Историја на Европската Унија

Урсула фон дер Лајен Претседател на Европската комисија
(од 1 декември 2019 година)

Етапа 1: Од крајот на Втората светска војна до ЕЗЈЧ

Втората светска војна покажа, многу повеќе од сите други претходни настани, во колкава мера неограничениот национализам им се заканува на мирољубивите односи меѓу државите и какви сè огромни последици се поврзуваат со тоа во ерата на оружјето за масовно уништување. Во втората половина на 40-тите и првата половина на 50-тите години, токму поради овие причини на меѓународно ниво дојде до основање на цела низа организации, коишто требаа да се грижат за делумно уредување на соживотот, како на политичко, така и на економско поле. Пред сè треба да се споменат: Обединетите нации (Октомври 1945), Меѓународниот монетарен фонд (стапи насила во 1945 година)и GATT (General Agreement on Tariffs and Trade, стапи насила во јануари, 1948).

Катастрофата од Втората светска војна од разбирливи причини во Европа беше примена со уште поголемо ужаснување. Уште во почетокот на 40-тите години таму се развија мрежи помеѓу движењата на отпорот, во коишто се размислуваше за повоено европско уредување, што се базираше на соработка, наместо на конфронтација. Овие идеи и убедувања на „Европејците“ го најдоа својот одраз во мај 1948 година, на Првиот Хашки конгрес за европско единство, на кој учествуваа околу 750 делегати-членови на недржавни организации како на пример различни национални сојузи и наднационални организации. Соодветни импулси беа дадени и на ниво на влади и доведоа до основање на Советот на Европа, чијшто статут беше потпишан во мај 1949 година од страна на основачите - кога со основањето на Советот на Европа настана првата европска организација, се навршуваа точно 4 години од завршувањето на војната.

На сите досега споменати меѓународни и европски организации им беше заедничко, тоа што во сите случаи стануваше збор за чисто меѓудржавни форми на соработка, иако на Хашкиот конгрес таканаречените „федералисти“ покренаа многу подалекусежни барања во врска со Советот на Европа. Поборниците за европски сојуз на држави, како повисока форма на единство, бараа можности за достигнување на повисок степен на интеграција, барем во поединечни области, со надеж дека на тој начин ќе дојде до проширување на областите на соработка. Од француска страна беше понуден конкретен предлог за една стратегија во индустријата за јаглен, железо и челик, која им излегуваше во пресрет на националните интереси. На овој начин на соработка на ова поле, би се држел на око развитокот на геманската тешка индустрија, а би можел да се унапреди и процесот на германско-француското помирување.

Затоа, во мај 1950 година францускиот министер за надворешни работи, Роберт Шуман приложи еден план за создавање служба за контрола на производството на јаглен и челик во СР Германија и Франција, таканаречениот Шуманов план. Само еден месец по приложувањето на планот беше свикана владина конференција која се занимаваше со овој предлог, а во април 1951 година во Париз дојде до потпишување на договорот за основање на Европската заедница за јаглен и челик (ЕЗЈЧ) од страна на Франција, СР Германија, Италија, Белгија, Луксембург и Холандија.

На тој начин беше создадена една потполно модерна организација и тоа од два аспекти: Не стануваше збор само за слободна трговска зона, туку за етаблирање на еден заеднички пазар и тоа за во тоа време значително важна област. Земјите-членки во голема мерка им отстапија суверенитет на новосоздадените наднационални институции.

Структурата од институции се состоеше, како што може да видите и на шематскиот приказ, од вкупно 4 централни институции: Таканаречената Висока управа се состои од 9 членки, кои ги поимаат своите задачи независно од државите- членки. Компетенциите што и се доделени со договорот се многу далекусежни и содржат меѓу другото забрана на субвенции или пак под одредени услови, контрола на цените. Нејзините одлуки по овие прашања делуваат директно во сите држави и се обврзувачки.

