Хосе де Сан Мартин: Разлика помеѓу преработките

| name = ХозеХосе де Сан Мартин

| alt = Портрет на ХозеХосе де Сан Мартин

'''ХозеХосе Франсиско де Сан Мартин и Маторас''' ([[шпански јазик|шпански]]: ''José Francisco de San Martín y Matorras''; [[25 февруари]] [[1778]] – [[17 август]] [[1850]]), или познат само како '''ХозеХосе де Сан Мартин''' а титуларно како „''Ослободител на Аргентина, Чиле и Перу''“<ref>John Lynch, ''San Martin: Argentine Soldier, American Hero'' (2009)</ref> — [[Аргентина|аргентински]] генерал и главен предводник на [[Јужмоамерикански војни за независност|борбата за независност]] од [[Шпанска Империја|Шпанската Империја]] во јужните и централните предели на [[Јужна Америка]]. Сан Мартин бил воедно и еден од [[претседател на Перу|претседателите на Перу]], позиција која во тоа време била именувана како „Заштитник на Перу“.

ХозеХосе де Сан Мартин бил роден во [[Јапеју (Кориентес)|Јапеју]], [[Кориентес (покраина)|Кориентес]], во денешна [[Аргентина]], но уште додека бил мал, на 7 годишна возраст, заминал за [[Малага]] во [[Шпанија]] каде го започнал своето образование. Подоцна, во 1808 година, кога избила [[Полуостровска војна|Полуостровската војна]] помеѓу [[Франција]] и [[Шпанија]], ХозеХосе де Сан Мартин зел учество во истата. Следствено на тој ангажман, Сан Мартин стапил во контакт со јужноамерикански поддрржувачи на независноста на Јужна Америка од Шпанија. Во 1812 година тој заминал за [[Буенос Аирес]] и ги понудил своите способности и својата служба на [[Обединети покраини на Рио де ла Плата|Обединетите покраини на Рио де ла Плата]], современа Аргентина. По [[Битката на Сан Лоренцо]], тој организирал план за пораз на шпанската армија, која ја притискала Аргентина од север, користејќи алтернативен пат преку [[Вицекралство Перу|Вицекралството Перу]]. Целите првично биле да се основа нова армија, [[Армија на Андите]], во [[Кујо (покраина)|Кујо]], Аргентина. Оттука, тој го предводел [[преминување на Андите|преминувањето на Андите]] во [[Чиле]] и забележал победа во [[Битката на Чакабуко]] и [[Битката на Маипу]]. Како резултат на тие две победи била обезбедена [[независност на Чиле|независноста на Чиле]]. По тој успех, Сан Мартин кренал кон напад на шпанскиот бастион во [[Лима]], [[Перу]].

ХозеХосе де Сан Мартин бил петти и последен син на Хуан де Сан Мартин, неуспешен шпански војник, и Грегорија Марорас дел Сер. Тој бил роден во [[Јапеју (Кориентес)|Јапеју]], [[Кориентес (покраина)|Кориентес]]. {{sfn|Galasso|2000|p=14–15}} Точната година на раѓањето на Сан Мартин е контроверзна, бидејќи немало записи од неговото крштевање. Во подоцнежни документи кои се создале за време на неговиот живот, како што се пасоши, воени белешки или венчаница, имал различни години. Во повеќето од документите се посочуваат 1777 или 1778 како години на раѓање.{{sfn|Galasso|2000|pp=11–12}} Семејството се преселило во [[Буенос Аирес]] во 1781 година, кога Сан Мартин имал 3 или 4 години.

