Ури
Кантонот Ури (германски: Kanton Uri) е еден од 26-те кантони на Швајцарија и основачки член на Швајцарската Конфедерација. Се наоѓа во Средишна Швајцарија. Територијата на кантонот ја опфаќа долината на Ројс помеѓу Сен Готар Преминот и Езерото Луцерн.
| Ури | ||
|---|---|---|
| Кантон | ||
| Кантон Ури Kanton Uri (германски) | ||
| ||
 Местоположба во Швајцарија Карта на Ури
| ||
| Престолнина | Алтдорф | |
| Единици | 20 општини | |
| Управа | ||
| • Извршен | Региерунгсрат (7) | |
| • Законодавен | Ландрат (64) | |
| Површина[1] | ||
| • Вкупна | 1,076,56 км2 (0,41.566 ми2) | |
| Население (декември 2018)[2] | ||
| • Вкупно | 36,433 | |
| • Густина | 34/км2 (90/ми2) | |
| ISO 3166 | CH-UR | |
| Највисока точка | 3,630 м: Дамасток | |
| Најниска точка | 434 м: Езеро Луцерн | |
| Примена | 1291 година | |
| Јазици | германски | |
| Мреж. место | ur.ch | |
Службениот јазик на Ури е (швајцарската врста на стандардниот) германски, но главниот говорен дијалект е алеманскиот швајцарски германски наречен Урнер Германски (Urnerdeutsch).
Ури некогаш бил единствениот кантон каде што децата во училиште морале да учат италијански како свој прв странски јазик, но во учебната 2005/2006 година ова било сменето на англиски, како и во другите средишни и североисточни кантони. Населението е околу 35,000 од кои 3.046 (или 8,7%) се странци.[3]
За легендарниот Вилијам Тел се вели дека потекувал од Ури. Историското обележје Ритли се наоѓа во кантонот Ури.
Име уреди
Името на долината за првпат се споменува во 8 или 9 век, во латинизиран облик на Уронија.[4] Во средновековниот период, името не се однесувало на целата долина на Ројс, туку само на Алтдорф и околните населби и поседи Проширувањето на името на поголема територија е резултат на територијалното проширување на кантонот во 15 век. Сепак, употребата на Ури како што се однесува на Алтдорф останала актуелна. Од 13 век па наваму, германската форма на името е запишана како Уре(н). Современата форма Ури датира од 16 век.
Името е изведено или од латинска ора „гребен, раб, маргина“ (слично како ретороманскиот ур ), или од пред-римски хидроним што го содржи пра-индоевропски корен u̯er „вода“, во било кој случај продолжен со наставката во -n- . Двете етимологии би се однесувале на Ројс и/или на брегот на Езерото Луцерн. -N- наставката бил сведена на завршеток во -n во среден горно-германски, а завршното -n во германскиот топоним било изгубена само во почетокот на современиот германски (останато видливо во демонимот Urner).[5]
Постои долгогодишна народна етимологија која го поврзува името со ур, германското име на туросите. Оваа традиција може датира уште од средногерманскиот период, што се рефлектира во воведувањето на кантонскиот печат што покажува глава на бик во 13 век. Почнувајќи од 17 век, бикот на Ури (Уристиер) се поврзал со името на Тавриските во узучената шпекулација.[5]
Наводи уреди
- ↑ Arealstatistik Land Cover - Kantone und Grossregionen nach 6 Hauptbereichen accessed 27 October 2017
- ↑ Сојузна статистичка служба на Швајцарија — STAT-TAB Ständige und Nichtständige Wohnbevölkerung nach Region, Geschlecht, Nationalität und Alter (германски)
- ↑ Federal Department of Statistics (2008). „Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeit, Geschlecht und Kantonen“. Архивирано од изворникот (Microsoft Excel) на 15 декември 2008. Посетено на 30 април 2020.
- ↑ Најстарото споменување на името е во документ датиран во 853 година, како pagus uroniae (пагус уроние). Некои извори на Среден латински јазик го споменуваат како Уранија. Има едно можно споменување кое датира во 8 век, во контекст на протерувањето на аботот Ето во Ури во 732 година, но ова само постои во една хроника од 11 век (Eto, Augiae abbas, a Theodebaldo ob odium Karoli in Uraniam relegatus Херман Контракт, Chronicum, околу. 1040).
- ↑ 5,0 5,1 Albert Hug, Viktor Weibel: Urner Namenbuch. Die Orts- und Flurnamen des Kantons Uri, Altdorf 1990, Band 3, Seite 768 ff. bzw. Uri unter ortsnamen.ch
Надворешни врски уреди
- Службено мрежно место (на германски)
- Официјална статистика