Википедија

Алија Молдагулова

Алија Нурмухаметќизи Молдагулова (руски: Алия Нурмухамбетовна Молдагулова, казахстански: Әлия Нұрмұхамедқызы Молдағұлова/Älia Nūrmūhamedqyzy Moldağū; 25 октомври 1925 - 14 јануари 1944) била снајперист на Црвена армија за време на Втора светска војна која убила над 30 нацистички војници. Откако умрела од раните здобиени во битка на 14 јануари 1944 година, постхумно ја добила титулата Херој на Советскиот Сојуз.

Алија Нурмухаметќизи Молдагулова
Әлия Нұрмұхамедқызы Молдағұлова
ПочиналНовосоколники, Псковска област, Советски сојуз
ПочивалиштеМонаково, Псков
ДржаваСоветски сојуз
РодЦрвената армија
Служба1942–1944
Чинкаплар
Единица54-та независна пушкарска бригада
Битки/војниВтора светска војна
ОдликувањаХерој на Советскиот Сојуз

Детството

уреди

Алија Молдагулова била родена на 25 октомври 1925 година во селото Булак (сега во областа Хобдински во регионот Актобе, Казашка АССР). Откако нејзината мајка починала кога таа имала осум години, нејзиниот татко, Нурмухамет Саркулов, ја испратил Алија да биде одгледувана од вујко ѝ по мајка Аубакир Молдагулов, кој живеел во Алмати. Можно е нејзиниот татко да бил прогонуван од советските власти како потомок на благородници.[1][2]

Според Галимжан Бајдербес (историчар кој го проучува животот на советските ветерани од Втората светска војна), Маржан (мајката на Алија) - собирала остатоци од компири. Во 1933 година, за време на Големиот глад од 30-тите години во Казахстанската ССР, мајката на Алија, Маржан била застрелана и убиена од чувар. Брзо по смртта на Маржан, малиот брат на Алија, Багдат, починал на возраст од две години. Алија имала осум години. Во тоа време, таткото на Алија речиси бил во бегство, бидејќи бил потомок на бегови. Набрзина ја погребал својата сопруга некаде во долниот тек на реката Кураили, каде што тогаш живеело неговото семејство.[3][4]

Всушност, Алија требала да го носи презимето Саркулов. По смртта на нејзината мајка, Алија талкала низ селото цела година. Живеела на различни места, додека братот на нејзината мајка, Абубакар Молдагулов, не ја земал.[3]

Краток временски период, Алија учела во 11-то училиште во градот Аули-Ата. Била испратена да биде одгледувана од нејзината баба, во семејството на нејзиниот вујко по мајка Аубакир Молдагулов. Од осумгодишна возраст Алија живеела во Алмати. Веќе во детството, таа се одликувала со намерен и цврст карактер.[3]

Во 1935 година нејзиниот вујко бил примен на Воената транспортна академија. Целото семејство Молдагулов се преселило во Москва, земајќи ја со себе Алија. Неколку години подоцна, се преселиле во Санкт Петербург, бидејќи Академијата била префрлена таму. Во есента 1939 година, нејзиниот вујко договорил 14-годишната Алија да учи во интернат бр. 46.[5][6] Подоцна, по враќањето во Казахстан, тој станал еден од врвните менаџери на казахстанската железница.

Синот на Абубакир Молдагулов, Сапар Молдагулов рекол дека сега има многу гласини околу нивниот роднина.[3]

– Наводно, татко ми подоцна ја префрлил Алија во сиропиталиште. Тоа не е вистина. Татко ми сакаше да ја школува и затоа ја сместил во интернат, кој подоцна станал сиропиталиште дури во периодот од 1942 до 1943 година. Времето беше, знаете, тешко, бевме гладни. Во една соба имаше осум луѓе – мајка ми, сестра ми Куљаш, брат ми Макс, тетка ми Сапура, Алија и двете наши баби, кои татко ми исто така ги донесе во Ленинград од Казахстан, вели тој.