Советот на министри, кој се состои од еден претставник од секоја земја, служи за гласање меѓу Високата управа и владите. Освен тоа, тој треба во некои, а ако не и во сите случаи да ги надгледува активностите на Високата управа. Така на пример, неговата согласност за прогласување на манифестна криза, што беше основен предуслов за оперирање со количините на производството, е неопходна. Начинот на гласање зависи од прашањето за коешто станува збор, при што едногласноста, квалификуваното мнозинство и простото мнозинство се предвидени.

Заедничкото Собрание се состои претставници испратени од националните парламенти и презема исклучиво советнички функции. Четвртата и последна институција, која заживеа од ЕЗЈЧ-договорот, е Врховниот суд, чијашто задача е да одлучува на основа на договорот во конфликтни случаи меѓу државите-членки, меѓу органите на ЕЗЈЧ, како и меѓу државите-членки и органите.

На крајот на нашата прва етапа на минување низ развитокот на ЕУ треба да се утврди дека основањето на ЕЗЈЧ беше нешто сосема модерно, што се разликуваше драстично од сите други организации основани во тој временски период. Една формација, во чии рамки и покрај тоа што соработуваа национални држави, сепак покажуваше јасно препознатливи обележја, што дотогаш беа познати само во националните политички системи.

Од ЕЗЈЧ до основањето на Европската економска заедница

Втората етапа го опфаќа периодот од стапувањето насила на ЕЗЈЧ-договорот па сè до основањето на Европската економска заедница (ЕЕЗ). Откако во 1954 година пропаднаа амбициозните планови за една Европска одбранбена заедница - а со тоа и за една Европска политичка заедница - значи за една наднационална соработка во високополитичка и сензибилна област, се постави прашањето „што сега“? Во оваа ситуација, владите од земјите на Бенелукс приложија предлози за понатамошни чекори за интеграција, коишто беа сконцентрирани на економската област.

Кон средината на 1955 година, на една конференција во Месина, предлозите на земјите на Бенелукс беа многу позитивно примени од страна на министрите за надворешни работи на земјите-членки на ЕЗЈЧ. Беше поставена комисија од претставници на влади под претседателство на белгискиот министер за надворешни работи Пол-Хенри Спаак, којашто требаше да изработи извештај, а на преговорите ја покани и Велика Британија, но таа се повлече во ноември 1955 година, не гледајќи можности за реализација на нејзините претстави за слободна трговска зона.

Спаак-извештајот, кој беше приложен во април 1956 година, претставуваше темел за преговорите што се одржуваа во текот на годината и на кои, понекогаш со многу мака, требаше да биде најдено израмнување на интересите, посебно меѓу Германија и Франција. На крајот, сепак, беше постигната согласност и договорите за основање една Европска економска заедница (ЕЕЗ) и Европска атомска заедница (ЕАЗ) беа потпишани од страна на шесте држави-членки на ЕЗЈЧ на 25 март 1957 година во Рим - поради што договорите го носат името Римски договори, коишто стапија во сила од 1 јануари 1958 година.

Најпрво би сакал накратко да ја резимирам соджината на нееднакво значајниот ЕЕЗ-договор, на кој ќе се задржам во рамките на овој преглед за 50-годишната историја на интеграцијата. Во преден план стоеше целта за создавање заеднички пазар, значи, за потполно отстранување на трговските рампи помеѓу земјите-учеснички, во што функционално принудувачи спаѓаа заедничка надворешна царина и заедничка трговска политика. Токму со тоа се занимаваше и преовладувачкото мнозинство на одредбите од договорот. Затоа, пак, во навистина општа форма останаа упатствата за координирање на економската и монетарната политика, како и за други области, како на пример аграрната, сообраќајната или одредени аспекти на социјалната политика.

