Википедија

Супервулкан

Супервулкан — голем вулкан кој имал избув со големина 8, односно најголемата вредност на показателот на вулканска избувност (VEI). Ова значи дека зафатнината на исфрлениот материјал е поголема од 1.000 кубни километри.[1] Супервулканскиот избув може да биде единствен краткотраен настан или пак масивен излив на магма кој ќе трае и милиони години.

Карта на познати супервулкани низ светот:
  Показател на вулканска избувност (VEI) 8
  Показател на вулканска избувност (VEI) 7

Супервулканите настануваат кога магмата во плаштот се искачува до кората но не може да ја пробие и се создава притисок во големорастечки басен сè до оној момент додек акората не може да го издржи притисокот. ова може да се случи при постоење на жаришта (на пример, Јелоустонската купа) или при субдукционите зони (на пример, Тоба). Друг начин на кој може да дојде до голема исфрлање на вулкански материјал е при голем огнокарпест излив, кој може да опфати големи области со магма и вулкански пепел, предизвикувајќи долготрајни климатски промени (како што е настанувањето на мали ледени доби), што пак може да предизвика истребување на видовите. Орунајскиот избув на Новозеландскиот вулкан Таупо (пред 26.500 години)[2] е најнеодамнешниот избув на супервулкан со ВЕП-8.

Именувања уреди

Потеклото на поимот „супервулкан“ е поврзан со научната дебата на почетокот на XX век за геолошката историја и одликите на Трите Сестри, вулканска област во Орегон во САД. Во 1925 година, Едвин Хоџ предложил дека многу големиот вулкан, наречен од негова страна Мултнома, постоел во таа област. Тој верувал дека неколкуте врвови во областа на Трите Сестри се остатоци од Мултнома, откако претходно била уништена од голема вулканска експлозија, слична на Мазама.[3] Во 1948 година, мозжното постоење на Мултнома било запоставено од вулканологот Хаувел Вилијамс во неговата книга Старите вулкани во Орегон. Книгата била рецензирана во 1949 година од друг вулканолог, Ф. Бјерс помладиот[4] Во рецензијата, Бјерс се осврнува на Мултнома како супервулкан.[5] Иако тврдењето на Хоџ дека Мултнома е супервулкан е отфрлена одамна, поимот супервулкан бил популаризиран од BBC во нивната популарно научна телевизиска програма Хоризонт во 2000 година за да се осврната на избувите кои создаваат огромни количества на исфрлен материјал.[6][7]

Поимот мегакупа понекогаш се користи за калдерите на супервулканите, како што е на пример Блејк Ривер во Абитибискиот зеленокаменест појас во Онтарио и Квебек, Канада. Избувите кои се ВЕП 8 се именувани како „суперизбуви.“[8] Иако нема доброопределена минимална еклсплозивна големина за „супервулнан“, постојат два вида на вулкански избуви кои се препознаени како супервулкански: големи огнокарпести изливи и масивни избуви.[9]

големи огнокарпести изливи уреди

Главна статија: големи огнокарпести изливи

големи огнокарпести изливи, како што се Исланд, Сибирските Трапови, Деканските Трапови и Онтонг Јава, се пространи области на базалтни континентални траповски избуви. Кога се создаваат, овие области честопати зафаќаат неколку илјади квадратни километри и имаат зафатнина од неколку милиони кубни километри. Во повеќето случаи, магмата истекува во текот на неколку милиони години, при што се ослободуваат големи количини на гасови.

Реунион е жариште кое ги создало Деканските Трапови пред околу 66 милиони години, заедно со Креда–Палеогенскиот истребувачки настан. Постои научен договор дека причината за овој истребувачки настан е метеорски удар, но вулканската активност можно е да предизвикала климатски стресови кај определени видови.[10] Дополнително, нбајголемиот трапов настан (Сибирските Трапови) кој се случил пред 250 милиони години и е случајно истовременик на најголемото масивно истребување на видовите во историјата, Пермијанско–Тријасичкиот истребувачки настан, но сепак нема потврда дека тоа е единствената причина за ваквиот истребувачки настан.

Ваквбите изливи не се избувливи, но сепак можно е да има магматски фонтани. Многу вулканолози сметаат дека Исланд е голем огнокарпест излив кој моментално се случува. Последниот голем излив бил во 1783–84 од вулканскиот процеп Лаки које приближно со должина од 40 км. Се претпоставува дека за време на избувот се исфрлени 14 км3 базалтна лава.

