Википедија

Екоцентризам

Екоцентризам (од грчки: οἶκος oikos, „куќа“ и κέντρον kentron, „центар“) е термин што го користат еколошките филозофи и еколозите за означување на природо-центричен, наспроти човекоцентричен (т.е. антропоцентричен), систем на вредности. Оправдувањето за екоцентризмот обично се состои во онтолошко верување и последователно етичко тврдење. Онтолошкото верување негира дека постојат какви било егзистенцијални поделби помеѓу човечката и нечовечката природа, па не може да се тврди дека луѓето се или (а) единствени носители на внатрешна вредност или (б) поседуваат поголема внатрешна вредност од нечовечката природа.[1] Така, последователното етичко тврдење е за еднаквост на внатрешна вредност меѓу човечката и нечовечката природа, т.е. постои биосферски егалитаризам.[2]

Потекло на терминот уреди

Екоцентричната етика беше замислена од Алдо Леополд[3] и признава дека сите видови, вклучително и луѓето, се производ на долг еволутивен процес и се меѓусебно поврзани во нивните животни процеси.[4] Списите на Алдо Леополд и неговата идеја за етика за земјиштето и добро управување со животната средина се клучен елемент за оваа филозофија. Екоцентризмот се фокусира на биотската заедница како целина и се стреми да го одржи составот на екосистемот и еколошките процеси.[5] Терминот, исто така, наоѓа израз во првиот принцип на движењето за длабока екологија, формулиран од Арне Нес и Џорџ Сешанс во 1984 година[6] кој укажува дека антропоцентризмот, кој ги смета луѓето за центар на универзумот и врв на целото создание, е тежок противник на екоцентризмот.[7]

Позадина уреди

Еколошката мисла и различните гранки на движењето за заштита на животната средина често се класифицираат во два интелектуални табора: оние кои се сметаат за антропоцентрични, или „човекоцентрични“ во ориентација и оние кои се сметаат за биоцентрични или „животно-центрични“. Оваа поделба е опишана во друга терминологија како „плитка“ екологија наспроти „длабока“ екологија и како „техноцентризам“ наспроти „екоцентризам“. Екоцентризмот[8] може да се гледа како еден тек на мислата во рамките на екологијата, политичкото и етичкото движење кое се стреми да го заштити и подобри квалитетот на природната средина преку промени на еколошки штетните човечки активности со усвојување еколошки бенигни форми на политичка, економска и општествена организација и преку преоценување на односот на човештвото со природата. На различни начини, екологијата тврди дека нечовечките организми и природната средина како целина заслужуваат внимание кога се оценува моралноста на политичките, економските и социјалните политики.[9]

Врска со други слични филозофии уреди

Антропоцентризам уреди

Неговите поборници го гледаат екоцентризмот како радикален предизвик за долгогодишните и длабоко вкоренети антропоцентрични ставови во западната култура, наука и политика. Наводно, антропоцентризмот го остава проблемот за заштита на нечовечката природа да подлежи на барањата на човечката корисност, а со тоа никогаш повеќе од барањата на човековата благосостојба. Спротивно на тоа, се верува дека е неопходна екоцентрична етика за да се развие неконтигентна основа за заштита на природниот свет. Критичарите на екоцентризмот тврдат дека тој ги отвора вратите за антихуманистички морал кој ризикува да ја жртвува човечката благосостојба во корист на лошо дефинираното „поголемо добро“.[10] Застапникот на длабока екологија Арне Нес го идентификуваше антропоцентризмот како основна причина за еколошката криза, пренаселеноста на луѓето и исчезнувањето на многу животни и растителни видови.[11] Лупиначи, исто така, укажува на антропоцентризмот како основна причина за деградација на животната средина.[12] Други укажуваат на постепеното историско сознание дека луѓето не се центарот на сите нешта, дека „Пред неколку стотини години, со одредена неподготвеност, луѓето од Западот признаа дека планетите, Сонцето и ѕвездите не кружеле околу нивното живеалиште. Накратко, нашите мисли и концепти иако нередуцирачки антропоморфни не мора да бидат антропоцентрични.“[13]

Индустроцентризам уреди

Тој ги смета сите нешта на земјата за ресурси што треба да се користат од луѓето или да се комодифицираат. Овој став е спротивен на антропоцентризмот и екоцентризмот.[14]