Почеток на војната

уреди

Веднаш по нападот на СССР, воените канцеларии за регистрација и запишување на републиките Средна Азија и Казахстан примиле огромен број на апликации од волонтери кои сакале да одат на фронтот каде што и жените и мажите биле подеднакво подготвени да ја бранат својата татковина. Во Казахстан, жените кои аплицирале за да бидат дел од предните редови на војската, сочинувале 40% од вкупниот број на волонтери. Многу илјади жени и девојки решиле да ја совладаат специјалноста на медицински сестри и медицински сестри пред предвиденото. На нивно барање, во првите два месеци од војната биле создадени 206 курсеви за медицински сестри, 248 санитарни групи. Поради тие иницијативи, биле ангажирани околу 200 илјади жени и девојки.[7]

За време на Големата патриотска војна, жените од Советскиот Сојуз зеле масовно и активно учество во вооружената одбрана на својата татковина. Многу незаборавни имиња на жени - херои од Средна Азија и Казахстан се зачувани во историската и фиктивната литература.

За време на војната, повеќе од 1.200.000 казахстански војници биле регрутирани во редовите на советската армија, биле формирани повеќе од 20 стрелачки дивизии и други формации. Загинале вкупно 601.939 луѓе, што било 12% од вкупното население на тогашниот казахстански народ.[7]

Во јуни 1941 година, со избувнувањето на Втората светска војна, семејството на вујкото на Алија било евакуирано. Сепак, младата Алија избрала да остане во Ленинград. Кога избувнала војната, Абубакир Молдагулов испратил два телеграми од Ташкент, каде што вежбал, во Ленинград. Едното до семејство - итно да се евакуира, второто - на семеен пријател, извесен Алексеј, со барање да му помогне на неговото семејство да замине за Казахстан и во никој случај да не ја напушти Алија.[3] Сепак, Алија не се согласила со тоа да оди во Казахстан. И покрај убедувањата на членовите на семејството, таа останала и објаснила дека ќе ја брани татковината до крај, вели Шапар Могдагулов.[3]

На 8 септември 1941 година започнала блокадата на Ленинград. Во мемоарите на поранешниот пионерски водач на сиропиталиштето:

„Едно време, Леа (поради тешкотијата на изговорот се користи нејзиното руско алтернативно име), откако отишла со санки да донесе вода, не се вратила долго време. Кога докторот ја прегледал Леа, се покажало дека таа била целосно исцрпена, како што се испоставило подоцна, Леа ѝ дала половина од својот скуден леб на едно мало девојче, Катја. Откако застанала на нозе, се качила на покривот и заедно со другите почнала да гаси полесни бомби“.

И еве еден ред од мемоарите на кадетката од снајперската школа ЕФ Логинова: „Таа добро учеше. Беше многу искрена и внимателна.[5][8]

Воена кариера

уреди

Во март 1942 година, заедно со сиропиталиштето, Алија го напуштила опколениот Ленинград во селото Вјацкоје, Јарославска област. На 1 октомври 1942 година, по дипломирањето во 7-то одделение на средното училиште Вјатка, влегла во техничкото воздухопловно училиште Рибинск. Таа сакала да стане пилот, но влегла во група за обука специјализирана за "ладна обработка на метал". Три месеци подоцна, Алија Молдагулова поднела барање до Црвената армија со барање да биде испратена на фронтот. На 21 декември 1942 година била исфрлена од техничкото училиште поради заминување од фронтот.[8]

На 20 март 1942 година, по наредба на Народниот комесаријат за одбрана на Советскиот Сојуз, било создадено училиште од снајперисти инструктори под Главна дирекција на Всевобуч. Подоцна, истата година на 27 ноември, било реорганизирано во Централна женска школа за обука на снајперисти. Алија била вклучена во првиот упис на ова училиште, кое се наоѓало во селото Вешњаки, во близина на Москва, на територијата каде што денес се наоѓа Московскиот хуманитарен универзитет (ул. Јуности, 5). Таму се одржувала настава, а бараките во кои живееле питомците биле поставени на територијата на некогашниот имот на Шереметевите во Кусково.

