|
[[Податотека:Protogerov-2.jpg|мини|десно|200п|Александар Протоѓеров]]
'''Протогеровистите''' биле приврзаници на [[Александар Протогеров|Александар Протоѓеров]], личности што ги обединувале заедничките симпатии кон неговата личност и дејност, фракција на [[ВМРО (Автономистичка)|ВМРО]] и македонското револуционерно движење <ref>Предавствата и атентатите во македонската историја, Виолета Аковска и Никола Жежов, Скопје, 2004 год</ref>.
На [[7 јули]] [[1928]] година во [[Софија]] бил извршен [[Атентат врз Александар Протогеров|атентат врз Александар Протоѓеров]], членот на ЦК на [[ВМРО (Автономистичка)|ВМРО]]. Убиството било извршено од тројца атентатори: Стефанов, Гузданов и Витларев под раководство на [[Кирил Дрангов]] од михајловистичкото крило на ВМРО. Наредбата за атентатот била издадена од другиот член на ЦК, [[Иван Михајлов |Иван Михајлов]], под обвинение дека Протоѓеров учествувал во [[Убиство на Тодор Александров|заговорот против Тодор Александров]].
Суштинската причина за убиството на [[Александар Протогеров|Александар Протоѓеров]] била борбата за превласт во редовите на [[ВМРО (Автономистичка)|ВМРО]], каде [[Иван Михајлов]] решил преку физички ликвидации да ги отстрани сите негови евентуални конкуренти за лидерското место во ЦК.
По убиството на членот на ЦК на [[ВМРО (Автономистичка)|ВМРО]], [[Александар Протогеров|Александар Протоѓеров]], покрај вербалните пресметки преку весниците, расправиите и несогласувањата меѓу двете спротивставени фракции - протоѓеровисти и михајловисти, се преселиле на улиците на бугарските градови и се расчистувале со куршуми. Според бројот на жртвите овие неколку години претставувале период со најмногу меѓусебни физички ликвидации во македонската историја.
На една страна се наоѓале приврзаниците на убиениот Протоѓеров кои во тие пресметки повеќе влегле изнудено и претежно се наоѓале во дефанзива, а нивниот начин на вооружено дејствување имал карактер на самоодбрана. На другата страна се наоѓале приврзаниците на [[Иван Михајлов]], кои биле поенергични, подобро вооружени и со повеќе финансиски средства и затоа имале повеќе успех во извршените атентати.
Во меѓусебните убиства и атентати биле убиени повеќе стотина македонски дејци од сите идејни теченија во македонското националноослободително движење, со што му биле зададени големи загуби на македонското револуционерно ткиво.
== Предисторија (1924 - 1928)==
[[Податотека:Vancho Mihaylov.jpg|мини|лево|150п|Ванчо Михајлов]][[Податотека:Тодор Александрово војничка униформа.jpg|мини|десно|300п|Алекасандар Протуѓеров и Тодор Александров]]
Во [[1924]] година генерал Александар Протогеров заедно со [[Петар Чаулев]] и [[Тодор Александров]], учествувал во преговорите со Коминтерната во [[Виена]]. Заедно со Чаулев го потпишува [[Мајски манифест|мајскиот манифест]] за обединување на македонското револуционерно движење и создавање на една самостојна македонска држава, за што двајцата биле овластени од Александров. Три месеци потоа, заедно со Александров, го повлекол својот потпис од манифестот, за разлика од Чаулев кој застанал зад мајската платформа.
По [[Убиство на Тодор Александров|убиството на Александров]] во [[август]] [[1924]] година, заедно со Иван Михајлов застанува на чело на ВМРО. По [[Горноџумајски случувања|Горноџумајските случувања]], Протоѓеров постепено го губел своето влијание во организацијата.
Годините помеѓу 1924-1928 година претставувале време кога во ЦК на ВМРо се водела борба за превласт и кога се појавил младиот и амбициозен [[Иван Михајлов|Иван (Ванчо) Михајлов]], којшто успеал да заземе доминантно место и како таков да ги постави основите на една чисто терористичка организација-ВМРО. Со доаѓањето на чело на ВМРО, Михајлов успеал да се опкружи со млади соработници, фанатици, коишто терористичкиот ''"занает"'' го научиле до совршенство.
Пред ваквите амбиции на Михајлов се повлекол веќе подостарениот Александар Протоѓеров, додека третиот член на ЦК, [[Петар Чаулев]] веќе одамна ги прекинал сите контакти со ВМРО и се наоѓал во странство. Сите овие предуслови му овозможиле на новиот водач да се подготви за пресметка со сите негови евентуални соперници, кои сакале да го заземат неговото лидерско место. Тоа можело да се случи само на еден начин со помош на оружје. Михајлов најпрвин се пресметал со соработниците на убиениот Тодор Александров, а започнал да го отстранува и интелектуалното крило во Организацијата.