Ако договорот го споредиме со уставот на еден национален политички систем, ќе добиеме една потполно поинаква ситуација. Додека во уставите на националните политички системи едвај може да се најде нешто за политики или поединечни области, таквите одредби го сочинуваат јадрото на ЕЕЗ-договорот. Се разбира дека тој содржи и класични уставни одредби, и тоа таму, каде што станува збор за создавање на институционални структури на новата Заедница и за меѓусебниот однос на органите.

Дека како основа за изработка на оваа институционална рамка служеше ЕЗЈЧ-договорот, се покажа во фактот дека беше преземено именувањето на три од органите (Совет на министри, Собрание, Врховен суд). Наместо Високата управа, беше основана една комисија, која требаше да биде иницијатор за заедничка политика и за нејзино спроведување, а освен тоа поседуваше и неколку други сопствени компетенции. Во односот помеѓу Комисијата и Советот на министри можеше да се востанови, во споредба со ЕЗЈЧ, едно видно поместување на компетенциите на Советот а со тоа и на државите-членки.

Етапа 3: Од ЕЕЗ до Единствените европски акти (ЕЕА)

Третата етапа од историјата на ЕУ се занимава со временскиот период од стапувањето во сила на Римските договори во 1958, па сè до првата опширна ревизија на договорите, таканаречените Единствени европски акти (ЕЕА) во 1987 година. Овде се значајни 4 аспекти, кои ќе ги опишам со кратки зборови: а) Развитокот на Уставот; б) Развитокот на материјалната соработка; в)Развитокот на бројната состојба на членките на Заедницата, и на крајот г)Новините што беа поврзани со ЕЕА.

За развитокот на Уставот треба најпрвин да се споменат неколку важни промени на Договорот, што се однесуваа на конкретни ограничени области.

Создавањето на заеднички институции за трите постоечки заедници - ЕАЗ, ЕЗЈЧ и ЕЕЗ, со таканаречениот Фузионен договор, што беше ратификуван во 1965 година, а стапи насила во 1967.

Надополнување на финансиите на земјите-членки преку опремување на Заедницата со сопствени средства, на основа на еден договор на Советот од 1970 година.

Основање на Европска сметководствена управа како и префрлање на зајакнатите овластувања за домаќинството на Европскиот парламент со таканаречениот "Бриселски договор" од 1975 година.

Воведувањето на директни избори за Европскиот парламент што беше одлучено во 1976 и ратификувано во 1978 од сите држави-членки. Првите директни избори се одржаа во 1979 година; притоа учеството на гласањето изнесуваше нешто повеќе од 60%.

Од овие ограничени промени од уште поголемо значење за развитокот на Уставот беа два други фактори, кои делуваа во сосема поинаков правец. Прво, Луксембуршкиот компромис од почетокот на 1966 година. За што станува збор? Во прво време, Советот на министри, како централен орган на ЕЕЗ, требаше да премине од едногласни одлуки во одлуки на мнозинството, според договорот од 1.1.1966. Но, француската влада на чело со Де Гол одлучно го одби ова. Кога кон средината на 1965 година не можеше да се постигне согласност за спорното финансирање на аграрот, за да го спречи одлучувањето, таа го повлече својот претставник од Советот. Оваа таканаречена "политика на празно столче" беше првата криза на ЕЕЗ. Таа беше прекината во јануари 1966 година со помош на споменатиот "Луксембуршки компромис". Со него државите-членки се спогодија да се воздржуваат од предвидените одлуки на мнозинството, кога станува збор за виталните интереси на една земја. Затоа, понатаму де факто важеше принципот на едногласие, кој беше карактеристичен за традиционалните форми на меѓудржавна соработка. Тоа беше јасен засек во историјата на интеграцијата.

