Глагол: Разлика помеѓу преработките
| [проверена преработка] | [непроверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
Нема опис на уредувањето |
Нема опис на уредувањето |
||
Ред 12:
{{Main|Глаголско усогласување}}
Во јазиците каде глаголите се менуваат по лице, односно каде се користат [[наставки]], глаголот најчесто треба да се усогласи според лицето, родот и бројот.
Така на пример во македонскиот јазик глаголот „работи“ има форма „работиме“ за прво лице [[множина]] или на пример формата „работам“ за прво лице [[еднина]]. Од другата страна пак, англискиот јазик има многу мал број наставки за глаголите и повеќето форми се исти со инфинитивот и [[Глаголско усогласување|усогласувањето]] е поедноставно. Глаголите во латинскиот и [[Романски јазици|романските јазици]] се менуваат по време, аспект и
[[Јапонски јазик|Јапонските]] глаголи се менуваат по време, начин и аспект но нема усогласување. Некои јазици имаат повеќелично усогласување и такви јазици се на пример [[Баскиски јазик|баскискиот]] и [[грузиски јазик|грузискиот Во овие јазици, глаголот се усогласува со [[Подмет|лицето]], [[Директен предмет|директниот предмет]] па дури и со [[Индиректен предмет|индиректниот предмет]]. == Лице, род и број ==
Ред 21 ⟶ 26:
Во јазиците каде глаголите имаат наставки, се јавуваат три граматички лица: прво, второ и трето лице.
Во зависност од јазиците, формите треба да се усогласат со граматичкиот род, односно: машки, женски и среден род.
Во некои јазици нема разликување на родови, а некои пак имаат недостаток на еден род, најчесто среднот. Во најголем број јазици каде глаголите се менуваат, глаголските форми треба да се усогласат и со еден од двата броја: еднина и множина.
Ред 28 ⟶ 34:
{{Main|Граматичко време}}
Во зависност од јазикот, глаголите можат да изразат
Во зависност од јазикот, глаголите можат да изразат граматичко време, граматички аспект и граматички начин. Граматичкото време<ref>Comrie, Bernard, ''Tense'', Cambridge Univ. Press, 1985.</ref><ref name=Dahl>[[Östen Dahl]], ''Tense and Aspect Systems'', Blackwell, 1985.</ref><ref>Fleischman, Suzanne, ''The Future in Thought and Action'', Cambridge Univ. Press, 1982.</ref> е всушност употреба на [[Помошен глагол|помошни глаголи]] или [[наставки]] за да се искаже дали одредено дејство или состојба се случила пред, за време на или после моментот на кажување. Точката за ориентација е моментот на искажување на дејството и според тоа се добиваат три апсолутни времиња: [[Сегашно време|сегашно]], [[Минато време|минато]] и [[Идно време|идно]]. Ако точката за ориентација не е сегашното време, тогаш станува збор за релативни времиња и такви времиња се на пример [[минато-идно време]] или [[минато неопределено свршено време]].▼
граматичко време,
граматички аспект и
граматички начин.
▲
Точката за ориентација е моментот на искажување на дејството и според тоа се добиваат три апсолутни времиња:
[[Сегашно време|сегашно]],
[[Минато време|минато]] и
[[Идно време|идно]].
Ако точката за ориентација не е сегашното време, тогаш станува збор за релативни времиња и такви времиња се на пример [[минато-идно време]] или [[минато неопределено свршено време]].
== Аспект==
{{Main|Граматички аспект}}
Аспектот<ref name=Dahl/><ref>Comrie, Bernard, ''Aspect'', Cambridge Univ. Press, 1976.</ref> се користи да се искаже како дејството се случило низ времето.
Аспектот може да биде лексички и граматички, каде лексичкиот е вметнат во значењето на глаголот. Аспектот се комбинира со глаголското време и се добиваат: :*[[свршен аспект]] - дејството се гледа како една целина
Ред 43 ⟶ 61:
:*[[перфект]] - комбинира елементи на времето и аспектот
Во некои јазици [[Граматички аспект|аспектот]] се искажува со помош на посебни глаголски форми, наместо со помошни глаголи.
Таков јазик на пример е македонскиот, каде секој глагол може да биде [[Свршен глагол|свршен]] или [[Несвршен глагол|несвршен]]. Со свршениот глагол дејството се гледа како целина (исто како со свршениот аспект), а со несвршениот глагол дејството се гледа како процес (исто како несвршениот аспект). Некои македонски глаголи се [[Двоаспектен глагол|двоаспектни]], односно можат со една форма да ги искажат двата аспекта. [[Македонистика]]та го користи терминот „вид“ наместо терминот „аспект“. ==Модалност==
{{Main|Граматичка модалност}}
[[Граматичка модалност|Модалност]]а<ref>Palmer, F. R., ''Mood and Modality'', Cambridge Univ. Press, 2001.</ref> се користи да се искаже поставеноста на говорникот во однос на некое дејство искажано со глаголот, особено во поглед на степенот на
неопходноста,
задолженоста,
дозволата,
одлучноста или
способноста.
Сите јазици искажуваат модалност со помош на [[прилог|прилози]], но
некои јазици користат и глаголски форми.
Ако глаголската форма вклучува помошен глагол,
тогаш помошниот глагол се нарекува [[модален глагол]].
Ако глаголската конструкција која искажува модалитет вклучува инфлекција,
тогаш станува збор за [[Граматички начин|начин]], кој може да биде:
[[заповеден начин|заповеден]],
[[исказен начин|исказен]] или
[[можен начин]].
Често поимите „начин“ и „модалитет“ се помешуваат и зборот „начин“ се користи да се опфати цела оваа глаголска категорија, но начинот е дел од модалитетот.
==Залог==
{{Main|Граматички залог}}
Залогот<ref>Klaiman, M. H., ''Grammatical Voice (Cambridge Studies in Linguistics)'', Cambridge Univ. Press, 1991.</ref> се користи да се искаже
дали подметот го врши дејството во реченицата или дали дејството/ Со други зборови, залогот се користи да се истаке или подметот или дејството/ Ако во реченицата се нагласува подметот тогаш станува збор за активна реченица, а ако се нагласува дејството или предметот тогаш станува збор за пасивна реченица. Во македонскиот јазик залогот се создава синтактички, односно со редоследот на зборовите. :'''Активна''': Дарко ја отвора вратата.
| |||