Ложата ја организирала [[Револуција од 8 октомври 1812|Револуцијата од 8 октомври 1812]] година, кога завршиле мандатите на [[Мануел де Саратеја]] и [[Фелисијано Чиклана]]. [[Хуан Мартин де Пуејредон]] ги претставил антиморенистите [[Мануел Облигадо]] и [[Педро Медрано]]. Воедно, со блокада на гласовите на три членови, тој добил мнозинство. Ова предизвикало незадоволство кај Сан Мартин и Алвеар и тие интервенирале со воена сила и така ''Ратхаусот'' (градското собрание) на Буенос Аирес го распуштил триумвиратот. Тој бил заменет со [[Втор триумвират (Аргентина)|Вториот триумвират]] составен од [[Хуан ХозеХосе Пасо]], [[Николас Родригез Пења]] и [[Антонио Алварез Хонте]].{{sfn|Abad de Santillán|1965|loc=Vol. I|pp=498–500}} Овој нов триумвират го свикал [[Собранието од 13 година]] и го унапредиле Сан Мартин во чин полковник.{{sfn|Galasso|2000|pp=85–89}}

Додека во [[Буенос Аирес]] се разбранувало движењето против монархијата, на другата страна од [[Рио де ла Плата]], [[Монтевидео]] бил сè уште монархиско упориште. [[ХозеХосе Рондо]] почнал опсада, но монтевидејската морнарица го избегнала тоа со тоа што ги ограбиле околните градови. Во меѓувреме, Сан Мартин бил испратен со новиот полк за да ги набљудува активностите на брегот на [[реката Парана]].{{sfn|Galasso|2000|p=91}}{{sfn|Camogli|de Privitellio|2005|p=73}}

[[Податотека:Belgrano y San Martín.jpg|thumb|200п|Средба на Мануел Белграно и ХозеХосе де Сан Мартин во Јатасто.]]

Иако сè уште биле сојузници, Сан Мартин почнал да се оддалечува од Алвеар, кој пак го контролирал Собранието и ложата. Алвеар се спротивставил на трговците и уругвајскиот каудилјо [[ХозеХосе Хервасио Артигас]]. За ова Сан Мартин сметал дека е ризичен конфликт особено кога монархистите сè уште биле опасност. [[Армијата од Северот]], или Северната Армија, која оперирала во [[Горно Перу]], била поразена во [[битката на Вилкапухио]] и [[битката на Ајохума]], па така триумвиратот го назначил Сан Мартин како лидер, заменувајќи го [[Мануел Белграно]].{{sfn|Galasso|2000|pp=104–110}}{{sfn|Abad de Santillán|1965|loc=Vol. I|pp=506–507}}

[[Податотека:Ejercito de los Andes.jpg|thumb|200п|ХозеХосе де Сан Мартин на коњ, покрај својата придружба, ја проверува Армијата на Андите.]]

Апсолутистичката обнова на Шпанија и растечкото влијание на Артигас создале политичка криза во Буенос Аирес и со тоа Посадас бил принуден да даде оставка. Новиот Врховен директор бил Алвеар, но и тој морал да даде отказ после три месеци. Планот на Сан Мартин бил дополнително искомпликуван со ужасот од Ранкагва, монархистичка победа која го вратила апсолутизмот во Чиле и со тоа се ставил крајот на периодот именуван „[[Патрија Вјеха]]“ (''Patria Vieja'') или „Стара татковина“. Првично, Сан Мартин предложил армија со стандардна големина, за да прати засилување во [[Чиле]], но сепак се премислил и направил поголема армија сè со цел да се ослободи државата.{{sfn|Galasso|2000|p=131}} Чилеанците [[Бернардо О'Хигинс]], [[ХозеХосе Мигел Карера]], [[Луис Карера]] и [[Мануел Родригез Ердоиза]], лидерите на отпорот, побарале прибежиште во Кујо, заедно со нивните армии. О'Хигинс и Родригез биле примени, но браќата Карера имале намера да дејствуваат како [[влада во егзил]]. Тие ги игнорирале локалните закони на Кујо и нивните војници извршиле дејствија на вандализам. Сан Мартин ги заробил и ги испратил во Буенос Аирес. Тие предложиле план за ослободување на Чиле, различен од тој на Сан Мартин, кој пак го одбил со мислење дека не е практичен. Ова предизвикало ривалство помеѓу браќата Карера и Сан Мартин.{{sfn|Galasso|2000|p=212}}{{sfn|Abad de Santillán|1965|loc=Vol. II, p. 7}}

