Авганистан: Разлика помеѓу преработките
| [проверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
Ред 233:
Во последните неколку децении, 90% од шумите во Авганистан се уништени, а голем дел од дрвата е извезен во соседен Пакистан. Како резултат на тоа, голем процент од земјата на Авганистан може да биде предмет на ерозија на почвата и опустинување . Позитивно, администрацијата на Карзаи и меѓународните организации помагаат во спротивставувањето на овој проблем со засадување на милиони садници. <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://afghanistan.usaid.gov/en/USAID/Article/611/Citizens_Plant_12_Million_Trees_in_Eastern_Afghanistan|title=Citizens Plant 1.2 Million Trees in Eastern Afghanistan|date=April 15, 2009|publisher=USAID Afghanistan|archive-url=https://web.archive.org/web/20130307045142/http://afghanistan.usaid.gov/en/USAID/Article/611/Citizens_Plant_12_Million_Trees_in_Eastern_Afghanistan|archive-date=March 7, 2013|accessdate=March 31, 2012}}</ref>
==Демографија==
{{Главна|Демографија на Авганистан}}
{{Historical populations|1950|7,752,117|1960|8,883,947|1970|10,893,772|1980|13,411,060|1990| 11,869,873|2000|21,606,992|2010|29,185,511|2020|38,928,341|title=1950–2020|align=right|shading=off|percentages=pagr|footnote=Извор: ООН{{UN_Population|ref}}}}
Населението во Авганистан е околу 38.928.346 според податоци од [[2020]] година<ref name="Factbook">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.worldometers.info/world-population/afghanistan-population/|title=Afghanistan|work=Worldmeters|publisher=www.worldmeters.info|accessdate=2019-05-30}}</ref>, што вклучува околу 3 милиони авганистански граѓани кои живеат како [[Бегалец|бегалци]] во [[Пакистан]] и во [[Иран]].<ref name="PAN-pop">{{Наведени вести|url=http://www.pajhwok.com/en/2011/11/20/afghanistans-population-reaches-26m|title=Afghanistan's population reaches 26m|date=November 20, 2011|access-date=December 5, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20130101074433/http://www.pajhwok.com/en/2011/11/20/afghanistans-population-reaches-26m|archive-date=January 1, 2013|publisher=Pajhwok Afghan News|editor-last=Mohammad Jawad Sharifzada}}</ref> Нацијата е составена од мултиетничко и [[Повеќејазичност|повеќејазично]] општество, што ја рефлектира нејзината местоположба покрај историските патишта за трговија помеѓу [[Средна Азија|Централна Азија]], [[Јужна Азија]] и [[Југозападна Азија|Западна Азија]]
[[Авганистанска централна организација за статистика|Авганистанската Централна организација за статистика]] (АЦО) во [[2011]] година изјавила дека вкупниот број на Авганистанци кои живеат во Авганистан е околу 26 милиони и до 2017 година достигнала 29,2 милиони. Од нив, 15 милиони се машки, а 14,2 милиони се жени.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.pajhwok.com/en/node/483787|title=Afghan Population 29.2 Million - Pajhwok Afghan News|work=www.pajhwok.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011103545/https://www.pajhwok.com/en/node/483787|archive-date=2017-10-11}}</ref> Околу 22% од населението е градско подрачје, а останатите 78% живеат во рурални области. <ref name="PAN-pop">{{Наведени вести|url=http://www.pajhwok.com/en/2011/11/20/afghanistans-population-reaches-26m|title=Afghanistan's population reaches 26m|date=November 20, 2011|access-date=December 5, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20130101074433/http://www.pajhwok.com/en/2011/11/20/afghanistans-population-reaches-26m|archive-date=January 1, 2013|publisher=Pajhwok Afghan News|editor-last=Mohammad Jawad Sharifzada}}</ref>
