Очудување

Очудување (остранение или дефамилијаризација) — уметничка техника за принудување на публиката обичните нешта да ги гледа на необичен или чудесeн начин, со цел да се подобри восприемањето на познатото. Основна сатирична тактика е централниот концепт на уметноста на 20 век, кој опфаќа движења, вклучувајќи дадаизам, постмодернизм, епски театар и научна фантастика.

Историја

Очудувањето на она што е познато или се зема здраво за готово, па од таа причина е автоматски воспримено, е основната функција на сите постапки. И со очудувањето заедно се јавуваат забавувањето и зголемената потешкотија (попречување) на процесот на читање, како и свесноста за уметничките постапки (техники) кои ги предизвикуваат.

Поимот „очудување“ бил првично скован во 1917 година од страна на Виктор Шкловски во неговиот есеј „Уметноста како постапка“ (алтернативен превод „Уметноста како техника“) (Крафорд 209). Шкловски го смислил терминот како средство за „разликување на поетскиот од практичниот јазик врз основа на веќе постојното восприемање“ (Крафорд 209). Во суштина, тој наведува дека поетскиот јазик е фундаментално различен од јазикот кој ние го користиме секојдневно, бидејќи е потешко да се разбере: „Поетскиот говор е врамен говор. Прозниот е обичен говор: економичен, лесен, правилен; божицата на прозата [Dea prosae] е божица на точноста, лесен тип, на „директниот“ израз на децата“ (Шкловски 20). Оваа разлика е клучна за создавањето на уметноста и за спречувањето на „прекумерна автоматизација“, што предизвикува поединците да „функционираат како преку формула“ (Шкловски 16). Оваа разлика помеѓу уметничкиот јазик и секојдневниот јазик, за Шкловски, се однесува на сите уметнички форми: „Целта на уметноста е да влијае врз чувството за нештата и како тие се восприемаат, а не како тие се познати. Техниката на уметноста е да ги направи предметите „непознати“, „да се прават форми за да се зголеми тежината и должината на восприемањето, бидејќи процесот на восприемање е естетска цел сама по себе и мора да биде продолжена.“ (Шкловски 16) Така, очудувањето служи како средство за присила на поединците за да го препознаат уметничкиот јазик:

„Во проучувањето на поетскиот говор во неговата фонетска и лексичка структура, како и во неговата карактеристична дистрибуција на зборови во карактеристичните мисловни структури и состави на зборови, насекаде наоѓаме уметнички заштитен знак - наоѓаме материјал очигледно создаден да го отстрани автоматизмот на восприемањето; целта на авторот е да создаде визија која ќе резултира од таа деавтоматизирано восприемање. Делото е создадено „уметнички“, така што неговото восприемање е одложено и најголемиот можен ефект се произведува преку забавеност на восприемањето.“ (Шкловски 19)

Оваа техника има за цел да биде особено корисна во разликувањето на поезија од проза, како што Аристотел рекол, „поетскиот јазик мора да биде чудесен и прекрасен“ (Шкловски 19).

Очудувањето во руската книжевност

За да го илустрира она што тој го подразбира под „очудување“, Шкловски користи примери од Толстој, кого го цитира со употреба на техниката низ неговите дела: „Раскажувачот од „Колштромер“, на пример, е коњ, а тоа гледиште на коњот (наместо лице) ја прави содржината на приказната да биде непозната“ (Шкловски 16). Како руски формалист, многу примери на Шкловски се употребувани од руски автори и руски дијалекти: „И моментално Максим Горки ја менува неговата дикција од стариот книжевен јазик на новите книжевни кованици на Лесков. Обичниот говор и книжевниот јазик имаат променети места (види работата на Вјачеслав Иванов и многу други)“ (Шкловски 19-20).

Очудувањето, исто така, вклучува и употреба на странски јазици во рамките на едно дело. Во времето кога Шкловски пишувал, имало промена во употребата на јазикот како во книжевноста така и во секојдневниот руски јазик. Како што Шкловски вели: „Рускиот книжевен јазик, кој првично е непознат во Русија, го опфати јазикот на луѓето и се помеша со нивниот разговор. Од друга страна, книжевноста сега почна да покажува тенденција кон употребата на дијалектите и/или варваризмите “ (Шкловски 19).

Очудување и разлика

Очудувањето на Шкловски, исто така, може да се спореди со концептот на Жак Дерида за разликата (différance, диферанс):

Она што Шкловски сака да покаже е дека работата на очудувањето и на следственото восприемање во книжевниот систем е како испреплетување на часовникот (воведување на енергија во физичкиот систем: двете „поттикнуваат“ разлика, промена, вредност, движење, присуство). Во однос на општата и функционалната позадината на терминот на Дерида за différance (разлика), она што Шкловски го нарекува „восприемање“ може да се смета како матрица за производство на разликата. (Крафорд 212)

Бидејќи терминот разлика се однесува на двојното значење на францускиот збор разлика , „да разликува“ и „да се одложи“, очудувањето посветува внимание на употребата на познатиот јазик на таков начин што ќе влијае на нечие восприемање за лесно разбирлив објект или концепт. Употребата на очудувањето едновремено се разликува и одложува, бидејќи користењето на техниката го менува восприемањето на концептот (да го одложат), и силите на поединецот да размислува за концептот во различни, често посложени, услови ( да се разликува):

„Формулациите на Шкловски ја негираат или се откажуваат од постоењето/можноста за „вистинско“ восприемање: различно, од страна на (1) на познати формалистички негирања на врската меѓу книжевноста и животот, предлогот за нивниот статус е некомуникациски објекти, (2) и секогаш, компулсивно, враќајќи се на вистински искуства во однос на празни, мртви и автоматизирани повторувања и признанија, и (3) имплицитно лоцирање на вистинското восприемање на еден неспецифичен момент во предното и просторно друго место, на митското „првпат“ на наивното искуство, загубата која ќе се автоматизира и ќе биде обновена од страна на естетски перцептуалната полнетост.“ (Крафорд 218)

Употреба

Техниката се појавува во англиската романтичарска поезија, особено во поезијата на Вордсворт и била дефинирана на следниот начин од страна на Семјуел Тејлор Колериџ, во неговата Biographia Literaria: „Да се носат чувства од детството во моќта на машкоста; да се комбинираат детските чувства на чудење и новина со појавите во секојдневието, кои можеби и четириесет години биле веќе познати [...] ова е карактер и привилегија на гениј.“

Во поново време, таа се поврзува со поетот и драмски писател Бертолт Брехт, чиј Verfremdungseffekt (ефект на отуѓување) бил значаен елемент на неговиот пристап кон театарот. Брехт, пак, е мошне влијателен за уметници и филмски работници, вклучувајќи Жан-Лик Годар и Ивон Рајнер.