Онтонг Јава има површина од 2.000.000 км2, и бил за 50% поголем пред да се издвојат платоата Манихики и Хикуранги.

Масивни избуви уреди

Поврзано: Најголемите светски избуви
 
Местоположба на Јелоустонското жариште во текот на милиони години.

Вулканските избуви се класифицирани користејќи го показателот на вулканска избувност, или ВЕП. Станува збор за логаритамска скала, што значи дека зголемување од еден на ВЕП скалата е еднакво на десеткратно зголемување на зафатнината на исфрлениот материјал. Избувите ВЕП 7 или ВЕП 8 се толку моќни што честопати создаваат кружни калдери наместо конусни, поради надолното повлекување на магмата предизвикува горната карпеста маса да колабира во магматичната комора.

 
Сателитска снимка на Тоба, местото на кое се случил избув ВЕП 8 пред ~75,000 години.

Познати суперизбуви уреди

 
Пресек на Лонг Вали.

ВЕП 8 уреди

VEI-8 избуви се имаат случено на следниве места.
Име Зона Местоположба Белешки Пред години (приб.) Зафатнина на исфрлен материјал (приб.) Наводи
Ла Гарита Сан Хуанско вулканско поле Колорадо, САД Фиш Кањон. 27.800.000 5.000 км3
Тоба Тоба, Северна Суматра Индонезија, Суматра Создала 2200–4400 тони H2SO4. 74.000 2.800 км3 [11][12][13][14][15]
Хаклбери Риџ Јелоустонско жариште Ајдахо/Вајоминг САД Хаклбери Риџ Туф 2.100.000 2.500 км3 [16]
Атана Игнимбрит Пакана Северно Чиле Дел од Алтиплано–Пунски вулкански систем 4.000.000 2.500 км3 [17]
Таупо Таупо Нов Зеланд, Северен Остров Вакамару Игнимбрит/Курл Тефра 340.000 2.000 км3 [18]
Хајзе Јелоустонско жариште Ајдахо, САД Килгор Туф 4.500.000 1.800 км3 [19]
Хајзе Јелоустонско жариште Ајдахо, САД Блактејл Туф 6.000.000 1.500 км3 [19]
Серо Гвача Алтиплано–Пунски вулкански систем Боливија Гвача, препознаени се два помали избуви 5.700.000 1.300 км3 [20]
Мангакино Таупо Нов Зеланд Избув Киднаперс 1.080.000 1.200 км3 [21]
Орунајски избув Таупо Нов Зеланд, Северен Остров Таупо (Таупо) 26.500 1.170 км3
Серо Галан Андска централна вулканска зона Аргентина, Катамарка 2.500.000 1.050 км3
Лава Крик Туф Јелоустонско жариште Вајоминг, САД Лава Крик Туф 640.000 1.000 км3 [16]

Врз основа на некомплетна статистика, препознаени се 60 ВЕП 8 избуви.[9][22]

ВЕП 7 уреди

Избувите ВЕП 7, помали но сè уште масивни, се имаат случувано низ историјата. Во последните 2.000 се случиле Тамбора, 1815,[23] Таупо и неговиот избув Хатепе, о. 232,[24] Бајту Шан, во 946–947 година,[25] и избувот на Самалас од 1257 година.[26]