Од мемоарите на Н.А. Матвева, тогаш ученик во училиштето за снајперисти: „На 17 декември 1942 година, првпат ја запознав Алија во Извршниот комитет на градот Рибинск. Во тоа време таа изгледаше како многу млада тинејџерка, имаше 17 години. Но, упорно бараше да волонтира за фронтот... По пристигнувањето во училиштето, тие беа подложени на лекарски преглед. Леа и јас (јас така ја нареков) бевме запишани во четвртата компанија по висина - сместени во стаклена градина. Со тристепени легла спиевме една до друга во снајперско училиште. Научивме да пукаме прецизно, да лазиме, да бидеме невидливи за непријателот, Алија покажа упорност, упорност во совладувањето на снајперската работа.“ Во снајперското училиште, на Алија и била доделена персонализирана пушка со натпис „Од Централниот комитет на Комсомол за одлично пукање“.[5][8]

На 23 февруари 1943 година, групата кадети заедно со Алија положиле воена заклетва. Во јули 1943 година, таа и остатокот од групата потоа биле назначени во 54-та стрелачка бригада на 22-та армија.[9] Според сеќавањата на еден од нејзините колешки војници Ја. К. Прокопенкова: „Во август 1943 година, снајперистот Алија Молдагулова пристигна во нашата бригада. Беше кревка и згодна девојка од Казахстан. Имаше само 18 години, но до октомври снајперистката имаше убиено 32 фашисти“. Според мемоарите на Н.А., „Овде таа мораше да пролее многу солзи пред да стигне до фронтот. Причината за тоа повторно беше нејзината возраст и висина. Јас и Леа бевме распоредени во еден вод од 4-от баталјон. Ние, снајперистите, отидовме на мисии во парови, останавме таму додека не го зедоа Фрицот. Леа не само што ги убиваше фашистите туку и ги носеше ранетите другари од бојното поле и им укажуваше прва помош“.[8]

На 3 декември 1943 година, таа им напишала на своите роднини:[3]

„Сега сме на фронтот. Писмото го пишувам во длабок ров, наоколу има многу дрвја. Ги среќаваме Германците лице в лице. Имам шлем на главата, граната во појасот, имам пушка во моите раце... Не се сожалувам за нацистите, но на почетокот бев малку загрижена... Утрото, на фронтот, нашиот командант ме повика три чекори напред. Тој рече: снајперистот Лија Магдагулова уби 14 фашисти. За овој подвиг, во име на командата, тој ме бакна како син, дури и поцрвенев. Збогум. Ајде да се сретнеме во победа. Бакнеж. Леа“ (ова писмо се чува во Централниот државен архив на Република Казахстан).

Смрт

уреди

Командантот на четвртиот баталјон, мајор Мојсеев, политички инструктор – Г.В. Варшавски, се сеќава на последните битки на Алија Молдагулова:

„На почетокот на јануари марширавме по фронтот кон Новосоколники. Откако ја пробивме одбраната на непријателот, нашата бригада се упати напред северно од градот Новосоколники. Отидовме до железничката пруга кај станицата Насва. Бевме пречекани од непријателот со силен оган. Ноќта ги окупиравме почетните линии за напад. Во мугрите започна офанзивата. Баталјонот, заедно со снајперистите, како што требаше да ја пресече пругата Новосоколники-Дно во областа на станицата Насва и да го заземе селото Казачиха. Првата линија на одбрана беше успешно пробиена. Но, наскоро непријателот започна жесток возвратен оган и нашите пешадијци легнаа. Нападот се удави. Во овој критичен момент Алија Молдагулова застана до полна висина и извика: „Браќа војници, следете ме!“ И на повикот на девојчето, борците се кренаа ... Молдагулова уште три пати тој ден учествуваше во одбивањето на противнападите на непријателот. Офанзивата на нашите војници продолжи“.[9]

За време на еден од нападите, Алија Молдагулова, која била ранета во раката од фрагмент од мина, сепак учествувала во борба лице в лице, која започнала во германски ров. За време на битката, Алија повторно била ранета од германски офицер. Таа успеала да го убие, но нејзината рана била фатална. Еден ден пред операцијата Алија успеала да и напише писмо на сестра си Сапура. Била погребана, како што тогаш било објавено, во селото Монаково, област Новосоколниче.[8][9][10]

Во битката кај Псков Алија придонела за успешно офанзивно полнење на баталјонот. А. Молдагулова на 18-годишна возраст, загинала во борба лице в лице на 14 јануари 1944 година, во близина на селото Казачиха, област Новосоколники. На 4 јуни 1944 година, постхумно и била доделена титулата Херој на Советскиот Сојуз. Таа била одликувана и со Орден на Ленин.

