Економска историја на Шведска

Економската историја на Шведска уште од железното време се одликувала со екстензивна надворешна трговија заснована на мал број извозни и увозни стоки, често добиени од широко достапните суровини железна руда и дрво. Индустриската експанзија во втората половина на 19 век го трансформирала општеството на разни начини. Регионите богати со природни ресурси имале корист од Првата индустриска револуција. Напливот на раст во Шведска подоцна бил од корист практично за целата земја за време на Втората индустриска револуција. Таа поттикнала широка инженерска индустрија ориентирана кон извоз со компании како што се ЛМ Ериксон, Асеа, Алфа Лавал, Ага, Електролукс, СКФ и Волво, кои достигнале добро воспоставени позиции на глобалниот пазар и станале двигатели на растот на БДП. Покрај инженерството, индустријата за пулпа и хартија, челик и хемиска индустрија се развила за да достигне меѓународна важност. До 1970-тите, Шведска станала една од најбогатите нации во светот. Растот забавил во текот на следните децении, кои се одликувале со јавни дефицити и структурни промени.

Земјоделска револуција и протоиндустријализација (1790–1815)

За време на периодот 1790-1815 година, Шведска доживеала две паралелни економски движења: земјоделска револуција со поголеми земјоделски имоти (мелиорација - Закон за земјиштата на Шведска), префрлање области на круната на приватни фармери, нови култури и земјоделски алатки и комерцијализација на земјоделство и протоиндустријализација, при што малите индустрии се основале на селата и работниците се префрлиле помеѓу земјоделската работа во летната сезона и индустриското производство во зимската сезона. Ова довело до економски раст од корист на големи делови од населението и довело до потрошувачка револуција која започнала во 1820-те. Тоа довело и до брз демографски пораст.

Раната поделба на трудот резултирала со тоа што занаетчиството во домаќинствата било во голема мера ограничено на природните географски ресурси на регионот. „Градско економската“ од 17 век ја забранила руралната трговија со цел да се повлече јасна линија помеѓу урбаната и руралната економија. Занаетчиството и индустриското производство се сметале за урбан извор на живеење, затоа се претпочитало централизирано производство. Ова го отворило патот до првата индустриска револуција во Шведска на почетокот на 19 век.

Рана индустријализација (1815–1850)

Во периодот 1815-1850 година, протоиндустриите се развиле во поспецијализирани и поголеми индустрии. Во овој период имало зголемена регионална специјализација со рударство во Бергслаген, производство на текстили во Шухерадсбигден и шумарство во Норланд. Во овој период се случиле неколку важни институционални промени, како што се бесплатното и задолжително јавно школување воведено во 1842 година (како прва земја во светот), укинувањето на претходниот национален монопол на трговијата со занаетчиство во 1846 година и трговско право во 1848 г.

„Прва“ индустриска револуција; Растот на извозот, железницата и инвестициите полетуваат (1850–1890)

Во периодот 1850-1890 година, Шведска имала експлозија во извозниот сектор, при што земјоделските култури, дрвото и челикот биле трите доминантни категории. Важните институционални промени во овој период го вклучиле укинувањето на повеќето царини и други бариери за слободната трговија во 1850-те и воведувањето на златниот стандард во 1873 година, поврзувајќи ја шведската круна со фиксен паритет со златото. Овие институционални промени помогнале за проширување на слободната трговија.

Во овој период инвестициската квота на Шведска (инвестиции/БДП) отиде од 5% на 10%. Во овој период во Шведска се појави модерниот економски раст, со годишен раст на БДП од околу 2%. Во овој период биле направени големи инфраструктурни инвестиции, главно во проширување на железничката патна мрежа, која била делумно финансирана од владата, а делумно од приватни претпријатија.

Втора индустриска револуција (1890-1950)

Во периодот 1890-1930 година во Шведска се случила Втората индустриска револуција. Во овој период се развиле нови индустрии, со фокус на домашниот пазар: машинско инженерство, електростопанство, производство на хартија и текстилна индустрија. Брзата експанзија на овие индустрии било полесно поради постоењето на добро функционален пазар на капитал: Стокхолмската берза била основана во 1866 година, Банката на Шведска (основана во 1668 година како прва централна банка во светот) во 1897 година добила законски права како единствениот издавач на банкноти во Шведска и даден статус на заемодавател во краен случај, што го олеснува формирањето на мали независни приватни комерцијални банки, што доведува до брзо проширување на бројот на приватни банки, а исто така и до брза кредитна експанзија. Приватните банки им издавале заеми на компаниите што започнале, со акции како обезбедување. Ако компанијата работела и покажувала позитивни деловни бројки, акциите биле продадени на берзата, овозможувајќи ѝ на банката да ги позајмува парите на други почетни компании. Брзата кредитна експанзија довела до банкарска трагедија во 1907 година, како и до колапс на пазарот.

Увезувајќи огромни количини странски капитал за да ја финансира својата индустријализација, во период од 1850 до 1910 година, Шведска веројатно била меѓу нациите со најголеми долгови во светот до 1910 година. Оваа ситуација брзо би се променила во наредната деценија. Во 1914 година започна Првата светска војна и меѓународната побарувачка за шведски извоз на стратешки важни производи како што е челикот, кои треба да се користат во индустријата за вооружување, брзо се зголемил. Завојуваните нации наметнале сериозни ограничувања на меѓусебната трговија, но Шведска не била засегната од овие ограничувања како неутрална земја. Завојуваните земји, како што е Обединетото Кралство, во голема мера го користеле печатењето на нови пари како средство за финансирање на војната, што довело до инфлација и на тој начин предизвикало брз пораст на цените на шведскиот извоз.

Надворешни врски

• Есеи во економската и деловната историја том 35, бр. 1 (2017) Специјално издание од 15 научни статии за шведската економска историја