Вториот фактор на влијание, во спротивна насока, го сочинуваше судската одлука на Европскиот врховен суд (ЕвВС). Со една низа од пробивни пресуди, ЕЕЗ-договорот, кој во својата претходна форма имаше меѓудржавен лик, беше радикално изменет и му беа дадени елементи на правилен устав. Така, меѓу другото, беа спроведени:

• Принципот на непосредното и директното делување на правото на ЕЗ, за секој граѓанин на ЕЗ, без вклучување на земјите-членки.
• Предноста на правото на Заедницата пред националното право, и на крајот
• Вклучување на националните судови во правните одлуки на ЕЗ, со една многу мудра стратегија, при што беа охрабрени да го повикуваат ЕвВС за нејаснотии и прашања од правото на ЕЗ.

На овој начин од страна на ЕВС - може да се каже тајно, мирно и тивко - беше создаден правен ред, кој им беше сличен на некои национални системи и излегуваше од рамките на сè што дотогаш беше познато во областа на меѓудржавните односи. Ова беше едно, ако не и единствено обележје на неповторливоста на ЕЕЗ.

Развитокот на материјалната соработка опфаќаше спроведување на целите одредени во Договорот. Тука би можеле да се споменат најмалку две клучни области,

Почнувајќи со Конференцијата во Стреза во јули 1958, со долготрајни преговори беа разработени одредбите за заедничка аграрна политика и

Царинската унија, предвидена во договорот дури за декември 1969, беше реализирана 18 месеци порано, имено на 1 јули 1968. Тоа значи, дека внатрешните царини беа отстранети и беше воведена заедничка надворешна царина кон трети држави.

Независно од тоа, исто така интензивно беа вклучувани нови полиња во соработката, затоа што се покажуваа сфери на допирање односно преклопување во договорно утврдената состојба. Примери за тоа се:

• Меѓудржавната спогодба за надворешно-политички прашања, која беше донесена во 1969 година на Хашката конференција на врвот и која понатаму сè повеќе се прошируваше, таканаречената Европска политичка соработка (ЕПС), со којашто не за последен пат се водеше сметка за врските меѓу заедничката наднационална политика за надворешна трговија и традиционалната надворешна политика, останата во надлежност на државите членки, или
• Соработката во политиката за животна околина, започнувајќи со еколошката програма за акција од 1973 година. Во почетокот оваа одлука служеше исклучиво за да ги спречи националните политички еколошки мерки да ја оневозможуваат трговијата внатре во Заедницата; поради отпорот на неколку држави членки, не можеше ни да се помисли на независна еколошка политика на ЕЗ.

Оваа, во почетокот исклучително скромна, целосна или делумна меѓудржавна соработка во цела низа области, подолгорочно не требаше да остане без последици. Тоа многу јасно го докажуваат промените направени во рамките на ЕЕА, за коишто сега ќе зборуваме. Но, пред тоа, неколку забелешки за развитокот на бројната состојба на членките, значи за проширувањето на Заедницата, што во оваа етапа помеѓу ЕЕЗ и ЕЕА се спроведе со три чекори:

• Проширувањето кон север со Данска, Ирска и Велика Британија (1973) како и
• Проширувањето кон југ со Грција (1981),
• Шпанија и Португалија (1986).

Значи, за помалку од 20 години Заедницата можеше да ја удвои својата почетна бројна состојба на членки, со што беше поврзана цела низа од последици:

• Поголемиот дел од земјите-членки со себе донесоа растечка хетерогеност од интереси и основни ставови во врска со прашањето за што служи ЕЕЗ и како треба да се развива понатаму, што значително ја намалуваше способноста за донесување одлуки. Мислете на тоа, дека во тоа време, врз основа на Луксембуршкиот компромис, мораше да се одлучува едногласно!
• Во областа на материјалната политика беа ставени нови акценти. Така на пример, несомнено е дека основањето на Европскиот фонд за регионален развој (ЕФРР) во 1975 година или, пак, постојаното разгранување на регионалната политика треба да се поврзе со приклучувањето на структурно слаби земји како Грција или Португалија.

