕидовите калцитна саливи и два пештерски столба, високи по 1 м.
4. Влажниот канал е многу богат со пештерски накит, но е и тесен и низок, „почнувајќи од делот на водопадот и вителот под него“. „Од таванот висат мноштво невообичаено чисти сталактити. Влажниот канал има карпесто корито во форма на кањон, широко 1,2 м и со вертикални страни, чија висина варира од 2-7 м. „На 65 метри, влажниот канал е преграден со бариера висока 2,5 метри, на која се наоѓаат три столба, неколку сталагмити и мноштво сталактити. Влажниот канал завршува со сифонски извор. Пред изворот се наталожил дебел слој од песок и глина „најмногу од некарбонатно потекло“.

Хидрографски и хидролошки одлики

Пештерата Драгачево е хидрографски атрактивна пештера. Од неа извира Печински поток, најмногу во влажниот дел од годината, а особено по топењето на снегот и дождот со посилен интензитет. Водите од пештерското потекло се со два потекла: од Рчанското потекло, кое се губи во Големата бездна во селото Рти, и од директните врнежи што ги добива карстната плоча, во внатрешноста на пештерата. Сувиот канал е фосилизиран, но и во влажниот канал не секогаш тече вода, туку врти лево и се појавува на влезот во Големата пештера, периодично и постојано на изворите пред пештерата. Во подножјето на варовничката карпа, каде што е Големата пештера, има три извори.

Првата е во креветот на Пештерски поток. Од Рчанска река е оддалечено 50 м и повисоко 10 м. Изворот не се исуши. Го добил името Пештерски извор. Дел од оваа вода од овој извор, преку пластично црево, се користи во малото езерце, кај Мотелот.

Вториот извор наречен Јаз е оддалечен 147 м од пештерскиот извор. Повисоко е за 2-4 м од коритото на Рчанска река, а на растојание од 15 м. Вода извира над водениот јаз и во неговото корито. Низводно од изворот на пештерата, кај воденицата Славковиќ, се наоѓа изворот наречен Омеркадија вода. Повисоко е за 10-12 м од коритото на Рчанска река.

Овие извори ја претставуваат најмладата хидрографска и спелеолошка фаза во еволуцијата на пештерите Рчански. Изворите ја добиваат водата од Рчански поток и од директните врнежи кои ги прима карстната површина, а тие тонат низ длабнатини и пукнатини. Рчански поток не е постојан, туку периодичен поток, бидејќи низ пукнатини се губи водата, пред да стигне до главната провалија, а потоа тече под земја според споменатите извори. Големата провалија голта вода само по топење на снегот и обилни дождови.

Климатски одлики

Пештерата Драгачево е отворена подземна карстна структура и треба да остане во тој статус. Влезниот отвор е над дел висок 14 м, широк 5 м и слично висок. Ова укажува на фактот дека Главниот канал е изложен на сезонски температурни промени, под влијание на надворешната клима: постудено е во зима и потопло во лето, во споредба со сувите и влажните канали. Влијанието на надворешните температури се чувствува сè до бариерата, која делумно го блокира главниот канал. Тоа влијание било послабо, додека водата течела низ Главниот канал, прво постојано, а подоцна периодично. Во тој временски интервал биле изградени главните форми на пештерски накит: масивни сталактити, драперии и плунка. Климатските флуктуации (температура и релативна влажност), во денешно време, не влијаат на создавањето на пештерски накит. За мерење на температурата и релативната влажност се користел аспирационен психометар. Воздухот протекува од пештерата со брзина од 2–3 m / s. Просечната годишна температура на воздухот во зоната на пештерата е 9,5-10,0 °C. Најтопол месец е јули, а најстуден е јануари. Просечните годишни врнежи во Гуча се 760 мм, а во Каона 890 мм. Максималните врнежи се во мај-јуни, а минималните во лето и зима.