VEI-7 избуви се имаат случено на следниве места.
Име Зона Местоположба Настан / белешки Години пред 1950 година (приб.) Зафатнина на исфрлен материјал (приб.)
Тамбора Сумбава, Западни Мали Сунди Индонезија 1815. 1816 година е позната како година без лето. 135 120 км3
Ринџани Ломбок, ападни Мали Сунди Индонезија Избув на Самалас во 1257 година. Можен поттикнувач на мала ледена доба. 693 >10 км3
Бајту Шан Бајкалска раседна зона Кина/Северна Кореја Еден од најголемите вулкански избуви во последните 2.000 години. Избув на Бајту Шан во 946 година (Милениумски избув). 1.004 100–120 км3
Таупо (Таупо) Таупанска вулканска зона Нов Зеланд, Северен Остров Избув Хатепе 232 година 1.718 120 км3
[24]
Тера (Санторини) Јужноегејски вулкански лак Грција, Санторини Миноански избув 1.641 п.н.е. (±12) 3.591 100 км3
[27]
Кикаи Јапонија, Рјукју Кикаи 4.300 п.н.е. 6.300 150 км3
Кикаи Кермадек Нов Зеланд Кикаи пред 8.300 - 6.300 години 6.300 100 км3
[28][29]
Мазама (Кратер Лејк) Каскаден вулкански лак Орегон, САД Делумно причина за создавањето на Кратер Лејк. 6.578 100 км3
[30]
Курилско езеро Камчатка Русија Курилско езеро
6.440 п.н.е. 		10.500 140–170 км3
[31]
Аира Јапонија, Кјушу Аира 22.000 450 км3
Кампањски избув Флегрејски полиња Италија, Неапол 39.280 300 км3*
Ротоити Таупанска вулканска зона Нов Зеланд, Северен Остров Ротоити 50.000 240 км3
[32]
Манинџа Манинџа, Западна Суматра Индонезија 52.000 220–250 км3
Репороа Таупанска вулканска зона Нов Зеланд, Северен остров 230.000 100 км3
[33]
Мамаку Таупанска вулканска зона Нов Зеланд, Северен остров Роторуа 240.000 280 км3
[34]
Матахина Таупанска вулканска зона Нов Зеланд, Северен Остров Харохаро 280.000 120 км3
[35]
Асо Јапонија, Кјушу Четири големи избуви во периодот од пред 300.000 - 80.000 години. 300.000 600 км3
Лонг Вали Бишоп Туф Калифорнија, САД 760.000 600 км3
Мангакино Таупанска вулканска зона Нов Зеланд, Северен Остров Три избуви пред 0,97 to 1,23 милиони години 970.000 300 км3
[36]
Валес Хемезско вулканско поле Ново Мексико, САД Два избува пред 1,25 и 1,61 милиони години 1.250.000
[37] 		600 км3
[38]
Хенри Форк Јелоустонско жариште
Меса Фолс Туф 		Ајдахо, САД Јелоустонско жариште 1.300.000 280 км3
[16]
Каримшина Камчатка Русија 1.780.000
[39] 		825 км3
[40]
Пастос Грандес Пастос Грандес Боливија 2.900.000 820 км3
[41]
Хајзеново вулканско поле Јелоустонско жариште
Walcott Tuff 		Ајдахо, САД Јелоустонско жариште 6.400.000 750 км3
[19]
Бруне-Џарбиџ Јелоустонско жариште Ајдахо, САД Јелоустонско жариште
виновник за Антелоп источно на растојание од 1.600 км[42] 		11.830.000
[43] 		950 км3
[44]
Церо Панизос Алтиплано-Пунски вулкански систем Аргентина, Боливија 12.000.000 250 км3
Бенетски вулкански систем Скукумска група Британска Колумбија/Јукон, Канада 50.000.000 850 км3
[45]

Медиумско покритие уреди

  • Во 2004 година, во ТВ емисијата Соголена наука на каналот Национална географија беа прикажани супервулканите .
  • Во 2005 година, дводелен филм за катастрофи Супервулкан бил прикажуван на BBC, Дисковери, и други телевизиски канали низ светот.
  • Нова емитувале епизода Мистрерија на мегавулканот во септември 2006 година, истражувајќи ги таквите ерупции во последните 100.000 години.[46]
  • Во 2006 година, каналот СајФај емитувал документарен филм Броејќи до пропаста кој имал и дел наречен „супервулкан“. Истата година, ABC newsго емитувале документарниот фил Последни денови на Земјата, во која имало дел наречен „Супервулкан“.
  • Во 2009 година, апокалиптичниот филм 2012 го има прикажано избувот на Јелоустонското жариште, како резултат на загревањето на Земјиното јадро. Од оваа причина поголемиот дел од САд ќе бидат ненаселиви.
  • Сибертските Трапови и езерото Тоба биле прикажани напредистоирискиот документарец Животински армагедон (како поединечни епизоди), каде се разговарало за сите животни облици на кои овие избуви влијаеле.
  •  
    Сателитска слика на Сан Салвадор, Ел Салвадор и купата на Илопанго (познат и како мрачнодобен вулкан) во Вали оф Хамокс, мнестото на избув со сила ВЕП 6-8 и се смета за центарот на климатски промени (535—536), кога темна покривка ја прекрила Земјата.
  •  
    Местоположбите на вулканот, езерото и купата во Таупанската вулканска зона.

