Википедија

Киблер-Росов модел

Киблер-Рос моделот (на англиски: Model "Kübler-Ross" или "Kübler-Ross" Model, познат и како пет стадиуми на тагување, пет стадиуми на загубата или пет стадиуми на соочување со смртта) претставува теорија која психологот Елизабет Киблер-Рос ја претставува во својата книга „За смртта и умирањето“ (публикувана во 1969 година).[1][2] Книгата била инспирирана од работата на Киблер-Рос со терминално болни пациенти.[1] За пишување на книгата била мотивирана од непостоењето на доволно литература на медицинските факултети за смртта и за процесот на умирање, Киблер-Рос ги истражувала појавите поврзани со смртта и начинот на кој луѓето соочени со неа се однесуваат[1][3]

Дијаграм кој прикажува два можни исходи на тага или настан кој може да ни го смени животот развиен за Работацентар Плус од Еос

Иако Киблер-Рос се посочува како автор на овој модел, сепак, и пред публикувањето на нејзините резултати постоеле студии во кои на проблемот со соочувањето со загубата/смртта се пристапува на сличен начин уште во четириесеттите години од XX век.[4]

Стадиуми на соочување со терминална болест

уреди

Овие (пет) стадиуми се познати и според англиската кратенка DABDA.[5] Станува збор за:[5]

  1. Негирање — „Ма, добро ми е! Ова сигурно не ми се случува мене“. За најголемиот број на луѓе ова е краткотраен механизам на одбрана. Поединците веруваат дека станува збор за погрешна дијагноза и цврсто се држат до погрешната перцепција на реалноста.
  2. Лутина — „Зошто јас! Не е во ред! Како тоа можеше мене да ми се случи?“ Кога човекот ќе помине во втората фаза почнува да разбира дека со негирање на реалноста не може понатаму да продолжи. Поради погрешно насочениот без и љубомора кон најблиските, во оваа фаза, тешко е да му се пружи грижа на поединецот.
  3. Спогодување/преговарање — „Ќе сторам сè што можам за ова малку време што го имам;ќе дадам сѐ што имам ако...“ Третата фаза започнува со надеж дека поединецот, некако, може да ја одложи смртта. Обично спогодбата се прави со некаква виша сила во замена за промени во начинот на живот. Психолошки, поединецот, всушност, знае дека ќе умрем, но кога би постоело нешто што би му го продолжило животот за уште малку. Спогодувањето ретко гога е успешно решение доколу во прашање е живот или смрт.
  4. Депресија — „Толку сум тажен/тажна зошто воопшто би се трудел(а)? Нема смисла и така наскоро ќе умрам.“ Во текот на овој стадиум поединецот ја сфаќа неизбежноста на смртта. Затоа во овој стадиум луѓето се повлекуваат, стануваат потивки, помалку посети примаат, жалат и плачат. Во овој стадиум не би требало да бидат развеселувани - за поединецот е важно да ги обработи сопствените емоции. Депресијата може да се смета за подготовка за она што следува.
  5. Прифаќање — „Сѐ е биде во ред. Кога веќе не можам да се борам можам барем да се подготвам.“ Во текот на стадиумот на прифаќање пациентот, но и блиските на пациентот се помируваат за неизбежноста на смртта. Пациентите кои патат од терминални болести порано стигнуваат до овој стадиум од нивните најблиски кои се соочуваат со пациентот.

Во книгата во која посмртно Киблер-Рос ја публикува заедно со Давид Кеслер овој модел е проширан и на поединци кои поминуваат низ други типови на загубу кои не се поврзани со смрт (загуба на близок човек, загуба на работно место, загуба на приход, отфрлање од заедницата, крај на емотивна врска, развод, употреба на дрога, неверство, појава на тешко излечива болест, па дури и за помали загуби.[6]

Критика на моделот

уреди

Критиката на овој модел се во најголема мерка се должи на недостатокот на емпириски истражувања и емпириски докази. Покрај тоа, овој модел се однесува на анализа на една култура во определен ограничен временски интервал. Според тоа тој не мора да важи за други култури. На овие забелешки упатуваат познати експерти на полето на геронтологијата, процесите на стареење и смртта.[7][8] Експертите укажуваат на следните недостатоци:

  • Постоењето на овие стадиуми не е експериментално докажано;
  • Не постојат докази за преминот од еден во друг стадиум;
  • Ограничувањата на моделот не се прикажани;
  • Не постои остро разграничување помеѓу опишувањето и припишувањето на разчичните стадиуми;
  • Не е укажано на влијанието на причините, притисоците и одликите на непосредното опкружување врз моделот - овие фактори во голема мерка може да влијаат врз однесувањето.

