Кримска татарска литература
Најраните кримски татарски книжевни дела датираат од времето на Златната Орда (13-15 век), додека нејзината златна ера се случила во времето на Кримското Ханство (15-18 век).
.svg){kind=icon}
Историја
уредиСреден век
уреди„Поемата за Јусуф и Зулејха“ од Махмуд Киримли од 13 век се смета за најстаро дело на кримскиот татарски јазик.[1] Меѓу другите истакнати автори од тоа време биле Али (п. 1232),[2] Махмуд (13-14 в.), [2] Мевлана Реџеб бин Ибрахим (р. 1386),[3] Мевлана Шерефедин бин Кемал (р. 1438) и Кемал Уми (р. 1475).[4]
Класичен период
уредиЗа време на периодот на Златната орда, откако Кримските Татари го прифатиле исламот, почнала да се формира диванска поезија или поезија од палатата. Неговите автори биле ханови и аристократи. Познати поети од тоа време биле Абдул-Меџид Ефенди, Усеин Кефевиј, Мењли И Гирај, Ќази II Гирај, Рамел Хоча, Ашик Умер, Мустафа Џевхериј, Лејла Бикеч, Ашик Ариф, Канмухамед и Едип Ефенди. Гажи ИИ Гираи особено бил познат по неговата поезија, љубовта кон литературата и музиката.[5] Сопругата на Бахадир I Гирај, Хан-заде-ханум, исто така била позната како поет. Во 15-17 век се појавиле антологии на кримската поезија.
Сите литературни дела од тој период се напишани со арапско писмо. Јазикот на поезијата бил под влијание на арапскиот и персискиот бидејќи користел долги и кратки самогласки рими додека турскиот јазик не ги разликувал самогласките на овој начин.[6] Истовремено, во фолклорот се користел повеќе разговорен јазик.
Други дела вклучуваат списи за историски настани и повеќе иарликс.[7]
По анексијата на Крим од страна на Руската империја во 1783 година, кримската татарска литература била замрзната бидејќи главни покровители на нејзиниот развој биле кримските хани.
Нов период
уредиПреродбата на кримската литература е тесно поврзана со Исмаил Гаспрински кој ги поставил темелите на приказната и романот во кримската татарска литература. Во својот весник „Терџиман““, Гаспрински објавувал дела на новите писатели на Крим-татари. Меѓу истакнатите поети од почетокот на 20 век се Ешреф Шеми-заде, Бекир Чобан-заде, Абдула Дерменци, Шевќиј Бекторе, Абдула Латиф-заде, Амди Гирајбај. Во 1901 година, Абдула Озенбашли ја објавил првата кримско-татарска драма „Лек за Олаѓа дијамант“.
Кримскиот татарски книжевен процес бил прекинат со Прогон на Кримските Татари во 1944 година. Од тоа време и до 1970-тите во Советскиот Сојуз кримската татарска литература е потисната.
Некои од современите автори се Шамил Аладин, Џенгиз Дагчи, Умер Ипчи, Јусуф Болат, Ајдер Осман, Ервин Умеров, Рустем Муједин, Шакир Селим, Јунус Кандим, Сејран Сулејман, Нузет Умеров.
Поврзано
уредиНаводи
уреди- ↑ Emiramzaieva, A. S. (2020). „ТВОРЧІСТЬ ТА ЖИТТЯ МАХМУДА КИРИМЛИ У ЛІТЕРАТУРОЗНАВЧОМУ ВИСВІТЛЕННІ: ІСТОРІЯ ТА ПЕРСПЕКТИВИ ДОСЛІДЖЕННЯ“ [MAKHMUD KIRIMLI’S LIFE AND WORKS IN LITERARY ASPECT: HISTORY AND PERSPECTIVES OF STUDY] (PDF). Scientific notes of Taurida National V.I. Vernadsky University, series Philology. Social Communications. 4 (1): 110–114. doi:10.32838/2663-6069/2020.1-4/20.
- ↑ 2,0 2,1 Kurnaz C., Çeltik H. Osmanlı Donemi Kırım edebiyatı. — Ankara: Kültür Bakanlığı, 2000.
- ↑ Bursalı M. T. Kırım müellifleri. — Istanbul, 1919.
- ↑ Banarlı N. S. Resimli türk edebiyatı tarihı. C.C.I-II. — Istanbul: Milli egitim basimevi, 1987.
- ↑ Kent, Neil (2016). Crimea: A History (англиски). Hurst. стр. 45–46. ISBN 978-1-84904-463-9.
- ↑ Меметов И. Периодизация истории развития крымскотатарского литературного языка
- ↑ Материалы для истории Крымского ханства, извлеченные, по распоряжению имп. Академии наук, из Московского главного архива Министерства иностранных дел. Издал В. В. Вельяминов-Зернов. — СПб., 1864. −1109 с.