Поврзано уреди

Наводи уреди

  1. ↑ „архивска копија“. Архивирано од изворникот на 2017-07-03. Посетено на 2017-12-01.
  2. ↑ Wilson, C. J. N. (2001). „The 26.5ka Oruanui eruption, New Zealand: An introduction and overview“. Journal of Volcanology and Geothermal Research. 112: 133. Bibcode:2001JVGR..112..133W. doi:10.1016/S0377-0273(01)00239-6.
  3. ↑ Harris, Stephen (1988) Fire Mountains of the West: The Cascade and Mono Lake Volcanoes, Missoula, Mountain Press.
  4. ↑ Byers, Jr., F. M. (1949) Reviews: The Ancient Volcanoes of Oregon by Howel Williams, The Journal of Geology, volume 57, number 3, May 1949, page 324. Retrieved 2012-08-17.
  5. ↑ supervolcano, n. Oxford English Dictionary, third edition, online version June 2012. Посетено на 2012-08-17.
  6. ↑ Supervolcanoes. Bbc.co.uk (2000-02-03). Посетено на 2011-11-18.
  7. ↑ USGS Cascades Volcano Observatory. Vulcan.wr.usgs.gov. Посетено на 2011-11-18.
  8. ↑ de Silva, Shanaka (2008). „Arc magmatism, calderas, and supervolcanos“. Geology. 36 (8): 671–672. Bibcode:2008Geo....36..671D. doi:10.1130/focus082008.1.
  9. ↑ 9,0 9,1 Bryan, S.E. (2010). „The largest volcanic eruptions on Earth“. Earth-Science Reviews. 102 (3–4): 207. Bibcode:2010ESRv..102..207B. doi:10.1016/j.earscirev.2010.07.001.
  10. ↑ Keller, G (2014). „Deccan volcanism, the Chicxulub impact, and the end-Cretaceous mass extinction: Coincidence? Cause and effect?“. Geological Society of America Special Papers. 505: 57. doi:10.1130/2014.2505(03).
  11. ↑ Petraglia, M.; Korisettar, R.; Boivin, N.; Clarkson, C.; Ditchfield, P.; Jones, S.; Koshy, J.; Lahr, M. M.; и др. (2007). „Middle Paleolithic Assemblages from the Indian Subcontinent Before and After the Toba Super-Eruption“. Science. 317 (5834): 114–6. Bibcode:2007Sci...317..114P. doi:10.1126/science.1141564. PMID 17615356.
  12. ↑ Knight, M.D., Walker, G.P.L., Ellwood, B.B., and Diehl, J.F. (1986). „Stratigraphy, paleomagnetism, and magnetic fabric of the Toba Tuffs: Constraints on their sources and eruptive styles“. Journal of Geophysical Research. 91: 10355–10382. Bibcode:1986JGR....9110355K. doi:10.1029/JB091iB10p10355.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  13. ↑ Ninkovich, D., Sparks, R.S.J., and Ledbetter, M.T. (1978). „The exceptional magnitude and intensity of the Toba eruption, Sumatra: An example of using deep-sea tephra layers as a geological tool“. Bulletin Volcanologique. 41 (3): 286–298. Bibcode:1978BVol...41..286N. doi:10.1007/BF02597228.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  14. ↑ Rose, W.I. & Chesner, C.A. (1987). „Dispersal of ash in the great Toba eruption, 75 ka“ (PDF). Geology. 15 (10): 913–917. Bibcode:1987Geo....15..913R. doi:10.1130/0091-7613(1987)15<913:DOAITG>2.0.CO;2. ISSN 0091-7613.; Lee Siebert, Tom Simkin, Paul Kimberly Volcanoes of the World. University of California Press, 2011 ISBN 0-520-26877-6
  15. ↑ Williams, M.A.J. & Royce, K. (1982). „Quaternary geology of the middle son valley, North Central India: Implications for prehistoric archaeology“. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 38 (3–4): 139. Bibcode:1982PPP....38..139W. doi:10.1016/0031-0182(82)90001-3.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Global Volcanism Program | Volcanoes of the World | Large Holocene Eruptions Архивирано на 17 јануари 2012 г.. Volcano.si.edu. Посетено на 2011-11-18.
  17. ↑ Lindsay, J. M.; de Silva, S.; Trumbull, R.; Emmermann, R.; Wemmer, K. (2001). „La Pacana caldera, N. Chile: a re-evaluation of the stratigraphy and volcanology of one of the world's largest resurgent calderas“. Journal of Volcanology and Geothermal Research. 106 (1–2): 145–173. Bibcode:2001JVGR..106..145L. doi:10.1016/S0377-0273(00)00270-5.