Владата на Сан Мартин ги употребила некои од идеите на [[операционен план на Маријано Морено|операциониот план на Маријано Морено]] на почетокот на војната. Комбинацијата на стимулации, конфискации и планирана економија ѝ овозможила на државата да ја снабдува армијата со артилерија, барут, мулиња и коњи, храна, облека и слично. Истовремено се зајакнало и рударството, со зголемен ископ на [[бакар]], [[сулфур]] и [[боракс]]. Жените биле ангажирани во ткаењето на облека за војниците. [[ХозеХосе Луис Белтран]] управувал со воена фабрика од 700 луѓе, која произведувала пушки и потковици. Сан Мартин бил во добри односи и со владата во Буенос Аирес и со каудилјосите, без да стапи во целосно сојузништво со ниту една страна. Така, тој можел да прима помош од двете страни. Според идеологијата на Сан Мартин, војната за независност била поважна од [[граѓанска војна во Аргентина|граѓанската војна во Аргентина]].{{sfn|Galasso|2000|pp=143–156}}<ref>John Lynch, ''The Spanish American Revolutions 1808–1826'' (2nd ed. 1986)</ref>

Сан Мартин предложил државата ([[Обединети Покраини на Рио де ла Плата]]) прво и веднаш да прогласи целосна независност, а потоа да се реализира [[преминувањето на Андите]]. На тој начин, тие би дејствувале како независна нација, а не како некој локален бунт.{{sfn|Abad de Santillán|1965|loc=Vol. I|pp=548–549}} Тој имал големо влијание врз [[конгрес во Тукуман|конгресот во Тукуман]], конгрес на кој присуствувале претставници од сите покраини и истиот бил основан во март 1816 година. Тој се противел на назначувањето на [[ХозеХосе Молдес]], војник од [[Салта (покраина)|Салта]] кој бил против политиката на Буенос Аирес, и се плашел дека Молдес ќе го уништи националното единство. Исто така се противел на предлозите да го назначат Сан Мартин како [[Врховен директор]]. Сан Мартин го поддржал неговиот пријател и член на ложата [[Хуан Мартин де Пуејредон]]. Пуејредон продолжил со воената помош на Кујо. Тукуманскиот конгрес ја прогласил аргентинската независност на 9 јули 1816 година, под тогашното име Обединети Покраини на Рио де ла Плата.{{sfn|Galasso|2000|pp=165–178}} Исто така на конгресот се разговарало за политичкиот систем на новата држава. Генералот Мануел Белграно, кој остварил дипломатски односи со Европа, ги информирал делегатите и државниците дека европските држави побрзо ќе ја прифатат независноста на Аргентина ако истата е монархија. За таа цел, Белграно се појавил со [[Планот според Инките|Планот според Инка]], односно да се круниса благородно лице од [[Империјата на Инките]] како крал (кралското семејство на [[Сапа Инка]] владееле до 16 век, односно до моментот кога Империјата на Инките се распаднала).{{sfn|Abad de Santillán|1965|loc=Vol. I|pp=549–550}} Сан Мартин го поддржал овој план, како и Гуемес и некои други делегати, но не и тие од Буенос Аирес, кои го поткопале проектот и не овозможиле истиот да заживее.{{sfn|Galasso|2000|p=179–189}}

[[Податотека:Ejercito Libertador cruce de Cordillera de los andes.jpg|thumb|200п|Генералите ХозеХосе де Сан Мартин (лево) и Бернардо О'Хигинс (десно) ги поминуваат Андите.]]