Во почетокот на [[1925]] година бил свикан конгресот на ВМРО во [[Србиново]], на кој за членови на Централниот комитет биле избрани Александар Протоѓеров, [[Георги Поп Христов]] и [[Иван Михајлов]]. Сепак Протогеров бил принуден да се повлече од активната револуционерна дејност и да го отстапи раководењето на Организцијата во рацете на [[Иван Михајлов]]. Генералот останал без средства и заминал во [[Виена]]. Тогашната унгарска влада отпуштала финансиски средства, знаејќи го ова Протогеров се поврзува со нивен полномошник. По оваа средба, Унгарците започнале да го финансираат лично Протогеров. Генералот потоа се вратил во [[Софија]] во [[1926]] година.
== Раскол ==
{{ВМРО (Aвтономистичка)}}
[[Податотека:Pancho Mihailov IMRO.jpg|мини|лево|200п|Панчо Михајлов]]
Самоволите на [[Иван Михајлов]] и неговата амбиција да ја презеде [[ВМРО (Автономистичка)|ВМРО]] во свој раце довеле до подвоеност во Организација. Првите знаци на расколот се јавуваат со убиството на кочанскиот војводата [[Панчо Михајлов]]. Настаните пред убиството на Михајлов укажувале на тоа дека е можно тој и да се спаси од смртната казна.
По наредба на ЦК на ВМРО биле фатени и Панчо Михајлов и војводата [[Ефтим Цеков]], обвинети за предавство на Организацијата, поради наводната соработка со федералистите и со [[Тодор Паница]], при што Цеков бил затворен во една куќа во [[Софија]], а Панчо Михајлов во куќата на [[Михаил Шкартов]], еден од повисоките раководители во [[ВМРО (Автономистичка)|ВМРО]]. Истрагата од ВМРО во случајот со војводата Цеков, која се водела без физичко малтретирање, според Петар Шанданов, покажала дека тој бил виновен за работите за кои се товарел, но откако ги признал обвинувањата побарал да биде рехабилитиран, за што се обрзувал да ја изврши било која задача од страна на Организацијата. Но по инсистирање на [[Иван Михајлов]], мнозинството на членовите на ЦК и Задграничното претставништвго, се изјасниле за изречување на смртна пресуда.
Во меѓувреме Панчо Михајлов успеал да избега од чуварите и се скрил во куќата на генералот Ќуркчиев, којшто му бил пријател од време на војната. Кога на Иван Михајлов му соопштиле за бегството, тој побарал без суд да биде егзекутирана стражата што го чувала затвореникот. И покрај противењето на [[Петар Шанданов]], еден од обезбедувањето, Крум Зарков бил веднаш убиен. Иван Михајлов веднаш побарал од Шанданов да влезе во контакт со кочанскиот војвода и да го изведе пред судот на Организацијата, на што Шанданов се спротивставил и барал цврсти гаранции дека Панчо Михајлов нема да биде убиен. На тоа Михајлов му одговорил дека имал сигурни сознанија дека обвинетиот се подготвувал да замине во странство и да се поврзе со федералистите во [[Виена]]. Сепак по упорното инсистирање на Шанданов за невиноста на Панчо Михајлов, [[Иван Михајлов]] ветил дека по формалното судење, кочанскиот војвода ќе бил ослободен.
[[Податотека:Петар Шанданов.jpg|мини|лево|150п|Петар Шанданов]]
По ваквите гаранции од [[Иван Михајлов]], Шанданов преку жената на Панчо и генералот Ќуркчиев успеал да стапи во контакт со обвинетиот од страна на ВМРО, при што од генералот постојано се нагласувало дека евентуалното убиство би предизвикало негативен ефект кај [[Македонска емиграција во Бугарија|македонската емиграција]], кај која Панчо Михајлов уживал голем авторитет. По сите овие разговори, Панчо Михајлов се предал на организациските власти и по судењето навистина бил ослободен, поради заслугите во минатото по однос на Македонија, при што пресудата била исклучување од редовите на [[ВМРО (Автономистичка)|ВМРО]] на неодредено време. По сите овие случувања Панчо Михајлов еден ден му се заблагодарил на Шанданов и му напоменал дека заради егзистенцијални причини сакал да почне со работа како сметководител во фабриката за шеќер во [[Горна Ораховица]].
Меѓутоа набрзо на [[15 јуни]] [[1925]] година во [[Софија]] бил убиен Панчо Михајлов - Чавдар. Неговото мртво тело лично го видел и [[Петар Шанданов]], кој по настанот бил информиран од свои блиски луѓе дека убиството лично го наредил [[Иван Михајлов]] и покрај ветувањето и ослободителната пресуда.