А, сега кон крајот на нашата етапа, првата голема ревизија на договорот со ЕЕА. Јас накратко бев спомнал, дека со примањето на нови членки, посебно со земјите многу критични за ЕЗ - Данска и пред сè Велика Британија, започна голема неспособност во донесувањето одлуки. На почетокот на 80-тите години настапи еден видно поизразен процес на менување на мислењето. За тоа беше одговорно спознанието дека Европа економски и технолошки видно заостануваше зад САД и Јапонија. Од тие причини се посегна по цела низа иницијативи што имаа за цел да ја направат Заедницата повторно способна за делување. Тие се влеваа:

• Како прво, во таканаречената програма за внатрешниот пазар, со која требаше до крајот на 1992 да се одстранат сите преостанати пречки во трговијата меѓу државите-членки, пред сè нетарифните пречки во трговијата, со цел да се создаде еден вистински заеднички пазар, и
• Второ, во одлуката на Европскиот совет од 1985, да се свика конференција на влади за промена на Римските договори според член 235 од ЕЕЗ-договорот, коишто на крајот двете, заедно со многу други промени, по долги преговори и силен отпор, посебно од страната на Велика Британија, го најдоа својот пораз во ЕЕА.

Во кратки црти, промените врзани со ЕЕЗ содржеа:

• Примање на низа нови политички полиња во рамките на политиката поддржувана со Договорот. Тука спаѓаа претходно веќе споменатата еколошка политика, но и истражувачка и технолошка политика и регионална политика.
• Внесувањето на остварувањето на внатрешниот пазар како цел во Договорот.
• Модификацијата и дополнението на постоечките начини за одлучување. Тука спаѓаше, меѓу другото, воведувањето на една нова постапка за одлучување, која предвидуваше согласност во Советот на министри со квалификувано мнозинство како и суштински подалекусежни можности за влијание на Европскиот парламент, кој дотогаш имаше само советодавни функции, и за првпат договорни одредби за надворешнополитичката соработка на земјите членки,
• Уставнополитички гледано, еден важен чекор во правец на наднационализација, а во доменот на материјалната политика едно впечатливо проширување на интеграциската состојба, значи на политичките полиња вклучени во соработката на ЕЗ поддржана од Договорот - вака на најдобар начин може со една реченица да се резимираат промените врзани со ЕЕА. Притоа е важно да се увиди дека овие промени не би биле возможни во оваа форма, без многубројните мали чекори во годините од основањето на ЕЕЗ и без стекнатите искуства во соработката меѓу државите- членки. Исто така треба да се истакне, дека овие промени од нивна страна требаше да влијаат на идниот развој, како важни фактори на влијание.

Од ЕЕА до основањето на Европската унија

Четвртата етапа од историјата на ЕУ го опфаќа периодот од Единствените вропски акти (ЕЕА), средина на 1987 година, па сè до стапувањето насила на Договорот за Европската унија кон крајот на 1993 година. Најзабележливо е најпрво, тоа што од една основна ревизија на Договорот до друга, изминаа само 5 години, значи само четвртина од времето меѓу Римските договори и ЕЕА! Оттаму, се разбира, најпрвин се поставува прашањето, што е причината за тоа. Овде треба да се набројат повеќе фактори, при што се разликуваат интерни и надворешни детерминанти.

Интерните фактори на влијание во прва линија зависат од очигледната сопствена динамика што ја доби процесот на интеграција преку проектот за внатрешниот пазар и ЕЕА. Така, внатрешниот пазар имаше далекусежни допирни точки, меѓу другото, со монетарната политика, имигрантската и азилантската политика, со борбата против меѓународниот криминал и со социјалната политика, под името "социјален дампинг". Овие сфери на допирање правеа на многу глумци заедничката политика во наброените области да им изгледа неотповиклива. Освен тоа, енормно пораснатото заедничко имотно право од ЕЕА сè поболно го враќаше во сеќавање "демократскиот дефицит" на ЕУ, и на неколку држави-членки, германското повторно обединување, поцврсто врзување на Германија, која стана поголема и поспособна за делување, им изгледаше препорачливо.