  18. ↑ Froggatt, P. C.; Nelson, C. S.; Carter, L.; Griggs, G.; Black, K. P. (13 February 1986). „An exceptionally large late Quaternary eruption from New Zealand“. Nature. 319 (6054): 578–582. Bibcode:1986Natur.319..578F. doi:10.1038/319578a0. The minimum total volume of tephra is 1,200 км3 but probably nearer 2,000 км3, ...
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Lisa A. Morgan & William C. McIntosh (2005). „Timing and development of the Heise volcanic field, Snake River Plain, Idaho, western USA“. GSA Bulletin. 117 (3–4): 288–306. Bibcode:2005GSAB..117..288M. doi:10.1130/B25519.1.
  20. ↑ Salisbury, M. J.; Jicha, B. R.; de Silva, S. L.; Singer, B. S.; Jimenez, N. C.; Ort, M. H. (21 December 2010). „40Ar/39Ar chronostratigraphy of Altiplano-Puna volcanic complex ignimbrites reveals the development of a major magmatic province“. Geological Society of America Bulletin. 123 (5–6): 821–840. Bibcode:2011GSAB..123..821S. doi:10.1130/B30280.1. Посетено на 2015-11-29.
  21. ↑ Rejuvenation and Repeated Eruption of a 1.0 Ma Supervolcanic System at Mangakino Caldera, Taupo Volcanic Zone, New Zealand American Geophysical Union, Fall Meeting 2012, abstract #V31C-2797. Retrieved 10 September 2017.
  22. ↑ BG, Mason (2004). „The size and frequency of the largest explosive eruptions on Earth“. Bull Volcanol. 66 (8): 735. Bibcode:2004BVol...66..735M. doi:10.1007/s00445-004-0355-9.
  23. ↑ Oppenheimer, Clive (2003). „Climatic, environmental and human consequences of the largest known historic eruption: Tambora volcano (Indonesia) 1815“. Progress in Physical Geography. 27 (2): 230–259. doi:10.1191/0309133303pp379ra.
  24. ↑ 24,0 24,1 Hogg, A (2011). „Revised calendar date for the Taupo eruption derived by 14C wiggle-matching using a New Zealand kauri 14C calibration data set“. The Holocene. 22 (4): 439. Bibcode:2012Holoc..22..439H. doi:10.1177/0959683611425551.
  25. ↑ Xu, JD (2013). „Climatic impact of the Millennium eruption of Changbaishan volcano in China: New insights from high-precision radiocarbon wiggle-match dating“. Geophysical Research Letters. 40: 54. Bibcode:2013GeoRL..40...54X. doi:10.1029/2012GL054246.
  26. ↑ Vidal, CM (2015). „Dynamics of the major plinian eruption of Samalas in 1257 A.D. (Lombok, Indonesia)“. Bull Volcanol. 77 (9): 73. Bibcode:2015BVol...77...73V. doi:10.1007/s00445-015-0960-9.
  27. ↑ „Santorini“. [Global Volcanism Program. Smithsonian Institution. Посетено на 4 August 2017.
  28. ↑ Latter, J. H.; Lloyd, E. F.; Smith, I. E. M.; Nathan, S. 1992. Volcanic hazards in the Kermadec Islands and at submarine volcanoes between southern Tonga and New Zealand Архивирано на 22 мај 2010 г., Volcanic hazards information series 4. Wellington, New Zealand. Ministry of Civil Defence. 44 p.
  29. ↑ „Macauley Island“. Глобална програма за вулканизмот. Смитсонова установа. (англиски)
  30. ↑ Lidstrom, John (June 1972). A New Model for the Formation of Crater Lake (PDF File) (Doctor of Philosophy thesis) (англиски). Corvallis, Oregon, United States of America: Oregon State University.
  31. ↑ „Kurile Lake on the Global Volcanism Program“. volcano.si.edu. Посетено на 2017-01-03.
  32. ↑ Froggatt, P. C. & Lowe, D. J. (1990). „A review of late Quaternary silicic and some other tephra formations from New Zealand: their stratigraphy, nomenclature, distribution, volume, and age“. New Zealand Journal of Geology and Geophysics. 33: 89–109. doi:10.1080/00288306.1990.10427576.
