Антициклични политики од неолибералната провениенција

Антицикличната политика од неолибералната провениенција претставува збир на мерки и инструменти на економската политика, кои произлегуваат од постулатите на неолибералните економски школи, во прв ред, монетаризмот.

Антициклична политика - дефинирање

Антицикличната монетарна и фискална политика делува преку регулирањето на нивото на агрегатна побарувачка. Притоа, во услови на експанзија треба да се води рестриктивна политика со цел да се намали агрегатната побарувачка и инфлацијата, а во услови на рецесија треба да се води експанзивна политика со цел да се стимулираат овие големини. Поинаку кажано, политиката треба да дејствува спротивно на економскиот циклус.

Монетаристички пристапи

Главно според мислењето на Милтон Фридман антицикличните политики на ортодоксниот монетаризам се засноваат на три значајни постулати:

• Владата не може со постојано зголемување на понудата на пари да го стимулира растот на економијата, а притоа да не предизвика експанзија со нагласени инфлаторни тензии;
• Владата со остри монетарни рестрикции може да предизвика тешки рецесии - депресии;
• За да се избегнат ови две ситуации, неопходно е да се води монетарна политика заснована врз правилото: ниска и константна, фиксна, стапка на пораст на монетарната маса.

Првиот постулат директно произлегува од концептот на Филипсовата крива и природната стапка на невработеност. Филипсовата крива им помога на владата и на носителите на економската политика да дојдат до прифатливи компромиси меѓу невработеноста и стапката на инфлацијата на краток рок. Но, на краток рок таа вели дека со помош на монетарна експанзија т.е. зголемување на понудата на пари економијата завршува во зоната на повисока инфлација. Природната стапка на невработеност ги покажува односите меѓу природната и актуелната стапка на невработеност и доколку актуелната стапка на невработеноста е над природната, стапката на инфлација расте.

Вториот постулат пак вели дека владата со остри монетарни рестрикции, односно со намалување на понудата на пари може да влијае економијата да се најде во состојба на тешки рецесии- депресии и висока стапка на невработеност.

Третиот постулат произлегува од тврдењата на Фридман и останатите монетаристи дека цикличните осцилации во стопанството се последица од мешањето на државата. Затоа Фридман е против водењето на дискрециона монетарна политика и притоа тој бара владата и централната банка да утврдат ниска и константна стапка на раст на монетарната маса. Тоа ќе осигура одржување на ниска стапка на инфлација на долг рок, односно ќе ги спречи цикличните нарушувања кои предизвикуваат силни скокови или падови на цените.

Како да се спречат бизнис-циклусите

Фридман смета дека најдобар начин за борење против бизнис циклусите е оджување на стабилно и долгорочно управување со понудата на парите, па затоа константна стапка на раст на монетрната маса ќе ги спречи монеарните фактори да бидат причина за големи циклични нарушувања. Оттука се изведува и заклучокот за тврдењето дека дискреционата политика е штетна и треба да се води политика според правила.

Според монетаристите, постои уште еден аргумент зошто треба да се одржува константен порастот на паричната маса. Имено, за да настанат циклични нарушувања во економската активност потребнo е да се промени брзината на оптекот на парите. Притоа тие сметаат дека побарувачката за пари (склоноста на поединците да држат дел од својот имот во облик на пари) е стабилна функција, па поради тоа и брзината на оптек на парите е стабилна што ќе придонесе за фиксна промена на монетарната маса.

Општ пристап за значењето на монетарните фактори - хипотезата за рационалните очекувања

Монетаристите во своето учење го внесуваат и концептот на предвидување (антиципирање) на идните настани во економијата, според која се тврди дека човекот претставува рационално суштество. Хипотезата на рационални очекувања итн. критика за Роберт Лукас, како нејзин составен дел вели дека економските субјекти, врз основа на значајни информации за збиднувањата во економијата се во можност точно да ја предвидат стапката на инфлација за наредната година. Затоа, зголемената понуда на пари во оваа ситуација, кога таа е антиципирана (предвидена), нема да предизвика промени во реалните фактори т.е. во производството и вработеноста на краток и на долг рок.Токму поради тоа управувањето со агрегатната понуда, преку мерките и инструментите на монетарната и фискалната политика нема посебна смисла, т.е. политиките се неефективни.

Реалните можности и очекувања на дискреционата монетарна политика

Фридман елаборира што е тоа што може да го направи монетарната политика во услови на промена на понудата на пари т.е. количеството на пари во оптек на краток рок. Во услови на рецесија зголемената понуда на пари ја намалува каманата стапка, при што таа ги стимулира агрегатната побарувачка и инвестициите, а тоа пак од своја страна предизвикува зголемување на бруто-домашниот производ и на вработеноста. Овие ефекти важат само за краток рок. На долг рок зголемената понуда на пари предизвикува пораст на општото ниво на цените, поради што бруто-домашниот производ и вработеноста се враќаат на првобитното рамниште и економијата завшува во зона на повисока инфлација.

За разлика од Кејнз, монетаристите тврдат дека монетарната политика е поефикасна од фискалната, за што Фридман наведува два аргумента:

• За разлика од монетарната политика, фискалната претставува политички избор;
• При константна понуда на пари, мултипликаторот кај фискалната политика е значително помал.

Ограничувања на дискреционата монетарна политика

Аргументите на Фридман во врска со каматната стапка се следниве:

1. Прво, централната банка откупувајќи ги државните обврзници од комерцијалните банки го зголемува нивниот кредитен потенцијал. Со тоа тие ја зголемувааат понудата на кредити, а тоа пак од своја страна ќе придонесе да се намали каматната стапка. Но, тоа е само почетен ефект.
2. Следниот ефект ќе се манифестира во зголемување на потрошувачката и инвестициите. Но, она што е потрошувачка за едни претставува доход за други економски субјекти, па зголемената потрошувачка и зголемениот доход ќе ја зголемат побарувачката за пари.
3. Третиот ефект, кој произлегува од ова, е зголемување на каматната стапка.
4. Четвртиот ефект од овој процес, односно од зголементата понуда на пари е пораст на инфлацијата и каматната стапка на долг рок, наместо нивно намалување.

Аргументите пак за немоќта на монетарната политика да ја стабилизира стапката на невработеност се следниве: Централната банка ја зголемува понудата на пари и првиот ефект од ова ќе биде опаѓање на каматната стапка, пораст на потрошувачката и доходите во економијата. Ова ќе придонесе за големување на производството и вработеноста. Меѓутоа со текот на времето зголемената понуда на пари ќе почне да врши притисок врз цените. Порастот на цените на средствата за живот ќе ги намали реалните плати на работниците поради што тие ќе бараат номинално зголемување на нивните плати. Тие пак претставуваат трошок за фирмите, поради што фирмите ќе престанат да вработуваат нови работници, а со текот на времето да ги отпуштаат и постојаните вработени. Намалената вработеност ќе предизвика да се намали и производството, со што тие се враќаат на првобитното ниво, а економијата завршува во зона на повисока инфлација на долг рок.

Монетарната политика е неефикасна во услови на депресија.

Станува збор за феноменот liquidity trap т.е. стапица на ликвидноста кога промената на количеството на пари нема влијание врз каматната стапка , при што монетарната политика станува неефикасна.