Што се однесува до надворешните предизвици, кои најавуваа продлабочување на интеграцијата наскоро по ЕЕА што не исклучува и повторна ревизија на Договорот, можам да се задржам на неколку клучни моменти:

• Растечката несигурност во меѓународните и европските односи поради отежнувачките преврати во поранешните социјалистички држави;
• Перспективата за влез на најмалку неколку од овие земји, кој без претходна решителна ревизија, особено на интерната постапка за одлучување внатре во Заедницата, не изгледаше возможен, без трајно да ја попречи способноста за делување на ЕЗ;
• Економската глобализација, која ги направи економските и социјално-политичките мерки во рамките на националната држава растечки неефективни.

Сите овие фактори земени заедно, ја доведоа Европската комисија и Европскиот парламент, како и преовладувачкото мнозинство држави-членки, до заклучокот дека понатамошните чекори кон продлабочување се брзи и принудувачки неопходни, дури и кога беа жестоко одбивани од Велика Британија.

Што се однесува вкупната многу интересна и возбудлива, предисторија, којашто конечно доведе до отворање на двете владини конференции за Монетарниот сојуз и за Политичката унија во 1991 година, и што се однесува до текот на овие конференции, за жал, ќе морам да се ограничам на неколку куси забелешки. Преговорите за прашањето, како треба ЕЗ понатаму да се развива, беа исклучително тешки, поради различните интереси и отежнувачките разлики во претставите што ги имаа државите- членки. Некои од централните точки, посебно отпорот на Велика Британија кон какво и да е проширување на социјално-политичката компонента на Заедницата, и нејзиното колебање да земе учество во планираниот Монетарен сојуз, мораа да се дискутираат на Врвот од шефови на држави и влади во Мастрихт. И овде можеше да се постигне согласност само со бројни одредби по исклучок и дополнителни протоколи, за што сега ќе зборуваме.

Тешкотиите со новото договорно дело не беа надминати уште долго по нивната ратификација во февруари 1992 година. Мастришкиот договор беше одбиен во јуни 1992, на неопходниот референдум во Данска, со минимално мнозинство од 50,7 наспроти 49,3 проценти, со што беше ставен во прашање, затоа што за менување на Договорот мораа да се согласат сите држави-членки. Дури по понатамошни преговори и концесии за Данска, меѓу другото и во форма на Opting-out-клаузула за Монетерната унија, едно понатамошно гласање во мај 1993 го донесе посакуваниот успех (56,8 наспроти 43,2 проценти). Проблеми со задолжителната согласност имаше и во други држави- членки. Овде се мисли на резултатот од еден референдум во Франција (51,05 наспроти 48,95 проценти за) или жалбите против Договорот во Германија, коишто беа одбиени од германскиот Уставен суд дури во октомври 1993 година.

Ова се доведе до тоа, Договорот на Унијата да може да стапи во сила со значително задоцнување, дури на 1 ноември 1993 година. Толку за детерминантите и за предисторијата на Мастришкиот договор. А сега дозволете ми да ја резимирам неговата суштинска содржина. Најпрвин може да се утврди дека беше основана една нова организација, Европската унија, која, како што се гледа на приказот, опфаќа три столбови, под еден заеднички покрив на Унијата.

Столбот на ЕЗ, значи соработката што се потпира на Парискиот договор (ЕЗЈЧ), Римските договори и на ЕЕА, со Мастришкиот договор се здобива со неколку важни дополнувања и измени - за што впрочем ќе зборувам наскоро.

Заедничката надворешна и безбедносна политика (ЗНБП) како "втор столб", со кој меѓудржавната соработка во областа на надворешната политика (ЕПС), која постоеше од почетокот на 70-тите години, беше понатаму развиена и поставена на договорна основа.