Во 2003 година објавена е една студија во која се укажува дека во некои испитаници може да се детектираат сите пет стадиуми од оваа хипотеза, но кај други испитаници овие правила не важат.[9]

Џорџ Бонано (George Bonanno), професор по клиничка психологија како резултат на детално направена анализа на резултати собрани во текот на дваесетина години укажува дека природната психолошката издржливост (односно позитивна адаптација на стесни ситуации)[10] е главна компонента на тагувањето и дека не постојат стадиуми кои треба да се поминат. Тој вели дека отсуството на тага или симптомите на траума, исто така, претставуваат здрава реакција.[11][12]

Недостатокот на емпириски докази или објективни клинички студии за многу истражувачи претставува проблем на овој модел и голем дел од нив го сметаат за мит.[11][13]

Литература

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Kübler-Ross, E. (1969) On Death and Dying, Routledge, ISBN 0-415-04015-9
  2. ↑ 2,0 2,1 Broom, Sarah M. (August 30, 2004). „Milestones“. TIME. Архивирано од изворникот на 2009-02-24. Посетено на 2019-01-15.
  3. ↑ 3,0 3,1 Perring, Christian. „PHI350: The Stages in the Dying Process“. Посетено на November 27, 2016.
  4. ↑ 4,0 4,1 Hoy, William G. (2016). Bereavement groups and the role of social support : integrating theory, research, and practice. New York: Routledge/Taylor and Francis. ISBN 9781317416357. OCLC 942843686.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Santrock, J.W. (2007). A Topical Approach to Life-Span Development. New York: McGraw-Hill. ISBN 0-07-338264-7.[се бара страница]
  6. ↑ 6,0 6,1 Kübler-Ross, Elisabeth; Kessler, David (2014). On grief & grieving : finding the meaning of grief through the five stages of loss. New York: Scribner. ISBN 9781476775555. OCLC 863077888.
  7. ↑ 7,0 7,1 Kastenbaum, Robert. Death, Society, and Human Experience, 6th edition. Boston: Allyn & Bacon, 1998.
  8. ↑ 8,0 8,1 Corr, Charles A., Kenneth J. Doka, and Robert Kastenbaum (1999). "Dying and Its Interpreters: A Review of Selected Literature and Some Comments on the State of the Field." Omega: The Journal of Death and Dying 39(4) :239–259. doi.org/10.2190/3KGF-52BV-QTNT-UBMX
  9. ↑ 9,0 9,1 Maciejewski, Paul K.; Zhang, Baohui; Block, Susan D.; Prigerson, Holly G. (2007). „An Empirical Examination of the Stage Theory of Grief“. Journal of the American Medical Association. 297 (7): 716–23. doi:10.1001/jama.297.7.716. PMID 17312291.
  10. ↑ 10,0 10,1 Bonanno, George A. (January 2004). „Loss, trauma, and human resilience: have we underestimated the human capacity to thrive after extremely aversive events?“. The American Psychologist. 59 (1): 20–8. doi:10.1037/0003-066X.59.1.20. PMID 14736317.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Konigsberg, Ruth Davis (January 29, 2011). „New Ways to Think About Grief“. Архивирано од изворникот на 2011-05-13. Посетено на November 27, 2016 – преку www.time.com.
  12. ↑ 12,0 12,1 Bonanno, George (2009). The Other Side of Sadness: What the New Science of Bereavement Tells Us about Life After Loss. Basic Books. ISBN 978-0-465-01360-9.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 „Five Fallacies of Grief: Debunking Psychological Stages“. Scientific American. 2008-11-01. Посетено на 2016-12-29.
  14. ↑ „The Neuroscience of True Grit“. Scientific American. 2011-03-01. doi:10.1038/scientificamerican0311-28. Посетено на 2016-12-29.

Дополнителна литература

уреди
  • Kübler-Ross, E. (1969) On Death and Dying, Routledge, ISBN 0-415-04015-9
  • Kübler-Ross, E. (2005) On Grief and Grieving: Finding the Meaning of Grief Through the Five Stages of Loss, Simon & Schuster Ltd, ISBN 0-7432-6344-8
  • Scire, P. (2007). "Applying Grief Stages to Organizational Change"
  • An Attributional Analysis of Kübler-Ross' Model of Dying, Mark R Brent. Harvard University, 1981. (Thesis http://www.worldcat.org/oclc/77003423)
  • An Evaluation of the Relevance of the Kübler-Ross Model to the Post-injury Responses of Competitive Athletes, Johannes Hendrikus Van der Poel, University of the Free State. Published by s.n., 2000.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Киблер-Росов_модел&oldid=5263326“