Воени извештаи за битката кај Псков

уреди

Според воени извештаи, последната битка во која се вклучила Алија била опишана на следниов начин:

„За време на операцијата Ленинград-Новгород на почетокот на јануари 1944 година, 54-та стрелачка бригада марширала по фронтот до градот Новосоколники (регионот Псков), каде што ја пробила одбраната на непријателот и напредувала северно од градот. Г.В. Варшавски, политички инструктор на 4-тиот баталјон, каде што служела снајперистот Алија Молдагулов, делови од бригадата стигнале до железницата на станицата Насва, каде биле пречекани со силен непријателски оган, откако ги окупирале почетните линии ноќе, Црвената армија нападнала во мугрите на 14 јануари. 1944. Баталјонот, чии акции биле покриени со снајперисти, имал задача да ја пресече железничката пруга Новосоколники-Дно во областа на станицата Насва и да го заземе селото Казачиха, иако првата линија на одбрана веќе била успешно пробиена, нападот бил задушен од силниот повратен оган на непријателот“.

Во тоа време зимите биле многу студени. Според сеќавањата на пријателите на Алија од фронтот, мразовите достигнувале -47 степени (°C) и сите лежеле во рововите. Алија не била загубена и ги одвела сите во селото Казачиха, во близина на градот Новосоколники во регионот Калинин (Твер), каде советските војници се бореле со нацистите веќе лице в лице. Одеднаш, германски офицер се појавил од зад аголот и пукал во Алија. Паѓајќи, таа успеала да возврати. Ова е официјалната приказна од советско време. Пред нејзината смрт, Алија и напишала писмо на нејзината сестра Сапура. Според официјалните податоци, Алија убила 78 фашисти. Но, казахстанските музејски работници се повеќе наклонети кон верзијата дека убила повеќе од сто.

Молдагулова починала од прострелна рана подоцна истиот ден, откако напишала писмо до својата сестра и била погребана во масовна гробница во Монаково, Псков.[11] На 4 јуни 1944 година, постхумно ѝ била доделена титулата Херој на Советскиот Сојуз.[2]

Проценките за последното пукање на Молдагулова се разликуваат; Хенри Сакаида ѝ припишал 91 убиство, додека Андреј Симонов, Светлана Чудинова, нејзиниот лист за номинација за титулата Херој на Советскиот Сојуз и други проценки укажуваат на бројка во 30-тите.[12][13][2]

По нејзината смрт

уреди

Командата на единицата каде што служела Алија му напишала на Централниот комитет на Комунистичката партија на Казахстан: „Вам, драги другари, во име на командата на единицата, „Ви благодарам за таквите жестоки патриоти како што беше Алија Молдагулова. Нејзиното име е бесмртно и им припаѓа на големите луѓе на Сојузот на Советите. Сакаме да побараме една услуга: кажете му на казахстанскиот народ за нејзините подвизи и несебичната посветеност на нашата татковина."[14]

Командантот, потполковник Андреј Ефимов, напишал писмо до училиштето за снајперисти, од кое Алија дипломирала со почести. Овој документ се чува во музејот на хероината во Актобе. Текстот на писмото бил објавен во весникот „Ленинска младост“ на 9 мај 1969 г., бр. 91.[14]

„Лија Молдагулова, ќерката на казахстанскиот народ, дојде во нашиот оддел откако го напушти училиштето. Од почетокот на октомври до крајот на декември 1943 година, нашата единица беше во дефанзива. Лија неуморно работеше за да ги уништи Германците. Успеа да убие 32 нацисти за кратко време. Во јануари, нашата единица беше задолжена да ја пробие силната одбрана на непријателот. На 11 јануари 1944 година, баталјонот на Леа ја проби одбраната на непријателот. Леа беше на првата линија со снајперската пушка. На почетокот на нападот, непријателот пукаше со артилерија, минофрлачи и митралези и се обиде да ги спречи нашите војници. Во моментот кога хероината на казахстанскиот народ Леа извика: „Напред! За татковината! „баталјонот влезе во непријателските ровови. Леа пукала со пушка и фрлала гранати, при што убила 10 непријателски војници и еден офицер. Не можејќи да го издржи налетот на баталјонот, непријателот бил поразен, а преживеаните избегале од тврдината. Непријателот нападна три пати за да ја врати изгубената линија. Кога формирале линија и ја нападнале толпата, Леа зела автомат и отворила оган, убивајќи 28 германски војници и офицери. Но, тие успеаја да дојдат до нашиот ров. Започна битката лице в лице. Хероината застрела осум непријателски војници. Но, Леа не го забележа германскиот офицер кој се доближи. Тој ја рани Леа. Но, таа не можеше да избега. Собрајќи ги последните сили, Леа го впери митралезот кон полицаецот и го повлече чкрапалото. Ова беше последниот Германец убиен од неа“, се вели во писмото.