Соработката во полето на правдата и внатрешните работи како "трет столб". И таа исто така не настанува "од ништо", туку посегнува по веќе постоечки, во секој случај многу рудиментирани иницијативи за европско гласање во овие полиња.

Унијата се одржува како целина, преку нејзините цели и вкупна структура, што е поставена во општите одредби на Договорот.

Внатре во столбот на ЕЗ се преземаат мноштво промени во институционалниот сектор и во поглед на вклучените политички области, кои собрани заедно носат трајна наднационализација. Неколку примери:

• Воведување на една нова постапка за одлучување, што на Европскиот парламент му носи вистински овластувања за учество во одлучувањето;
• повеќе одлуки со квалификувано мнозинство во Советот;
• Основање на една Комисија на регионите;
• Проширување на можностите за санкционирање од страна на Европскиот врховен суд, во случаите кога државите-членки не ги почитуваат неговите одлуки и не го спроведуваат навремено правото на Заедницата;
• Проширување на одговорностите на Заедницата во областите што беа придодадени со ЕЕА, како што се истражувачката и технолошката политика, политиката на животната средина и регионалната политика;
• Монетарен сојуз. Одредбите за Монетарниот сојуз, исто како програмата за внатрешниот пазар кај ЕЕА, го сочинуваат јадрото на Мастришкиот договор;
• Нови области, во кои Заедницата дотогаш не била активна, или, пак, за тоа немала експлицитна договорна основа, беа вклучени, како на пример: политиката за заштита на потрошувачите, образованието итн.;
• Беше избрана една потполно модерна и неповторлива конструкција за соработката во нововклучената социјална политика. Откако Велика Британија се поколеба да се согласи дури и за минимално проширување на компетенциите на Заедницата во оваа област, во рамките на еден посебен протокол, другите држави-членки се договорија да го реализираат проширувањето и продлабочувањето на активностите на ова поле што сите тие ги посакуваа и ги сметаа за неопходни, без согласност на Британија!

Соработката во рамките на вториот и третиот столб, со која се водеше сметка за видливите допирни полиња со столбот на ЕЗ, според својот карактер останува строго меѓудржавна.

По разгледувањето на првите четири етапи, вкупната слика е многу нецелосна и збунувачка. Така, од една страна може да се утврди големо проширување на полињата на активност на ЕЗ во Унијата. Како што покажува приказот, одвај може да се најде област каде што таа досега не била активна во каква било форма. Со Монетарниот сојуз ќе се земе предвид еден план, кој навлегува длабоко во јадрената супстанца на националниот суверенитет, во размер како никогаш дотогаш. На оваа силно изразена наднационализација внатре во столбот на ЕЗ и се спротивставува доминацијата на меѓудржавната соработка во двата други столбови, како и фактот дека во некои полиња веќе не учествуваат сите држави-членки, што значи дека станува збор за постепена интеграција. Дека од овие причини е возможно наскоро да бидат неопходни промени, очигледно предчувствуваа и составувачите на договорот и, сепак, во член Н, став 2, одредбата дека во 1996 година повторно треба да се свика владина конференција за да се проверат одредени одредби од Договорот.

Со тоа дојдовме до крајот на Основниот курс 2, првиот дел од нашата обработка на историјата на ЕУ. Сега е време за краток меѓубиланс во врска со клучните прашања. За подсетување: бевме се одлучиле да обрнеме внимание на тоа, кои основни прашања се наметнуваат во контекст на историјата на процесот на интеграција, за да провериме дали може да се пронајдат фактори, пресудни за овој процес - пречки, но и движечки сили, и кои заклучоци произлегуваат во врска со проценката на ЕУ и нејзиниот понатамошен развој.

