Валутен одбор
Валутниот одбор (англиски: currency board) претставува екстремна варијанта на режимот на фиксен девизен курс, во кој издавањето и повлекувањето примарни пари зависи од приливот и одливот на девизните резерви на централната банка.
Карактеристики уреди
Валутниот одбор ги има следниве основни одлики:
- врзување на домашната валута за некоја стабилна странска валута;
- автоматска внатрешна конвертибилност, т.е. безусловна обврска на централната банка за замена на домашната валута за странската валутата по фиксен курс;
- законска подлога на системот, т.е. со закон се пропишува обврската на централната банка и владата да го спроведуваат валутниот одбор.
[1] Основната одлика на валутниот одбор е тоа што домашната валута се врзува за некоја странска стабилна валута. Притоа, девизниот курс се утврдува во зависност од девизните резерви на централната банка, износот на нејзините монетарни обврски, пазарниот девизен курс итн., но заради психолошки причини, девизниот курс обично се утврдува во некој заокружен износ, на пример 1:1, 1:10, 1:100.
Главни одлики на ортодоксниот валутен одбор се:[2]
- Монетарна политика: Кај ортодоксниот валутен одбор монетарната политика се сведува единствено на размена на книжните и кованите пари за резервната валута.
- Девизен курс: Девизниот курс е фиксен.
- Резервна валута: Таа е стабилна меѓународно широко прифатена валута. Во однос на неа е фиксиран курсот на домашната валута.
- Конвертибилност: Кај ортодоксниот валутен одбор постои неограничена конвертибилност на домашните валути, по фиксен курс.
- Кредитирање: Ортодоксниот валутен одбор не ја кредитира државата и не ги кредитира банките.
- Сењораж: Целиот износ од емисионата добивка оди во корист на буџетот.
Монетарната политика во системот на валутен одбор уреди
Валутниот одбор функционира како автоматски механизам за создавање и повлекување пари. Тоа се обезбедува така што можноста за создавање пари зависи од покриеноста со девизни резерви. Тоа значи дека централната банка создава примарни пари само ако дојде до прилив на девизни резерви и обратно, при секој одлив на девизни резерви од централната банка автоматски се повлекуваат и примарните пари.[3]
Валутниот одбор претставува многу строг систем, во кој централната банка целосно ја губи можноста за водење самостојна монетарна политика и таа се сведува на институција која извршува само сметководствени и технички активности. Имено, ако девизните резерви на централната банка се еднакви на примарните пари, централната банка не може да ги кредитира банките или државата. Единствено, ако девизните резерви на централната банка го надминуваат износот на примарните пари, тогаш постои можност за одредена кредитна активност на централната банка.
Од аспект на водењето на монетарната политика, валутниот одбор претставува многу едноставен систем. Сепак, за да се воведе овој систем, потребно е да бидат задоволени одредени предуслови: санација на банкарскиот систем, добра супервизија на банките, фискална реформа и отстранување на буџетските дефицити, координација на одделните владини политики, обезбедување политичка поддршка итн.
Валутните одбори во праксата уреди
Гледано историски, валутните одбори биле вообичаени аранжмани во британските доминиони, а по Втората светска војна, тие се застапени во некои мали, островски земји.[4]. Интересот за валутните одбори оживеа во 1990-тите, кога неколку земји (Аргентина, Естонија, Литванија, Бугарија, Босна и Херцеговина) го прифатија овој режим во настојувањето да ја намалат високата инфлација. Како што може да се забележи, валутниот одбор вообичаено е застапен во земјите кои страдале од висока инфлација, а кои немаат некое друго средство за дисциплинирање на политиките, така што валутниот одбор се наметнал како единствен начин да се скрши инфлацијата.[5]
Резултатите од примената на валутните одбори се разликуваат од земја до земја: Така, Аргентина само за четири години успеа да ја намали инфлацијата од над 1 000% на само 3.4%, притоа остварувајќи импресивен растеж од речиси 8% годишно. Но, во истиот период, невработеноста порасна од 6% на 17% и дојде до значително влошување на тековната сметка.[6] Исто така и во Бугарија, валутниот одбор овозможи остар намалување на инфлацијата од 578.5% во 1997 на само 1% во 1998.[7] Меѓутоа, во Естонија валутниот одбор, воведен во 1992, не доведе до брза дезинфлација, бидејќи инфлацијата изнесуваше 55% во 1993-1995 и над 20% во 1996.[8] Сепак, драматичните случувања во Аргентина претставуваат несоборлив доказ дека валутниот одбор, сам по себе, не може да обезбеди макроекономска стабилизација.
Наводи уреди
- ↑ Charles Enoch and Anne-Marie Gulde, „Making a Currency Board Operational“, PPAA/97/10, IMF, November 1997.
- ↑ Љупчо Трпески, Монетарна економија (прво издание), Скопје, 2010.
- ↑ Горан Петревски, Монетарна политика - Теорија и искуството на Македонија, Здружение за социо-економски развој, Скопје, стр. 155-157.
- ↑ Atish R. Ghosh, Anne-Marie Gulde and Holger C. Wolf, "Currency Boards: The Ultimate Fix?", WP/98/8, IMF, January 1998.
- ↑ Frederic S. Mishkin, "International Experiences with Different Monetary Policy Regimes", NBER Working Paper 7044, March 1999, стр. 12.
- ↑ Palle S. Andersen and Már Guðmundsson, "Inflation and Disinflation in Iceland", Working Papers No.52, BIS, January 1998, стр. 22-24.
- ↑ Anne-Marie Gulde, "The Role of the Currency Board in Bulgaria's Stabilization", PDP/99/3, IMF, April 1999, стр. 3.
- ↑ David Burton and Stanley Fischer, "Ending Moderate Inflations", во: Carlo Cottarelli and György Szapáry, eds., Moderate Inflation - The Experience of Transition Economies, International Monetary Fund & National Bank of Hungary, Washington D.C., 1998, стр. 69.