Критика на чистиот ум

Критика на чистиот ум (германски: Kritik der reinen Vernunft) е филозофско дело на Имануел Кант, издадено во 1781 и по вторпат во 1789. Познато и како Кантовата „прва критика“, проследено е од Критика на практичниот ум во 1788, а во 1790 од Критика на судењето. Во предговорот на првото издание Кант го објаснува насловот: „Не подразбирам критика на книги и системи, но на разумот воопшто, во однос на сето знаење по кое тој тежнее независно од сето искуство.“

Предговори

Кант има напишано два различни предговори на Критиката на чистиот ум (во 1781 и во 1787) во кои го објаснува својот проект (да и овозможи на метафизиката да не биде повеќе бојно поле на филозофите и меѓусебно противставените мисловни школи) како и пресвртот во нашата замисла на знаењето (станува збор за прочуената коперниканска револуција). Двата предговори се неопходни и клучни за вистинско разбирање на делото.

Коперниканската револуција е пресврт на нашето вообичаено сфаќање на природата на знаењето. За да ја објасни оваа револуција, Кант ги користи делата на Талес и Галилеј. Талес е првиот кој истакнал дека математиката постои благодарение на а приори принципите, кои пак се резултат на когнитивната активност на субјектот. Талес сфатил, според Кант, дека математичките објекти се формирани од математичарот. Што се однесува до Галилеј, тој не го заосновал своето истражување врз голо набљудување на природните појави, туку врз прашањата кои тој ги воспоставил а приори, се обидел да ги разбере законите на природата. Со други зборови, почнал да ја истражува природата пред целосно да ја разбере. Со други зборови, со воспоставување на експериментална апаратура се отворил патот на современата физика и наука воопшто.

Следствено, Талес и Галилеј направиле потребна револуција со цел еден вид на знаење да се преобрази во научно. Секоја дисциплина која сака да стане научна мора самата да разбере дека субјектот е темелот на познанието и дека целото познание е делумно независно од искуството.

Но метафизиката сè уште го нема достигнато овој статус на наука, што значи дека таа мора да претрпи промени. Кант ги истакнува јасно последиците на копериканската револуција во однос на метафизиката. Субјектот мора да биде во средиштето на сите иследувања, како и искуството кое се наметнува како неопходно. Галилеј не ги воспоставил само а приори хипотезите, бидејќи ни е јасно дека експериментирањето е неизоставен дел од неговите иследувања.

Едноставно може да се изрази Кантовото гледиште на метафизиката, онака како што се појавува во целото дело: Кант сака да ја преобрази во наука како математиката и физиката. Но бидејќи трансцендентите објекти не можат да се искусат, тоа е невозможно: за да се стави крај на филозофските расправи, мора да се пронајде друг пат по кој метафизиката (сфатена како познание на душата, слободата и Бог) ќе се преобрази во наука.

Поради тоа, возможно и нужно е да се претстават трите главни концепти на метафизиката (Бог, душата и слободата) во доменот на моралот. Треба да разбереме дека овие три концепти не можат да бидат искористени надвор од моралот. Овие три концепти се корисни за водење на нашите постапки, но немаат никаква употреба во областа на науката. Со овие зборови: „Го остранив знаењето за да ослободам место за верата“, Кант образложува дека всушност остранува едно псевдо-знаење (метафизиката) за од него да направи вера во која науката не може да не натера да веруваме но која сепак е основа на моралот.