Полковник [[Франсиско Зелада во Ла Риоха]] одел кон [[Копијапо]] преку преминот [[Коме-Кабалјос]]. [[Хуан Мануел Кабот]] одел од [[Сан Хуан (покраина во Аргентина)|Сан Хуан]] до [[Кокимбо]]. [[Рамон Фреире]] и [[ХозеХосе Леон Лемос]] предводеле два крака кон југ. Армиите кренале од [[Мендоса (покраина)|Мендоза]]. Сан Мартин, О'Хигинс и Солер предводеле краци преку преимот [[Лос Патос]], а [[Хуан Грегорио де лас Херас]] преку преминот [[Успалјата]].{{sfn|Galasso|2000|pp=206–208}}{{sfn|Abad de Santillán|1965|loc=Vol. II|pp=12–13}}

Сан Мартин го оставил О'Хигинс како главен на новата [[Армија на Чиле|чилеанска армија]] и се вратил во Буенос Аирес за да побара ресурси за кампањата во Перу. Во тој период тој не наишол на добар прием. Пејредон сметал дека Чиле треба да изврши компензација на Буенос Аирес за парите кои биле инвестирани во ослободувањето на Чиле, а како причина се навела и опасноста од [[Втора португалско-бразилска инвазија на Источниот Брег|португалско-бразилската инвазија на Источниот Брег]]. Поради неможноста финансиски да поддржува, Буенос Аирес го испратил правникот Мануел Агире во [[Соединети Американски Држави|САД]] за да побара помош и да апелира за признавање на независноста на Обединетите Покраини на Рио де ла Плата (односно, Аргентина). Сепак, оваа мисија била неуспешна бидејќи САД во тој момент решиле да бидат неутрални поради нивните тогашни актуелни преговори со Шпанија за [[Адамс-Онисов договор|купување на Флорида]]. Чилеанецот ХозеХосе Мигел Карера сам нашол бродови по ужасот во Ранкагва, со кои имал намера да го ослободи Чиле, но поради тоа што Сан Мартин веќе го направил истото, тој не се согласил неговата флота да ја стави под команда на [[Армијата на Андите]]. Карера бил непријател на О'Хигинс и барал да управува со Чиле, но Пуејредон го затворил него и му ги конфискувал бродовите.{{sfn|Galasso|2000|pp=227–234}}

Сан Мартин испратил повторно барање до Боуелс за испорака на бродови, но не добил одговор. Повторно заминал за Буенос Аирес, за да достави слично барање. Тој пристигнал во Мендоза неколку дена по егзекуцијата на [[Чилеанци|Чилеанците]] [[Луис Карера]] и [[Хуан ХозеХосе Карера]], браќа на [[ХозеХосе Мигел Карера]].{{sfn|Abad de Santillán|1965|loc=Vol. II, p. 32}} Точната иницијатива за тие егзекуции е контроверзна. Чилеанскиот историчар [[Викуња Макена]] го посочува Сан Мартин, додека пак Х. К. Рафо де ла Рета го обвинува О'Хигинс. [[Мануел Родригез]] исто така бил заробен, а подоцна и убиен. За таа смрт можеби дала наредба самата ложа Лаутаро. Сан Мартин нема учество во тоа бидејќи бил на пат за Буенос Аирес.{{sfn|Galasso|2000|pp=265–267}}

Како и да е, министерот за војна [[Матијас де Иригојен]] уште еднаш наредил Армијата од Андите да се врати и го назначил [[Франсиско Фернандез де ла Круз]] како водич, заменувајќи го Сан Мартин. Тогаш Сан Мартин пак дал отказ и дал до знаење дека армијата нема да биде во можност да ги премине Андите од Чиле во Буенос Аирес бидејќи патот бил блокиран од снег. Сите водичи на воените единици на Армијата на Андите одбиле да одат во Буенос Аирес. Врховниот директор ја повлекол наредбата поради одбивањето на воените водичи и отказот на Сан Мартин, па така Армијата останала во Чиле. Наскоро на Пуејредон му завршил мандатот како Врховен директор и бил заменет од [[ХозеХосе Рондо]].{{sfn|Galasso|2000|pp=293–299}}