Палеонтолошки и археолошки одлики

Може да се зборува за условите за користење на пештерата Драгачево, но не и за вистинските индиции. Влезниот канал бил погоден и за луѓето и за животните како засолниште и живеалиште. Најверојатно го користеле и бегалци. Иако завршува со висока стрмна делница, било можно да се излезе до Главниот канал, кој обезбедувал безбедна заштита и одбрана од гонителите.

Морфогена анализа

Постојат пет главни фази во еволуцијата на системот Рчански пештери.

1. Рчански поток, чиј слив бил изграден од серицитни шкрилци (јаглерод) и горнокредни варовници, бил нормален површински тек. Низводно од сегашната локација на пештерата Драгачево како лева притока се влевала во Рчанска Река. Во релјефот на карстната површина се зачувани траги од првобитната долина на Рчански поток.
2. Бездните води на Рчански поток првпат се појавиле на нивото на Сива пештера, најстариот спелеолошки објект во системот на Рчанска пештера. Влезот во Сива пештера е на височина од 476,73 м, т.е. таа е 43 м пониска од бездната Рќански поток. Со оглед на димензиите на Сивата пештера, таа хидрографска фаза била релативно кратка, бидејќи подземните води се спуштале на пониско ниво, што одговарало на Пештерата на светителите.
3. Хидрографската фаза, која одговара на пештерата на Светителите, траела многу подолго отколку во Сивата пештера. Тоа го потврдуваат димензиите на пештерата и фактот дека пештерскиот канал е на 100 m од влезот, блокиран од плунка, зад кој продолжува. Влезот во Светилиштето е на височина од 445,11 m, т.е. 75 m е понизок од бездната на Рчански поток, а 32 m во однос на Сива пештера. Повисоко е од влезот во Драгачевска пештера за 40 m.
4. Најдолго траела хидрографско-спелеолошката фаза на Драгачевска пештера, која продолжува и до денес, како периодично активен објект. Подолгото излевање на подземните води во нивото на Големата пештера било условено од еволуцијата на долината на Рчанска река, односно стагнацијата на вертикалниот пресек на нејзината долина. Во однос на бездната на Рчанската бездна, влезот во пештерата Драгачево е понизок за 115 м, додека од пештерата Сива е понизок за 72 м и од светилиштето за 40 м. Влезот во Драгачевската пештера е 30м повисок од коритото на Рчанска река.
5. Најмладата фаза во еволуцијата на пештерите Рчански ја сочинуваат современите извори : пештерскиот извор, изворот Јаз и водата на Омер-кадија. Овие извори се релативно млади, така што капацитетот на подземните водни патишта не обезбедува испуштање на вкупните количини на вода. Во сегашната фаза, изворите можат да примаат мали и средни води, додека високите води се појавуваат од пештерата Драгачево. Во извесна геолошка перспектива, изворите ќе ги примат сите води од потоците Рчанска пештера и карстните површини, а пештерата Драгачево ќе премине во сува пештерска фаза, со води кои капат. Современите извори се 2-10 м повисоки од коритото на Рчанска река, што значи дека во геолошка иднина нема услови за појава на пониски извори, туку работата на водата во карстното подземје ќе се одвива во изградбата на комуникативни пештерски канали. За да се спуштат подземните води на пониско ниво потребно е коритото на Рчанска река да се пресече за нови 20-30 м, а тоа е во геолошката иднина.

Спелеолошкиот систем на пештерите Рчански го сочинуваат Рчанскиот поток, три изворски пештери: Сива пештера, Светинска и Драгачевска пештера и модерни извори. Името Голема пештера е сменето во Драгачевска Пештера, бидејќи првото не е посебно име, туку релативна описна именка за пештера.