Техноцентризам уреди

Екоцентризмот е исто така спротивен на техноцентризмот (кој означува вредности фокусирани на технологијата) како две спротивставени перспективи за ставовите кон човечката технологија и нејзината способност да влијае, контролира, па дури и да ја заштити животната средина. Екоцентричарите, вклучително и „длабоко зелените“ екологисти, се гледаат себеси како подложни на природата, наместо како субјекти кои ја контролираат. Тие немаат верба во модерната технологија и бирократијата поврзана со неа. Екоцентричарите тврдат дека природниот свет треба да се почитува поради неговите процеси и производи, и дека технологијата со мало влијание и самодоверба е попожелна во споредба со технолошката контрола над природата.[15] Техноцентриците,[16] вклучувајќи ги и империјалистите, имаат апсолутна верба во технологијата и индустријата и веруваат дека луѓето имаат контрола над природата. Иако техноцентричарите можат да прифатат дека постојат еколошки проблеми, тие не ги гледаат како проблеми што треба да се решат со намалување на влијанието на индустријата. Всушност, техноцентричарите сметаат дека патот напред за развиените земји и земјите во развој, како и решенијата за нашите еколошки проблеми денес лежат во научниот и технолошкиот напредок.[15]

Биоцентризам уреди

Разликата помеѓу биоцентризмот[17] и екоцентризмот не е добро дефинирана. Екоцентризмот ги препознава интерактивните живи и неживи системи на Земјата наместо само организмите на Земјата (биоцентризам) како централни по важност.[18] Терминот се користи од оние кои се залагаат за „лев биоцентризам“, комбинирајќи ја длабоката екологија со „анти-индустриска и антикапиталистичка“ позиција (Дејвид Ортон итн.).

Наводи уреди

  1. ↑ Milstein, T. & Castro-Sotomayor, J. (2020). Routledge Handbook of Ecocultural Identity. London, UK: Routledge. https://doi.org/10.4324/9781351068840
  2. ↑ Answers.com. Retrieved 13 June 2009.
  3. ↑ Leopold, A. 1949. A sand county almanac. New York: Oxford University Press.
  4. ↑ Lindenmeyer, D. & Burgman, M. 2005. Practical conservation biology. CSIRO Publishing, Collingwood, Australia. ISBN 0-643-09089-4
  5. ↑ Booth, D.E. 1992. The economics and ethics of old growth forests. Environmental Ethics 14: 43-62.
  6. ↑ Arne Næss|Naess, Arne & Sessions, George 1984. "A Deep Ecology Eight Point Platform" cited in Deep Ecology for the 21st Century, Readings on the Philosophy and Practice of the New Environmentalism, ed. George Sessions, Shambhala, Boston and London, 1995.
  7. ↑ "Ecocentrism and the Deep Ecology Platform".
  8. ↑ Smith, William (2019-01-02). „The role of environment clubs in promoting ecocentrism in secondary schools: student identity and relationship to the earth“. The Journal of Environmental Education. 50 (1): 52–71. doi:10.1080/00958964.2018.1499603. ISSN 0095-8964.
  9. ↑ „environmentalism“. Encyclopædia Britannica. 2009. Посетено на 13 June 2009.
  10. ↑ Ecocentrism at answers.com
  11. ↑ Naess, Arne 1973. "The Shallow and the Deep, Long-Range Ecology Movement". Inquiry 16: 95-100
  12. ↑ Lupinacci, John Joseph (2017-07-06). „Addressing 21st Century Challenges in Education: An Ecocritical Conceptual Framework toward an Ecotistical Leadership in Education“. Impacting Education: Journal on Transforming Professional Practice (англиски). 2 (1). doi:10.5195/ie.2017.31. ISSN 2472-5889.
  13. ↑ see Rowe
  14. ↑ Shoreman-Ouimet, Eleanor; Kopnina, Helen (2016). Culture and Conservation: Beyond Anthropocentrism. Oxon: Routledge. стр. 8–9. ISBN 9781315858630.
  15. ↑ 15,0 15,1 „"Earth, ecocentrism and Technocentrism"“. Архивирано од изворникот на 2023-05-29. Посетено на 2023-05-29.
  16. ↑ „List of issues Theory Into Practice“. www.tandfonline.com. Посетено на 2020-12-02.
  17. ↑ Frim, Landon (2017-09-02). „Humanism, Biocentrism, and the Problem of Justification“. Ethics, Policy & Environment. 20 (3): 243–246. doi:10.1080/21550085.2017.1374008. ISSN 2155-0085.
  18. ↑ "Ecocentrism". The Oxford Pocket Dictionary of Current English. 2009. Encyclopedia.com.. Retrieved 13 June 2009.

За понатамошно читање уреди

  • Боселман, K. 1999 година. Кога два света се судираат: општество и екологија. ISBN 0-9597948-3-2ISBN 0-9597948-3-2
  • Екерсли, Р. 1992 година. Екологија и политичка теорија: кон екоцентричен пристап. Прес на Државниот универзитет во Њујорк.
  • Хетингер, Нед и Труп, Бил 1999 година. Рефокусирање на екоцентризмот: Де-нагласување на стабилноста и одбрана на дивината. Етика на животната средина 21: 3-21.

Надворешни врски уреди

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Екоцентризам&oldid=5175241“