Наследство

уреди
  • Советскиот народ свето го почитува споменот на Алија Молдагулова: во Актјубинск има улица именувана по неа, во центарот на градот има споменик на верната ќерка на казахстанскиот народ. Едно од училиштата во Ленинград го носи нејзиното име.[4]
  • На 9 мај 1995 година, како дел од 50-годишнината од крајот на Втората светска војна, Казахстан издал печат посветен на Алија Молдагулова.[15]
  • Во 1997 година бил подигнат споменик во нејзино име на плоштадот Астана во Алмати.
  • Улиците во Санкт Петербург, Москва и други градови се именувани по неа.
  • Регионалниот центар за патриотско образование „Алија“ во селото Алија, руралниот округ Буласки, Актобе.

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ „Новые сведения об Алие Молдагуловой говорят, что её мать была убита, а могила затеряна“. Архивирано од изворникот на 2010-05-11.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Simonov & Chudinova 2017.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Kasenova, Kundyz (8 May 2010). „New information about Aliya Moldagulova says that her mother was killed and her grave was lost“. Радио Азаттык. Архивирано од изворникот на 2017-03-25.
  4. ↑ 4,0 4,1 „Лысенков С.Г. Никто не забыт, ничто не забыто? (К вопросу об учете боевых потерь Красной Армии и отдании воинских почестей павшим на фронтах Великой Отечественной войны)“. Genesis: исторические исследования. 7 (7): 144–157. July 2017. doi:10.25136/2409-868x.2017.7.23285. ISSN 2409-868X.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 „Алия Молдагулова“. Архивирано од изворникот на 2011-02-06.
  6. ↑ „Aliya Moldagulova Nurmahemotvna – Biography“. Архивирано од изворникот на 2014-07-14.
  7. ↑ 7,0 7,1 Zharkynbaeva, Rosa (25 March 2017). „The Great Patriotic War: gender aspects of sociocultural memories and commemorative practices in the Post-Soviet Kazakhstan“. Архивирано од изворникот на 2021-04-30.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 „Memoirs about Aliya“. 2014-04-10. Архивирано од изворникот на 2019-05-15.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 „Heroes of Great Patriotic War: Aliya Moldagulova“. 2015-03-30. Архивирано од изворникот на 2016-09-30.
  10. ↑ „Soviet Snipers 1941–1945“. Архивирано од изворникот на 2007-10-16.
  11. ↑ „Aliya Moldagulova“. September 26, 2012. Архивирано од изворникот на October 21, 2013. Посетено на July 27, 2013.
  12. ↑ Sakaida, Henry (2002). Heroines of the Soviet Union 1941–45 (англиски). Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1780966922. Архивирано од изворникот на 2023-04-03. Посетено на 2020-10-15.
  13. ↑ „Молдагулова Алия Курумгамбиевна“. soviet-aces-1936-53.ru. Архивирано од изворникот на 2017-02-22. Посетено на 2021-04-12.
  14. ↑ 14,0 14,1 „Eternal Giants of the Country. Aliya Moldagulova“. Архивирано од изворникот на 2020-05-10.
  15. ↑ „Aliya Moldagulova stamp“. Посетено на July 27, 2013.

Библиографија

уреди
  • Simonov, Andrey; Chudinova, Svetlana (2017). Женщины – Герои Советского Союза и России [Women – Heroes of the Soviet Union and Russia]. Moscow: Russian Knights Foundation and Museum of Technology Vadim Zadorozhny. ISBN 978-5990960701. OCLC 1019634607.
  • Cottam, Kazimiera (1998). Women in War and Resistance: Selected Biographies of Soviet Women Soldiers. Newburyport, MA: Focus Publishing/R. Pullins Co. ISBN 1585101605. OCLC 228063546.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Алија_Молдагулова&oldid=5243882“