Врутци (езеро)

Езерото Вртуци е вештачко езеро, создадено со преградување на реката Ѓетиње кај Ужице. Езерото е долго 8 километри и се наоѓа на 700 метри надморска височина.

Водоснабдување на населени места и индустрија

Градот Ужице добил модерен водовод во 1938 година. Како извориште е капритан изворот Живковиќ, со капацитет од околу 23 л/с. Растот на градот, особено во периодот по Втората светска војна, бил интензивен, па дефицитот на вода за градот бил се поизразен. Тоа беше причината што во 1956 г. година како извориште беше зафатен изворот Ќебиќ, а подоцна ги задоволуваше само потребите на индустријата и потребите на населбата Севојно .

Понатамошното проширување на изворот започнало во 1962 година со изградба на бунар и пумпна станица во Турица. Овој извор бил модернизиран и зголемен во 1974 година со изградба на инфилтрационен басен и нови бунари со галерии за одводнување на сливот. Во 1977 година е зафатен изворот Поточани со капацитет од 30 л/с, а за подобрување на квалитетот е изградена постројка за прочистување на водата која располага со слив, флуктуатор, брзи песочни филтри, капацитети за подготовка и дозирање на коагуланси, хлорна станица и други помошни објекти. Акумулацијата на чистите води на Ѓетиње возводно од устието на Сушица е избрана како најповолно решение за долгорочно водоснабдување на Ужице и неговата околина. Како најпогодно место за изградба на водоводот е избран профилот „Врутци“. Хидролошките и другите анализи покажаа (Вујновиќ Р., 1995):

• дека избраната локација на браната е поволна и од топографски аспект и поради геолошкиот состав;
• дека акумулацијата на овие води може значително да влијае на неповолниот природен режим на малите и големите води и нивната голема нерамномерност;
• дека можностите за реализација на акумулација на низводниот тек, како и на целиот тек на Западна Морава се многу ограничени и дека природните придобивки од акумулациониот простор треба да се користат не само за годишно, туку и за повеќегодишно нивелирање;
• дека се зачувани ресурси на чиста вода со многу добар квалитет и дека просторот што го сочинува сливот на акумулацијата „Врутци“ во иднина може да се заштити од загадување.

Создавање на езерото

Браната „Врутци“ е изградена во клисурата на реката Ѓетиње, на 12 километри возводно од градот Ужице. Бетонската лачна брана е од куполен тип, со двојна кривина, висока 77 m и должина 241 m. Над браната и преливниот дел е изграден мост за патен сообраќај. Излевањето на преливот на браната за евакуација на високите води е конструирано така што во централниот дел на браната има должина од 48,8 m. Капацитетот на прелевање е 760 m3/s, што е значително поголем од прогнозата за десетици илјади води (430 m3/s), а со протекувањето низ испустите се обезбедува голема безбедност во случај на катастрофален поплавен бран. На браната има 4 испусти на котите 575 и 590, а излезниот капацитет е 136 m3/s. Од излевањето водата паѓа во бучница каде кај највисоките води се создава водена перница од околу 15 м. Во текот на изградбата реката се пренасочувала со бајпас тунел, односно преку напуштен железнички тунел со тесен колосек. Системот е проектиран и изграден така што водата од акумулацијата гравитацијата ја носи од пречистителната станица на ридот Церовиќ, а потоа акумулациониот систем се дистрибуира во населени места со многу разновидна конфигурација. При изградбата на акумулациониот систем „Врутци“ поплавена е површина од 221 хектар земјиште во селата Врутци и Биоска . Во структурата на потопено земјиште, 17% биле под обработливо земјиште, 6% под овоштарници, 42% под ливади и пасишта, а останатите 35% биле неплодни и други површини. Иселени се 45 селски домаќинства, од кои 36 во зоната на акумулација, а 9 во непосредната санитарна заштитна зона, т.е. од Врутак иселени се 30, а од Биоска 15 домаќинства. Акумулацијата ги преплави и Гробиштата во Врутци со околу 700 гробни места, кои поради тоа мораа да бидат иселени на три нови локации. Преместени се патишта и други инсталации, а исчистена е и самата акумулација. Изградени се сите нови локации на патот. Едниот од ридот Малиќ до браната во должина од 3,6 km, а другиот од десната страна на акумулацијата од Биоска до браната во должина од 12,7 km.

Со одлуките на општините е утврден режимот на однесување во сливното подрачје на акумулацијата во однос на користењето на тој простор за други намени. Со посебен наменски просторен план на општините Ужице, Чајетина и Бајина Башта се определуваат зоните на санитарна заштита на акумулацијата и се утврдуваат постапките за изградба на стопански и други објекти. Системот „Врутци“ има повеќекратна улога. Овозможува задоволување на сите потреби на градот Ужице со вода со теоретска сигурност на испорака од 100%. Потоа, значително придонесува за заштита на градот од поплави, бидејќи во акумулацијата има резервиран простор кој може да го прифати поплавниот бран без да се излее над браната. Освен огромното значење во водоснабдувањето на градот Ужице и населените места низводно од овој град, акумулацијата е исклучително важна и во однос на развојот на капачкиот, рекреативниот, екскурзискиот и спортскиот туризам. Системот „Врутци“ има големи можности во иднина доколку се приклучи на системот „Рзаб“. Планирано е да се изгради комплексен водостопански и хидроенергетски систем наречен хидросистем „Лим-Западна Морава“. Системот предвидува дел од водата од сливот на реката Дрина да се пренесува во многу посиромашните води на западните, односно Велика Морава. Со изградбата на овој систем би се овозможило обезбедување на потребните количества вода за водоснабдување на населението и индустријата, наводнување, заштита на квалитетот на водата и животната средина и други намени (риболов, туризам, пловидба и сл.) на широкиот простор на Западна и Велика Морава, Шумадија, Колубара и Белград.

Историја

На местото каде што е формирано езерото се наоѓал стариот манастир Рујан, од XV век, посветен на Светиот великомаченик Георгиј, кој бил од големо значење за српската култура. Во манастирот била создадена и работена првата печатница, каде што е отпечатено познатото Рујанско четвороевангелие. Со изградбата на браната и формирањето на езерото, манастирот целосно бил потопен. Во 2004 година недалеку од местото каде што бил стариот манастир, бил изграден нов со ист назив.

Поврзано

• Список на езера во Србија