Туристичко користење на пештерите Рчански

Пештерата Драгачево е оддалечена 6,4 километри од Гуча. Од патот Гуча-Ивањица има пристапен пат до пештерата, односно до паркингот кај Мотелот, од десната страна на Рчанска река. На паркингот може да се сместат 5-6 автобуси и повеќе коли. Пристапниот пат е долг 300 м. Откако ќе го поминете мостот на Рчанска река, се наоѓате пред Мотелот, кој има повеќе намени: Инфоцентар, со билетарница, продавница за сувенири, ресторански услуги. Од Мотелот, води туристичка патека широка 1-1,5 м која двапати ја минува Пештерска Река. Мостовите се со греди и бетонски. Вкупната должина на туристичката патека, од Мотелот до делницата на влезот во главниот канал е 250 м. На крајот од туристичкиот дел на пештерата, концентрацијата на накит е најголема. Песочната патека е поплочена од ѕид до ѕид за да им се олесни на посетителите полесно да се вратат. Вкупната должина на песочната патека во Главниот канал е 100 м, односно 200 м, бидејќи патеката е двонасочна. Ако на тоа се додаде и делот од површинската патека што и припаѓа на пештерата, тогаш вкупната должина на патеката, во еден правец, е 350 м, односно 700 м, што одговара на должината на некои уредени пештери во Србија. Во Драгачевската пештера нема услови за туристичка патека во еден правец. Затоа, следната група посетители може да влезе кога претходната ќе се врати од Главниот канал. Направено е бетонско плато за минување, од десната страна на патеката. Со цел да се заштити пештерата, како и да се намалат трошоците за користење, во пештерата е поставено осветлување од трета генерација: метал-халидни рефлектори и флуоресцентни светилки. Разгледот на Големата пештера би траел 30-40 минути, со информации од водичот. Постојат три соодветни локации за информирање на посетителите: во хотелот, на платото пред металните скали и на крајот од туристичката патека. На прво место се зборува за комплексот Рчански пештери, на второ за пештерата Драгачево, а на трето за спелеолошките вредности на пештерата.

Рчански Пештери

Комплексот Рчански пештери е заштитен со Одлука на општина Лучани, во 1975 година, а во 1977 година дополнително планинарење било воведено во 2000 година, со што се проширила заштитната зона околу Рчански пештери .

Во првата фаза бил уреден дел од Пештерата Драгачево во должина од 350 м. Спецификите на пештерата по што се разликува од другите пештери се:

• Влезен канал, со дневна светлина, висок 34 м, со максимална ширина од околу 30 м. Таа е на второ место по висина, во однос на уредувањето на пештерата во Србија. Тоа е само влезот во пештерата Ужице, во селото Потпеќе, висока 50 метри.
• Вертикален дел на влезот, висок 14 м, кој го совладува метална скала, слична по висина,
• Главниот канал, од влезот во шанкот на т. 14, со изобилство пештерски накит: плунка, сталактити, драперии, бигренски кади, вирови.

Во втората фаза треба да се пробие бариерата на т 14 и да се прошири патеката до средбата на Сувиот и Влажниот канал, кој само делотворно би бил осветлен. Тогаш би се исполниле условите за копање на карстот на Сувиот канал, што може да го надополни или промени концептот за уредување на Пештерата Драгачево.

На крајот да не се отфрли туристичката патека која од Понорската пештера во село Рти, преку Светиње, би водела до пештерата Драгачево и Мотелот. Тоа би била исклучително рекреативна патека, за многу посетители и љубители на изворната природа. Должината на таа патека би била 1.000-1.200 м, но би била само делумно уредена. Посетителите ќе се возат со автобус до пештерата Понорска, а потоа ќе продолжат пеш кон пештерата Драгачево, каде што по посетата на пештерата ќе ги чека нивниот автобус и ручек во Мотелот. Оваа патека би ја користеле само посетители со подобра состојба, додека останатите би дошле со автобус до паркингот, во близина на Мотелот.

Надворешни врски

• општина Лучани Архивирано на 31 јануари 2022 г.
• Туристичка организација Драгачево