Симо Матавуљ

Симо Матавуљ (Шибеник, 12 септември 1852 - Белград, 20 февруари 1908) бил српски автор од Далмација, кој припаѓал на епохата на реализмот. Неговите најпознати дела се романот Бакоња од Брна и приказната Пилипенда.

Симо Матавуљ

Животопис

Симо Маталуљ е роден во Шибеник на 12 септември (31 август по јулијанскиот календар) во 1852 година. Тој бил еден од петте деца на трговецот Стеван Матавул и Симеон Маталуљ (роден Трива). Во Шибеник завршил основно училиште на италијански и српски јазик, како и пониска гимназија. Потоа тој отишол во манастирот Крупа кај неговиот чичко, игуменот Серафим, но, губејќи ја волјата за монашки живот, тој одтишоч во Задарската Наставна школа, која завршил во 1871 година.

До преминот во Црна Гора во 1881 година, тој бил учител во разни далматински села и учител на српската поморска школа за училишта во Србина, во близина на Херцег Нови. Во Црна Гора, бил учител по гимназија, училиштен надзорник, уредник на официјални весници и учител на децата на кнезот. Патувал во Милано и Париз како водач на група црногорски момчиња кои отишле на училиште. Во таа прилика тој престојувал во Париз неколку месеци. Тој отишол во Србија во 1887 година (прво во Зајечар, а потоа во Белград), каде што работел како учител на гимназија и претставник на пресвитерот. Уште едно време отишол во Црна Гора за да ги поучува кнезовите Данило и Мирко, но наскоро се вратил во Србија. Тој починал во Белград на 20 февруари (8 февруари во јулијанскиот календар) во 1908 година. Тој бил редовен член на српската кралска академија од 30 јануари 1904 година.

Книжевна работа

Матавуљ во литературата првпат се појавил во Цетиње, Црна Гора во службен весник со историска приказна, напишана по повод на веридбата на кнезот Петар Караѓорѓевиќ со кнезицата Зорка, и со охрабрување и во зборовите на кнезот Никола. Потоа се преселил во оригиналната творба и доживеал многу живот за приказната и романот до неговата смрт. Тој напишал околу седумдесет раскази и романи, главно објавувал во одделни збирки, како што се : "Од Црна Гора и Приморје", "Од приморскиот живот", "Од Белградскиот живот", "Од различни места", "Од морето и од планината", "Од Јадранското Море", "Приморски форми", "Белградски приказни", "Животот и немирни души", покрај неколку други приказни објавени во посебни изданија.Напишал две романи: "Ускок" и "Бакоња од Брна". Покрај тоа, Матавуљ остави неколку тома на патување пишување, сеќавања и литературни содржината на разни содржини( "Бока и Бокељи", "Десет години во Мавританија", итн). Најзначајно дело од таа област е "Белешки на еден писател", еден вид на автобиографија напишана во жив, пластичен стил и остроумен подарок за набљудување. Маталуљ исто така напиша две драми: "3авет" и "На слава", - првиот со субјект од Дубровник, а другиот од Белград.Преведува и од странски јазици, од кои повеќето се француски: "На Вода" на Мопазан, "Сан" од Зола, "Пупин како монах" и "Мизантроп" од Молиер, "Зимски приказни" од Фоги.

По природа трезен и претпазлив дух, Матавуљ почнал да пишува само во зрели години. Постепено, но енергично, го изградил својот талент, обидувајќи се да ги компензирал недостатоците на своето тесно образование со лична обука. Ги читал не само француските и италијанските писатели, туку и научниците и мислителите. Освен неговото големо книжевно образование, кое ги надминало сите претходни раскажувачи, тој стекбал широко познавање на историјата и филозофијата. Ако аспектот на неговото знаење и неговото животно искуство биле пошироко распространети, тој бил толку моќен во неговиот талент. Во своето време, Матавуљ бил еден од најобразованите и "најевропските" српски писатели.

За Матавуљ, нашите писатели се развиваат главно под влијание на руската, германската и унгарската литература; Романските влијанија, особено Французите, се целосно доминирани од него. Матавуљ најчесто ги читал и преведувал француски реалисти и натуралисти; на нивните дела го развиле вкусот и ги научиле вештините за пишување. Тој особено се допаднал и ја читал Зола и Гио де Мопасана, и според нивните модели, почнал да се пишува. Тој од француските биолози научил на остро, објективно и совесно да го почитува животот, а потоа бил на работа во "Белешки" изречно вели, објаснувајќи како ја разбирал француската литературна реализам, која не се состоела во еден груб примерок од животот, но писателот дозволил да ги менува деталите и хармонично да се поврзе со повисока уметничка цел во границите на реалноста.За него, нашите писатели никогаш целосно не ги искинале романтичните преференци; Само Матавуљ е целосен и чист реалист. Тој во приказната постојано спроведува идејата за европска книжевниот реализам, се обидува да студено и објективно го опишува животот без возбуда и тенденција, секогаш врз основа на моделите на реалниот живот. Така Матавуљ создал од најбогатите и најразновидните Националната галерија на видови, остро и прецизно обликувани за живот. Додека другите српски раскажувачи го покажале живот само во тесен аспект на нивниот регион, Матавуљ опишувал различни региони на Србија и луѓе од различни сфери на животот. Тој го опишувал Далмација и Црна Гора и Белград, селани и морнари, како и граѓани и интелектуалци. Најдоброто од неговото дело "УСКОК" и "Бакоња фра Брне".На првата слика патријархалниот морал и витештвото горштака од црногорскиот карстот, втор крајбрежните селаните и католички францискански манастир од брегот, врз основа на лични впечатоци и спомени од ѓакување во манастирот. "Бакоња Фра Брне," е напишана во отворени и доброќуден хумор, со дискретно потсмевање кон светот на луѓето, но без тенденција на сарказам, слично на постапката Анатол Франс, која е дел од цената и од каде што лично. Ова е неговата најдобра работа, полна со хумор, разнобојност и препознатлива психологија. Тоа е исто така еден од најдобрите романи на српската литература. Неговата најпозната приказна е "Пилипенда", која го опишува обединувањето на Србите од Петровиќското поле во Далмација.

Матавуљ се одликува со остро и трезвено набљудување на животот, преку способноста да се набљудуваат и да се изберат одликите на личноста и ситуацијата, да се каже тоа интересно, ненадејно и едноставно. Тој не измислува наслов или епизода, ниту пак ги развива според сопствените емоции и расположенија. Тој гледа и гледа во својот живот, само во надворешниот живот, во она што е достапно за сетилните набљудувања, а настаните се развиваат во границите на можностите за живот. Тој добил од францускиот натуралист што може технички да се совлада и прифати со разум, но нема траги на Золин или уметност на Мопас. Затоа, во неговите романи не постои поезија и подлабок и посложени внатрешен живот, не постои вистински уметнички фонд во целост. Неговите дела немаат имагинација и лиризам. Тој ги компензирал неговите недостатоци, што го мачело да стане писател на пошироката публика, со неговото големо книжевно образование, што го направило популарно кај литературно образованата публика.