Рак (болест): Разлика помеѓу преработките
| [проверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
изменета категоризација |
дополнување |
||
Ред 15:
}}
'''Рак''' (медицински термин: малигна неоплазма) е класа на болести каде што група на клетки пројавува неконтролиран раст преку поделба надвор од нормалните граници, напаѓање и врзување со соседните ткива, и понекогаш појава на метастази, кои ги шират клетките на други места во телото преку лимфниот систем и крвотокот. Овие три малигни својства го одвојуваат ракот од бенигните тумори, кои се самоограничени и не напаѓаат ниту метастазираат.
== Класификација ==
Видовите на рак се класифицираат според видот на клетки кои наликуваат на тумор, и според тоа, на ткивото за кое се претпоставува дека е зачеток на туморот. Подолу е хистологијата и местоположбата на видовите рак. Примери за неколку општи категории се:
Ред 66 ⟶ 65:
Во нечовечките организми, опишани се неколку видови на пренослив рак, каде ракот се шири меѓу животните преку пренесување на самите клетки на туморот. Овој феномен е забележан кај кучиња со стикеров сарком, уште познат како кучешки пренослив венеричен тумор, и како ѓаволов тумор на лицето кај [[тасмански ѓавол|тасманските ѓаволи]].
== Патопсихологија ==
Ракот
Постојат многу начини на класификација за различните промени во геномот кои можат да допринесат за создавање на генерација на канцерски клетки. Повеќето од овие промени се мутации, или промени во нуклеотидната секвенца на геномската ДНА. Анеуплодија, односно присуство на ненормален број на хромозоми, е една од геномските промени кои не се мутации, и може да вклучува или придобивање или губење на еден или повеќе хромозоми преку грешки во митозата.
Мутациите од поголем размер вклучуваат бришење или придобивање на дел од хромозомот. Геномско засилување се случува кога клетката ќе прими преголем број копии (често 20 или повеќе) од еден мал хромозомски локус, кој вообичаено содржи во себе еден или повеќе онкогени и соседен генетски материјал. Транслокација се случува кога два одделни хромозомски региони стануваат неприродно поврзани, често на карактеристично место. Добро познат пример за ова е хромозомот „Филаделфија“, односно транслокацијата на хромозомите 9 и 22 која настанува при хронична миелогена леукемија и резултира со создавање на БЦР-АБЛ фузискиот протеин, онкогенска тирозин киназа.
Ред 77 ⟶ 76:
* Заради мутација клетката може да стане неуништлива (теломер), со што засекогаш ќе им штети на здравите клетки.
Така, ракот често експлодира во нешто слично на верижна реакција предизвикана од неколку грешки, кои се наталожиле во поголеми грешки. Основната причина за ракот се грешките што предизвикуваат повеќе грешки, и тоа е причината зошто е толку тешко да се лекува ракот; дури и ако имало 10 милијарди канцерски клетки и успеале да ги убијат сите освен 10, тие клетки (заедно со други клетки склони кон грешки) повторно можат да се реплицираат или да пратат сигнали кои предизвикуваат грешки во други клетки, почнувајќи го процесот одново. Ова сценарио налик бунт е непожелен опстанок на најсилните, каде што водечките сили на еволуцијата работат против телото и воспоставувањето на ред.
== Дијагноза ==
Повеќето случаи на рак првично се дијагностицираат при клинички преглед по откривањето на знаци или симптоми на ракот. Меѓутоа, за конечна дијагноза и типизација на ракот најчесто е потребно мислење од патолог, вид на лекар кој е специјализиран за дијагностицирање на рак и други болести <ref>
=== Патологија ===
Може да се посомневаме на заболување од рак од различни причини, но конечната дијагноза за повеќето малигнинети треба да биде потврдена од хистолошки преглед на канцерогени клетки направен од патолог. Ткивото може да се добие преку биопсија или операција. Многу биопсии (како оние на кожата, градите или црниот дроб) може да се направат во лекарска ординација. Биопсии на други органи се вршат под анестезија и за нив е потребна операција во операциона сала.
Ред 124 ⟶ 119:
Прогресивните и распространувачки малигни болести имаат значително влијание врз квалитетот на животот на пациентот, и многу од третманите за рак (како хемотерапијата) може да имаат тешки несакани последици. Во напредните фази на ракот, на многу пациенти им е потребна посебна нега, што ги засегнува и членовите на семејството и пријателите. Палијативната грижа како решение може да вклучува трајна или повремена грижа во дом.
== Епидемиологија ==
Во [[2004]] година, во [[Македонија]] од рак починале 157 лица на 100.000 жители, а веќе во 2014 година смртноста се зголемила на 180 починати лица на 100.000 жители. Така, во 2014 година, вкупно 3.730 луѓе умреле од рак во Македонија, што изнесувало 18,9% од вкупниот број на умрените лица. Набљудувано по региони, најмала е смртноста во [[Полошки регион|Полошкиот регион]] (120 починати на 100.000 жители), а најголема во [[Пелагониски регион|Пелагонискиот]] (214 починати на 100.000 жители) и во [[Скопски регион|Скопскиот регион]] (213 починати на 100.000 жители). Во споредба со останатите земји во [[Европа]], Македонија се наоѓа кон средината во поглед на смртноста поради рак. Во тој поглед, најголема смртност има во [[Унгарија]], каде во 2012 година од рак починале 361 лице на 100.000 жители. Исто така, [[смрт]]носта е висока во [[Хрватска]] (341 починато лице на 100.000 жители во 2011 година), [[Словачка]] (325 починати лица на 100.000 жители) и [[Словенија]] (318 починати лица на 100.000 жители). Во светот постои тренд на зголемување на бројот на починати лица од рак при што дури 66% од сите случаи на малигни заболувања отпаѓаат на [[Земји во развој|земјите во развој]] и неразвиените земји. Сепак, според д-р Милан Ристевски, Македонија се наоѓа на самиот врв во Европа според смртноста поради одредени видови рак, како што се [[Рак на дојка|ракот на дојката]] и [[Рак на белите дробови|ракот на белите дробови]].<ref>Љубица Балабан, „Во Македонија од рак умираат речиси двојно помалку отколку во Европа“, ''Дневник'', година XX, број 5995, понеделник, 2 февруари 2016, стр. 7.</ref>
== Историја ==
Хипократ (460 г. п.н.е – 370 г. п.н.е) опишал неколку видови на рак, нарекувајќи ги, меѓу другите, со грчиот збор „карцинос“ (рак или речен рак). Името доаѓа од изгледот на пресекот на цврст малигнен тумор, со „вените раширени на сите страни исто како нозете на животното, на ракот, и оттаму неговото име“. Бидејќи било против грчката традиција да се отвора телото, Хипократ ги опишувал и цртал само оние видливи тумори на кожата, носот и градите. Лекувањето се засновало врз теоријата за четирите телесни течности (црна и жолта жолчна течност, крв и слуз). Според овие течности, лекувањето се состоело од начин на исхрана, испуштање на крв, и/или лаксативи. Низ вековите, било откриено дека ракот може да се појави каде било во телото, но лекувањето засновано врз теоријата за четирите телесни течности останала популарна се до 19-тиот век, кога биле откриени клетките.
| |||