Се претпоставува дека приближно 600.000 до 2 милиони Авганистанци би можело да бидат убиени за време на различните војни од [[1979]] до [[2001]] година. <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://necrometrics.com/20c1m.htm#Afghanistan|title=Afghanistan (1979–2001)|archive-url=https://web.archive.org/web/20110305175626/http://necrometrics.com/20c1m.htm#Afghanistan|archive-date=2011-03-05|accessdate=2010-10-12}}</ref> Овие бројки се многу сомнителни и никогаш не е направен обид да се проверат. <ref name="U.S. Library of Congress">{{Наведена мрежна страница|url=http://countrystudies.us/afghanistan/36.htm|title=Population|year=2008|publisher=U.S. Library of Congress|archive-url=http://archive.wikiwix.com/cache/20110719220830/http://countrystudies.us/afghanistan/36.htm|archive-date=2011-07-19|accessdate=2010-10-12}}</ref> Се очекува населението на земјата да достигне 82 милиони до 2050 година. <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.prb.org/Countries/Afghanistan.aspx|title=Afghanistan – Population Reference Bureau|publisher=[[Population Reference Bureau]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20131202224051/http://www.prb.org/Countries/Afghanistan.aspx|archive-date=2013-12-02|accessdate=2009-12-29}}</ref> Урбаните области доживеале брз раст на населението во последната деценија, што се должи на враќањето на над 5 милиони иселеници. Единствениот град во Авганистан со над милион жители е неговиот главен град [[Кабул]]. Другите најголеми градови во земјата се прикажани на табелата подолу.
===Етнички групи===
{{Главна|Етнички групи во Авганистан}}
{{bar box
|title =Етнички групи во Авганистан<br />(2008)<ref name="LoC-pdf"/>
| titlebar=#ddd
| float=right
|bars =
{{bar percent|[[Паштуни]]|green|42}}
{{bar percent|[[Таџици]]|red|27}}
{{bar percent|[[Хазари]]|blue|9}}
{{bar percent|[[Узбеци|Uzbek]]|red|9}}
{{bar percent|[[Ајмаци]]|blue|4}}
{{bar percent|[[Туркмени]]|red|3}}
{{bar percent|[[Белуџи]]|blue|2}}
{{bar percent|Останати |red|4}}
}}
Во членот четири од [[Устав на Авганистан|Уставот на Авганистан]] се споменуваат вкупно 14 етнички групи. Населението во Авганистан е поделено на неколку етнолингвистички групи. Етникумите се претставени на графиконот десно. Дадените проценти се само проценки, бидејќи не се достапни точни и тековни статистички податоци за етничката припадност. Општо земено, четирите најголеми етнички групи се [[Паштуни|Паштуните]], [[Таџици|Таџиците]], [[Хазари|Хазарите]] и [[Узбеци|Узбеците]]. Други 10 други етнички групи се признати и секоја е претставена во авганистанската химна<ref>{{Cite web|url=https://www.economist.com/the-economist-explains/2017/08/31/the-roots-of-afghanistans-tribal-tensions|title=The roots of Afghanistan's tribal tensions|work=The Economist}}</ref>.
===Јазици===
{{Главна|Јазици во Авганистан}}
{{bar box
| titlebar=#ddd
|float = right
|title = [[Етнички групи во Авганистан|Етнички групи]]<ref name="Factbook"/>
|bars =
{{bar percent|[[Дариски јазик|Дари]]|green|85}}
{{bar percent|[[Паштунски јазик|Паштунци]]|red|30}}
{{bar percent|[[Узбечки јазик|Узбечки]] и [[Туркменски јазик|Туркменски]]|blue|6}}
{{bar percent|3 [[Јазици во Авганистан|други]]|pink|1}}
}}
[[Дариски јазик|Дарискиот]], кој е признат како авганистанско-пперсиски, служи како [[лингва франка]] во поголемиот дел од Авганистан. Тој е јазик на кој се прибегнува кога луѓето од различни етнички групи треба да вршат деловни активности или на друг начин да комуницираат, а го зборуваат мајчин јазик од таџикистанците, хазарите и аимаците; вкупно 85% од населението може да зборува дарискп-персиски. <ref>{{Наведено списание|last=Reinman|first=Suzanne L.|date=2010-09-21|title=The World Factbook|journal=Reference Reviews|volume=24|issue=7|pages=7–8|doi=10.1108/09504121011077057|issn=0950-4125}}</ref> Паштунскиот јазик е широко користен во југоисточните и источните области на земјата каде етничките Паштуни се мнозинство, вклучително и со мнозинството Пакистански Паштуни и Авганистанци во Пакистан . Националната химна на Авганистан се чита на паштунски.