Пезуела бил сменет со воено-либерален удар и [[ХозеХосе де ла Серна е Инохоса]] станал нов вицекрал. Де ла Серна го повикал Сан Мартин за да преговара крај на насилството. Резултатот бил ист како и со Пезуела: Де ла Серна предложил да го воведе уставот на империјата од 1812 (каде Перу е дел од Шпанија), а Сан Мартин побарал независност на Перу (како независна држава). Одбивањето на шпанскиот устав било мотивирано од непропорционало претставување на Америка во Уставното собрание кое го составило уставот. Двете армии се согласите на привремено примирје. Сан Мартин предложил да се основа уставна монархија со европски монарх. Овој предлог бил одбиен со образложение дека [[Фернандо VII]] не би го прифатил овој предлог.{{sfn|Galasso|2000|pp=342–347}}{{sfn|Abad de Santillán|1965|loc=Vol. II|pp=58–59}}

Боливар ја презел контролата во Каракас со неговата победа во [[битката на Карабобо]]. Конгресор во Кукута усвоил слични закони како тие во Перу. Во меѓувреме и [[Еквадор]] во [[Гвајакил]] објавил независност и Боливар го испратил [[Антонио ХозеХосе де Сукре]] да им помогне. Силите на Сукре не биле доволни и побарал помош од Сан Мартин. Перу испратил трупа од 1300 луѓе во Еквадор. Боливар влегол во градот еден месец подоцна и сметал дека поради историски причини [[Кито]] треба да биде главен град на [[Колумбија]].{{sfn|Galasso|2000|p=383–385}}

За време на француската револуција од 1848 година, Сан Мартин го напуштил Париз и заминал за [[Булоњ-сур-Мер]]. Кога се преселил таму бил скоро слеп и имал многу здравствени проблеми. Сепак, тој продолжил да праќа писма во Јужна Америка. ХозеХосе де Сан Мартин умрел во неговиот дом, на 17 август 1850 година, во 17 часот по локално време.{{sfn|Galasso|2000|pp=559–570}}

ХозеХосе де Сан Мартин умрел на 17 август 1850 година, во неговата куќа во [[Булоњ-сур-Мер]] во [[Франција]]. Тој бил погребан во [[Базилика Нотрдам де Булоњ|Базиликата Нотрдам де Булоњ]] и неговите останки останале таму до 1861 година. Во неговиот тестамент тој изјавил дека по смртта сака да биде одведен до гробиштата без никаков погреб, а подоцна да биде префрлен во [[Буенос Аирес]]. За ова Балкарке го известил Росас и министерот за надворешни работи [[Фелипе Арана]]. Балкарке го следел балсамирањето на Сан Мартин. Исто така, тој ја испратил сабјата на Сан Мартин во Росас.{{sfn|Galasso|2000|pp=569–574}}

Сепак, поради бунтот на [[Хусто ХозеХосе де Уркиза]] против Росас во 1851 година, поразот на Росас во [[битката на Касерос]] и хаосот што проследил, влијаело врз одложувањето на префрлувањето на телото на Сан Мартин во Буенос Аирес. Во меѓувреме, Буенос Аирес се одделил од Аргентина (за време на [[Аргентинска граѓанска војна|граѓанската војна]]) на чело со унитарците, кои пак од другата страна го мразеле Сан Мартин. Така, во тоа време, преместувањето на телото на Сан Мартин се одложило за неопределено. Бидејќи бил свесен за сето ова, Балкарке наредил изградба на гроб на гробиштата во Булоњ-сур-Мер за телото на Сан Мартин.{{sfn|Galasso|2000|pp=574–577}}

{{succession box|before=[[ХозеХосе Мигел Карера]] |title=[[Армија на Чиле|Генерал]]|years=1817–1819 |after=[[Бернардо О'Хигинс]]}}