Јан Скала
Јан Скала (17 јуни 1889 година – 22 јануари 1945 година) бил лужички новинар, поет и водечки идеолог на лузерското национално движење. Во меѓувоениот период (од 1918 г. до 1945 г.) активно учествувал во Здружението на националните малцинства во Германија за правата на негерманските етнички групи во Германија.
Животот
уредиЈан Скала бил роден на 17 јуни 1889 во Небелшиц, Германија. Бил син на работник во каменолом и шивачка на костими од лужиња. По завршувањето во училиштето Баутзен Домшуле во 1901, поминал една година во Подготвителниот колеџ за католички наставници. Тој ги објавил своите лужички песни во 1910 и, претходно, некои написи во социјалдемократски весници. Како војник во Русија и Србија помеѓу 1916–1918 година, го зголемил своето знаење на словенски јазици.
Од 1918 година до 1919 година, Јан работел за Берлинскиот Версогунгсамт. За време на немирите на Спартакистите, тој работел за Берлинскиот безбедносен корпус. Откако добил позиција во Одделот за убојни средства на берлинската полиција во Моабит. Од 1919 г. до 1920 година, Јан бил уредник на политичкиот весник „Српски Деник“ во Вајсвасер и ко-основач на Народната партија и спортското здружение на лужички лужички лужички „Српски Сокол“. Во 1921 година кратко работел за лужинскиот весник „Сербске Новини“, потоа се преселил во Прага каде добил позиција во владиниот весник „Прагер Пресе“. Во јануари 1924 година, тој го уредувал лужинскиот весник „Сербске Новини“ и почнал да работи за Сојузот на Полјаците во Берлин. Од 1925 година до 1927 година, учествувал во работата на конгресите на европските малцинства во Женева, каде остварил контакти со прогресивни политичари и пацифисти. Одржувал контакт со демократските интелектуалци во Чехословачка и Полска.
Откако нацистите дошле на власт, Јан бил прогонуван поради неговите минати политички активности. Во 1936 година, му било забрането да биде новинар и неговото име било избришано од списокот на германски писатели. Во 1937, го напуштил Берлин и се преселил во Бауцен. На 21 јануари 1938, Скала бил уапсен со д-р Сиж и Мерчинк; сите обвинети за заговор за извршување предавство. Народниот суд во Берлин, на 1 јуни 1939 г., ги осудил д-р Сиж и Мерчинк за предавство. Обвинетиот Скала, од здравствени причини, бил ослободен од затворот веќе на 26 октомври 1938.[1]
Од 1939 - 1943 година, Јан работел во различни Бауцен и Берлин компании. Во 1943 година, избегал од бомбашкиот напад, кој се случувал во Берлин и се преселил во семејството на неговата сопруга во Џиџице (Ербенфелд). Од 1943 година до 1945 година работел во „Електроакустик“ во Намислов, каде ги поддржувал полските борци на отпорот. На 22 јануари 1945 г., бил убиен во Џиџице од страна на војник на советската армија.
Работа
уредиЈан Скала бил левичарски лидер и патриот, новинар и познат поет и писател на Лужичките Срби. Тој, како поет и во својата дваесетта година, пишувал за германските социјалистички весници. Во 1911 година, почнал да пишува стихови на неговиот својот мајчин јазик.[2] Во неговите дела внел повеќе социјални отколку романтични или патриотски белешки што биле карактеристични за постарите писатели на Лужички Србски.[3] По Првата светска војна објавил две книги поезија: „Дробјенце“ („Трошките“) во 1920 и Шкре („Искрите“) во 1923 година. Песните „Трошките“ биле со силен патриотски тон под влијание на друг лужички поет, Чишински. Една од песните била повик за помош и поддршка во неговата борба за лузерските права во Германија, упатена до Србите. „Искрите“ биле љубовни и интимни песни.[4] Како писател, Јан е најмногу познат по некои кратки наративи, еден од најважните е „Stary Šymko“ („Стариот Schimko“) во кој Јан опишал како капиталистичките големи индустрии ги експлоатирале и измамиле Вендовите кои што живееле во морските брегови.[5] Антологија на неговата поезија била објавена во 1985 под наслов Јан Скала и уредена од Ј. Лушчански и К. Лоренц.[6]
За неговата служба во Сојузот на Полјаците, Јан се сметал за водач на полското малцинство во Германија. Тој инсистирал да се добие културна автономија за Полјаците и Србите, инсистирајќи на тоа дека постоечката културна автономија е насочена кон подобро организираните и побогатите малцинства - пред сè, Аусланддеучен. Потоа, тврдел дека Конгресот за националности е нешто повеќе од наметка за проширување на германското влијание. Од спротивната страна, тој увидел дека неспособноста на посиромашните малцинства да постигнат културна автономија би довело до нивна асимилација.[7] За време на неговата борба за правата на малцинствата во 1930-тите во германскиот Рајх, во април 1936 година, објавил два написи во „Словенски и источноевропски преглед“, органот на Факултетот за словенски и источноевропски студии на Универзитетот во Лондон, под неговото скриено име - Сорабикус.[8][9]
Почести
уредиВо полскиот град Намислов, во 1965 година бил изграден споменик на Јан Скала. Во Бауцен, Германија улица била именувана по Јан Скала.
Наводи
уреди- ↑ Edmund Pech: Auswirkungen des Nationalsozialismus auf die Volksschulen in den „wendischen und gemischtsprachigen Gebieten“ in Sachsen, Lětopis 50 (2003) 2, 3–21, Serbski Institut Zeitschrift für sorbische Sprache, Geschichte und Kultur, Gesamtband 50, Jahrgang 2003, Heft 2. ISSN 0943-2787
- ↑ The Slavonic Year-book, Volume 19, Eyre & Spottiswoode, 1940 p. 285
- ↑ Encyclopedia of literature, Volume 2 by Joseph Twadell Shipley, Philosophical Library, 1946, p. 285
- ↑ Летопис Матице српске - Volume 323 1930 p. 264
- ↑ Wendish Patriots
- ↑ Jan Skala, Ludowe nakładnistwo Domowina, 1985
- ↑ Neighbours Or Enemies?: Germans, the Baltic and Beyond by John Hiden, Martyn Housden Rodopi, 2008 p 47
- ↑ Language and Culture of the Lusatian Sorbs Throughout Their History by Martin KasperAkademie-Verlag, 1987 p. 156
- ↑ Kultur besteht, Reich vergeht: Tschechen und Sorben (Wenden) 1914-1945 by Timo Meškank Mensch & Buch, 2000 p. 87
Литература
уреди- Gmejna Njebjelčicy: Kultur->Sorben->Jan Skala Архивирано на 13 април 2021 г.
- Nationalistische Macht und Nationale Minderheit: Јан Скала (1889-1945): ein Sorbe in Deutschland од Питер Јан Јоаким Крох, Хомилиус, 2009 година
- Јан Скала Архивирано на 15 септември 2016 г.