[[Узбечки]] и [[туркменски]] се зборува во одредени делови на северните провинции, главно меѓу узбекистанските и туркменските племиња. Помал број Авганистанци течно зборуваат и [[урду]], [[Арапски јазик|арапски]] и други јазици. [[Англиски јазик|Англискиот јазик]] се учи во училиштата и постепено станува популарен меѓу помладата генерација.
===Религија===
{{Главна|Религија во Авганистан}}
{{Столбна кутија|title=Религија во Авганистан (2012)|titlebar=#ddd|left1=Религија|right1=Процент|float=right|bars={{bar percent|[[Сунизам]]|DarkGreen|84.7}}
{{bar percent|[[Шиизам]]|Green|15}}
{{bar percent|Останати|Blue|0.3}}}}
Скоро целото авганистанско население е муслиманско, со помалку од 1% не-муслиманско население. И покрај обидите за секуларизација на авганистанското општество, исламските практики преовладуваат во сите аспекти на животот. Исто така, исламската религиозна традиција и шифри, заедно со традиционалните практики, ги обезбедуваат главните средства за контрола на личното однесување и решавање на правни спорови. Исламот во Авганистан започнал да се практикува по [[исламско освојување на Авганистан|арапското исламско освојување на Авганистан]] од 7 до 10 век, а последните задржувања во преобразба биле направени кон крајот на [[19 век]]. [[Ислам|Исламот]] е официјална [[државна религија]] во [[Авганистан]], приближно 99,7% од авганистанското население се [[муслимани]]. Околу 90% практикуваат [[сунитски ислам]], кој припаѓа на [[Ханифиски мезхеб|Ханафиската]] школа, додека се верува дека околу 7% се [[Шиизам|шиити]].<ref name="Pew">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.pewforum.org/2012/08/09/the-worlds-muslims-unity-and-diversity-1-religious-affiliation/#identity|title=Chapter 1: Religious Affiliation|date=August 9, 2012|work=The World’s Muslims: Unity and Diversity|publisher=[[Pew Research Center]]'s Religion & Public Life Project|accessdate=4 September 2013}}</ref> <ref name="Factbook">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html|title=People and Society:: Afghanistan|work=[[The World Factbook]]|publisher=www.cia.gov|accessdate=2017-05-22}}</ref> Повеќето шиити припаѓаат на гранката „[[Дванаестници]]“ и само помал број го следат [[Исмаилизам|Исмаилизмот]]. Според Пју, 3% се не-деноминативни муслимани.
Исламот се користел како главна основа за изразување противење на модернизацијата на Авганистан од страна на кралот Аманулах во дваесеттите години на минатиот век. Го користеле и муџахедините за време на Советско-авганистанската војна во 1980 - тите и денес од талибанците.
==Управување==
==Спорт==
Националниот тим на Авганистан учествува на меѓународни фудбалски натпревари уште од 1941 година. Националниот тим домашните натпревари ги игра на стадионот Газа кој се наоѓа во [[Кабул]], а фудбалот во Авганистан е организиран од страна на [[Фудбалска Федерација на Авганистан|Фудбалската Федерација на Авганистан]]. Националниот тим никогаш не играл, ниту се квалификувал на светско првенство, но неодамна го освоил фудбалскиот интернационален трофеј на првенството САФФ. Авганистан има и свој тим во футсал. Крикетот, иако е скоро откриен спорт во оваа држава, станува сѐ попопуларен спорт поради успесите на националниот тим. Одборот за крикет на Авганистан е главно управно тело на овој спорт и има свое седиште во Кабул. Меѓународниот стадион за крикет Кази Аманулах Кан е и национален стадион за крикет.
| |||