Едно од клучните прашања што си го поставуваме, што ни се наметнува, е сигурно тоа, како можеше да дојде до таков впечатлив развој од секторски ограничена до опширна соработка и покрај, во некои случаи, масивниот отпор што веќе го запознавме. Во ЕЗЈЧ беше обединет само еден сектор - јагленот и челикот. Во ЕЕЗ најпрвин постоеја само малку навистина обединети области, особено Царинската унија и заедничкиот пазар, надворешно-трговската и аграрната политика. Со ЕЕА дојде до зголемено проширување на заедничките полиња на делување (политика на животната средина, истражувачка и технолошка политика итн.). Со стапувањето во сила на Договорот на Унијата, практично сите полиња беа вклучени во некаква форма на соработка.

Овој заклучок нè води до едно друго прашање. Зошто, всушност, соработката во овие области била толку различно организирана? Има сектори, посебно Заедничката надворешна и безбедносна политика (ЗНБП) и соработката во правната и внатрешната политика, коишто од страна на државите-членки свесно беа одделувани од ЕЗ, во кои се одлучува едногласно и каде доминираат традиционални форми на меѓудржавна соработка. А, внатре во столбот на ЕЗ се забележуваат бројни разлики меѓу политичките полиња, како на пример, во поглед на важечките постапки за донесување одлуки (едногласие наспроти квалификувано мнозинство или од ниски до централни можности за влијание на Европскиот парламент во постапките за учество во одлучувањето).

Поапстрактно објаснето: коегзистенцијата на наднационални и меѓудржавни елементи е воочлива и бара објаснение: Помислете на Луксембуршкиот компромис, кој ја зајакна улогата на државите-членки и на меѓудржавниот елемент и на истовремената конституализација на договорите со помош на ЕвВС, што водеше до наднационалиација. Или пак помислете на веќе споменатите три столба во договорот на Унијата, кои би можеле да важат како пример за таа низа од наднационални и интерговернментални елементи.

Се разбира дека во рамките на еден меѓубиланс не е возможно да се изложат систематично и заклучно одлучувачките фактори за процесот на интеграција. Сепак при нашата прошетка низ речиси 4 децении од историјата на ЕЗ, односно ЕУ, имаше препознатливи фактори, кои можат да придонесат кон тоа да се одговорат некои од претходно поставените клучни прашања. Дозволете ми преку два такви примери да упатам во тоа.

Ние се прашувавме, зошто дојде до тоа енормно проширување на соработката во сè повеќе области. А, овде изгледа дека важна улога играл фактот дека соработката на едно политичко поле, создавала функционални принуди, во таа соработка да се вклучуваат и други политички полиња. Овој феномен, во истражувањето на интеграцијата често нарекуван spill-over, посебно дојде до израз во програмата за внатрешниот пазар, што доведе до масивни последици по монетарната политика или во соработката во областите „правда и внатрешни работи“. Меѓу другото, исто така аргументираше и Комисијата и можеше да ги убеди државите-членки да се изведе на пат амбициозниот проект за еден монетарен сојуз.

Вториот пример го претставува прашањето за сопственото делотворно делување на очигледно штетната коегзистенција на наднационалните и интерговернменталните елементи на пример во надворешните односи, каде што надворешната трговска политика лежи во компетенциите на Заедницата, значи организирана е наднационално, наспроти што традиционалната надворешна и безбедносна политика се одвива во рамките на интерговернменталниот втор столб. Дали е возможно овде да биде од значење фактор што секогаш повторно го среќаваме, посебно во контекст на преговорите за менување на Договорот - имено, различните претстави на државите-членки во поглед на обликувањето на соработката - помислете на земји како Велика Британија или Данска, од една, Италија и Германија од друга страна, и тоа во различни политички полиња и поединечни прашања? Имено, тогаш би можело да се реагира на функционални принуди, за коишто веќе зборувавме, и со текот на времето неизбежно да се покаже една разнолика мостра од форми на соработка и начини на одлучување, како што утврдивме за новоформираната Европска унија по Мастришкиот договор. А некои факти зборуваат за тоа дека во овој процес, всушност би можело да стане збор за една карактеристична мостра на развивање на процесот на интеграција.