  33. ↑ I. A. Nairn; C. P. Wood; R. A. Bailey (December 1994). „The Reporoa Caldera, Taupo Volcanic Zone: source of the Kaingaroa Ignimbrites“. Bulletin of Volcanology. 56 (6): 529–537. Bibcode:1994BVol...56..529N. doi:10.1007/BF00302833. Посетено на 2010-09-16.[мртва врска]
  34. ↑ Karl D. Spinks, J.W. Cole, & G.S. Leonard 2004. Caldera Volcanism in the Taupo Volcanic Zone Архивирано на 11 март 2018 г.. In: Manville, V.R. | ed. Geological Society of New Zealand/New Zealand Geophysical Society/26th New Zealand Geothermal Workshop, 6–9 December 2004, Taupo: field trip guides. Geological Society of New Zealand miscellaneous publication 117B.
  35. ↑ Bailey, R. A. & Carr, R. G. (1994). „Physical geology and eruptive history of the Matahina Ignimbrite, Taupo Volcanic Zone, North Island, New Zealand“. New Zealand Journal of Geology and Geophysics. 37 (3): 319–344. doi:10.1080/00288306.1994.9514624.
  36. ↑ Briggs, R.M.; Gifford, M.G.; Moyle, A.R.; Taylor, S.R.; Normaff, M.D.; Houghton, B.F.; Wilson, C.J.N. (1993). „Geochemical zoning and eruptive mixing in ignimbrites from Mangakino volcano, Taupo Volcanic Zone, New Zealand“. Journal of Volcanology and Geothermal Research. 56 (3): 175–203. Bibcode:1993JVGR...56..175B. doi:10.1016/0377-0273(93)90016-K.
  37. ↑ Dethier, David P.; Kampf, Stephanie K. (2007). Geology of the Jemez Region II. New Mexico Geological Society. стр. 499 p. Архивирано од изворникот на 2015-10-17. Посетено на 6 November 2015.
  38. ↑ Izett, Glen A. (1981). „Volcanic Ash Beds: Recorders of Upper Cenozoic Silicic Pyroclastic Volcanism in the Western United States“. Journal of Geophysical Research. 86 (B11): 10200–10222. Bibcode:1981JGR....8610200I. doi:10.1029/JB086iB11p10200.
  39. ↑ Shipley, Niccole; Bindeman, Ilya; Leonov, Vladimir (18–21 October 2009). „Petrologic and Isotopic Investigation of Rhyolites from Karymshina Caldera, the Largest "Super"caldera in Kamchatka, Russia“. Portland GSA Annual Meeting. Архивирано од изворникот на 2011-06-08. Посетено на 2017-12-01.
  40. ↑ Leonov, V. L.; A. N. Rogozin (October 2007). „Karymshina, a giant supervolcano caldera in Kamchatka: Boundaries, structure, volume of pyroclastics“. Journal of Volcanology and Seismology. SpringerLink. 1 (5): 296–309. doi:10.1134/S0742046307050028#page-1 (неактивно 2017-01-03). Посетено на 2017-01-03.
  41. ↑ Ort, M. H.; de Silva, S.; Jiminez, N.; Salisbury, M.; Jicha, B. R. and Singer, B. S. Two new supereruptions in the Altiplano-Puna Volcanic Complex of the Central Andes Архивирано на 20 октомври 2009 г.. Portland GSA Annual Meeting, 18–21 October 2009
  42. ↑ Ashfall Fossil Beds State Historical Park. „The Ashfall Story“. Архивирано од изворникот на 2006-08-20. Посетено на 2006-08-08.
  43. ↑ Soler, M.M.; Caffe, P.J; Coira, B.L.; Onoe, A.T.; Kay, S. Mahlburg (July 2007). „Geology of the Vilama caldera: A new interpretation of a large-scale explosive event in the Central Andean plateau during the Upper Miocene“. Journal of Volcanology and Geothermal Research. 164 (1–2): 27–53. Bibcode:2007JVGR..164...27S. doi:10.1016/j.jvolgeores.2007.04.002.
  44. ↑ Ort, Michael H. (June 1993). „Eruptive processes and caldera formation in a nested downsagcollapse caldera: Cerro Panizos, central Andes Mountains“. Journal of Volcanology and Geothermal Research. 56 (3): 221–252. Bibcode:1993JVGR...56..221O. doi:10.1016/0377-0273(93)90018-M.
  45. ↑ Lambert, Maurice B. (1978). Volcanoes. North Vancouver, British Columbia: Energy, Mines and Resources Canada. ISBN 0-88894-227-3.
  46. ↑ Mystery of the Megavolcano. Pbs.org. Accessed on 2017-10-12.

Дополнителна литература уреди

Надворешни врски уреди

Предлошка:Doomsday

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Супервулкан&oldid=5184028“