Ова убиство уште повеќе ги продлабочило спротивностите во редовите на [[ВМРО (појаснување)|ВМРО]] и претставувало вовед во настаните што подоцна довеле до целосен раскол и крвопролевања во организациските редови. Иван Михајлов речиси сите свои изречени смртни пресуди ги оправдувал со наводната поврзаност на убиените со комунистите и федералистите, што од страна на ВМРО биле сметани за нејзини најголеми непријатели. Токму и обвинението врз Панчо Михајлов било дека сакал да побегне во [[Виена]] и да влезе во сојуз со федералистите и комунистите и [[Димитар Влахов]].
Постепено во ВМРО се создала една групација околу Протоѓеров која била опозициски настроена кон Михајлов и неговите приврзаници. Дел од членови на Задграничното претставништво како и други дејци поврзани со Организацијата, меѓу кој Петар Шанданов и Крстан Поп Тодор, почнале да го поткрепуваат Протоѓеров.
[[Податотека:Кирил Дрангов, син на Борис Дрангов и член на ВМОРО на панахида на баща си в Скопие в 1942г..jpg|мини|лево|200п|Кирил Дрангов]]
Двете групации имале и различни погледи за идната дејност на Организацијата. По налог на Иван Михајлов и покрај противењето на вториот член на ЦК, Протоѓеров, ВМРО започнала радикално да го менува начинот на вооружено дејствување во [[Вардарска Македонија|Вардарска]] и [[Егејска Македонија]]. Додека Александар Протоѓеров се залагал да се применува четничкиот метод на борба, Михајлов целосно ги прифатил методите на класичното терористичко дејствување, за кои сметал дека ќе постигнат подобри резултати.
Во 1928 година оваа нова тактика довела до остар внатрешен конфликт, а тензиите меѓу Иван Михајлов и Александар Протогеров растеле. Во таква ситуација започнал подготовката на Седмиот конгрес во Крупник во [[јули]] [[1928]] година. Во оваа ситуација Михајлов и неговите приврзаници се соочиле со изолација. Постоела можност, другите двајца членови на ЦК - Протоѓеров и [[Георги Поп Христов]], поддржани од целото ЗП во лицето на [[Кирил Прличев]], [[Георги Баждаров]] и [[Наум Томалевски]], да свикаат конгресот без нив.
Во оваа ситуација пред почетокот на конгресот, по наредба на Иван Михајлов, Александар Протогеров е убиен. На чело на акцијата е [[Кирил Дрангов]], а како официјален мотив за убиството се истакнуваа наводното учество на генералот во убиството на [[Тодор Александров]]<ref>[http://harrybg.blogspot.com/2007/09/1924.html Билярски, Цочо. „Документи за убийството на Тодор Александров през 1924 година.“]</ref>.
По атентатот врз членот на ЦК на ВМРО, Александар Протоѓеров, настанал целосен расцеп во редовите на терористичката ВМРО, придружен со големи меѓусебни вооружени пресметки помеѓу спротивставените струи, протоѓеровисти и михаиловисти. Според бројот на жртвите, помеѓу 1928 - 1934 година, претставувале период со најмногу меѓусебни физички ликвидации во македонската историја.
По ликвидацијат ана Протоѓеров, Георги Поп Христов и Петар Шанданов ја предводат опозицијата против Иван Михајлов. Петар Шанданов, како заменик - член на ЦК на ВМРО треба да го заземе местото на Александар Протогеров, но одбил да учествува на закажаниот конгрес. Без присуство на опозиција, Михајлов и неговите приврзаници го укине Задграничното претставништво како институцијасе случуваат состаноците на кои е решено Задграничната претседателство да отпадне како институција во ВМРО <ref>[http://www.filial.macedonia-science.org/print.php?news.20 Тюлеков, Димитър,„Конгресите на ВМОРО/ВМРО в историческата съдба на Македония“, МНИ]</ref><ref>[http://www.angelfire.com/super2/vmro-istorija/vii-kong.html Информация за седмия конгрес на ВМРО]</ref>. Набргу потоа Наум Томалевски, Кирил Прличев и Герги Баждаров преминале на страната на протоѓеровистите. Нспроти нив, приврзаниците на Иван Михајлов условно се нарекуваат [[михајловисти]]. Двете крила не ja признаваат легитимитетот на противничката страна и паралелно ја продолжуваат револуционерната дејност со свои централни комитети и печатени изданија.
== Физички пресметки ==
== Извори ==
<references/>
[[Категорија:Фракции на ВМРО]]
| 