Википедија

Стјепан Радиќ

Стјепан Радиќ (11 јуни 1871 – 8 август 1928) ― југословенски политичар од хрватска народност, и основач на Хрватската народна селанска партија (ХПСП), активна во Австроунгарија и Кралството на Србите, Хрватите и Словенците.

Стјепан Радиќ
Радиќ во 1920-тите
Претседател на Хрватската селанска партија
На должноста
28 декември 1904 – 8 август 1928
Претходник Воспоставена функција
Наследник Владко Мачек
Водач на опозицијата
На должноста
1 јануари 1921 – 8 август 1929
Министер за образование на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците
На должноста
ноември 1925 – февруари 1927
Лични податоци
Роден(а) 11 јуни 1871
Десно Требарјево, Кралство Хрватска и Славонија, Австроунгарија
Починал(а) 8 август 1928(1928-08-08) (возр. 57)
Загреб, Кралство на Србите, Хрватите и Словенците
Почивалиште Гробишта Мирогој, Загреб, Хрватска
Националност Унгарец-Хрват[1] (1871–1918)
Југословен (1918–1928)
Народност Хрват
Партија Хрватска селанска партија
Сопружник Марија Дворак (в. 1898)
Деца Милица (1899–1946)
Мирослав (1901–1988)
Владимира (1906–1970)
Бранислава (1912–1983)
Занимање Политичар

Тој е заслужен за галванизацијата на хрватското селанство во остварлива политичка сила. Во текот на целата своја кариера, Радиќ се спротивстави на сојузот, а подоцна и на српската хегемонија во Југославија и станал важна политичка фигура во таа земја. Тој бил застрелан во парламентот од политичарот на српската Народна радикална партија, Пуниша Рачиќ. Радиќ починал неколку недели подоцна од сериозна рана на стомакот на 57-годишна возраст.[2] Овој атентат дополнително ги отуѓил Хрватите и Србите и започнал распаѓање на парламентарниот систем, кулминирајќи со Шестојануарската диктатура 1929 година.[3]

Животопис уреди

Ран живот уреди

Стјепан Радиќ е роден во Десно Требарјево, во близина на Сисак во Кралството Хрватска и Славонија во рамките на Австроунгарија, како деветто од единаесет дете.[4] Откако бил исклучен од гимназијата во Загреб, завршил во Гимназијата „Карловац“ во Карловац. Во 1888 година, Радиќ отпатувал за Ѓаково каде што се сретнал со епископот Јосип Јурај Штросмаер за да побара помош за патување во Руската Империја.[5] Штросмаер му го препорачал Радиќ на белградскиот митрополит Михаило кој го упатил кај еден руски учител во Киев. Радиќ отпатува за Киев и му било дозволено да престојува во Киевско-печерската лавра каде што останал шест недели пред да се врати во Хрватска.[5]

Во септември 1891 година се запишал на правни науки на Универзитетот во Загреб.[6] Бил избран за претставник на студентското тело на прославата на 300-годишнината од Битката кај Сисак, во 1893 година. Откако го критикувал банот на Хрватска, Карољ Куен-Хедервари за време на церемонијата и го нарекол „унгарски хусар“, Радиќ бил осуден на четири месеци затвор што ја одлежал во Петриња.[6] Тој бил меѓу групата студенти кои ја запалиле унгарската тробојка на 16 октомври 1895 година, за време на посетата на императорот Франц Јозеф на Загреб. За ова, Радиќ добил затворска казна и бил избркан од Универзитетот во Загреб, како и забрана за настап на сите универзитети во Империјата.[7] По извесно време поминато во Русија, а подоцна и во Прага, Радиќ ги продолжил студиите на Бесплатното училиште за политички науки во Париз, каде што дипломирал во 1899 година.[8]

Вовед до Кралството СХС/Југославија уреди

По Првата светска војна, тој се спротивставил на спојувањето на Хрватска со Кралството Србија без гаранции за хрватска автономија.[9] Радиќ бил избран за член на Националниот совет на Словенците, Хрватите и Србите. На 24 ноември 1918 година, тој општопознато, ги повикал делегатите кои присуствуваале на седницата на која ќе биде решена политичката иднина на земјата да не „брзаат како гуски во магла“.[10][11] Тој бил единствениот член на централниот комитет на Националниот совет кој гласал против испраќање делегација во Белград за да преговара со Кралството Србија.[12] На 26 ноември тој бил отстранет од централниот комитет.[12]

По создавањето на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците, двајца претставници на партијата на Радиќ (дотогаш именувана Хрватска општонародна селанска партија) биле назначени во Привременото претставништво кое служело како собрание до одржувањето на изборите за уставотворното собрание. Радиќ го одбил учеството што го сметал за легитимирање на обединувањето.[13]

Апсење уреди

На 8 март 1919 година, централниот комитет донел резолуција напишана од Радиќ со која гласела дека „хрватските граѓани не го признаваат таканареченото Кралство на Србите, Хрватите и Словенците под династијата Караѓорѓевиќи бидејќи ова кралство било прогласено поинаку од хрватскиот Сабор и без никаков мандатот на хрватскиот народ.“ Целосната изјава била вклучена во Меморандумот кој бил преведен на француски и испратен во странство за да биде упатен до Париската мировна конференција.[14] Овој чин предизвикал одлука на владата да го уапси Радиќ заедно со уште неколку сопартијци.[15]

Тој требал да биде задржан околу 11 месеци до февруари 1920 година,[16] непосредно пред првите парламентарни избори на Кралството СХС за Уставно собрание кои биле одржани на 28 ноември кога тој бил амнестиран.[17] Резултатот на изборите во ноември бил 230.590 гласови, што е еднакво на 50 места во парламентот од 419.[18] На 8 декември, пред првата седница на парламентот, Радиќ одржа масовен собир пред 100.000 луѓе во Загреб.[19] Стјепан Радиќ и партијата одржале состанок на кој бил поднесен и изгласан предлог партијата да не биде дел од парламентарните дискусии пред најпрво да бидат решени работите со Србија за прашањата поврзани со управувањето, а најтешкото прашање е малцинирањето на хрватскиот народ и отворените овластувања на кралот со централната власт во Белград.[се бара извор] Партијата последователно била преименувана во Хрватска републиканска селанска партија, истакнувајќи го службениот став на партијата. [17] Во декември, банот на Хрватска, Матко Лагиња бил исклучен од кабинетот на Миленко Радомар Весниќ поради тоа што дозволил одржување на собирот.[20]

Нов Устав уреди

На 12 декември 1920 година, Собранието на СХС ја одржале својата прва седница, без претставниците на ХСП (50 претставници) и Хрватската партија на правата (2 претставници). Своите акредитивни писма ги поднесле вкупно 342 претставници од вкупно 419.[21] На 28 јуни 1921 година, Уставот на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците бил донесен по гласање на 223 претставници од сегашните 285, а вкупниот број претставници во собранието бил 419;[22] 35 гласале против, а 161 биле воздржани или се откажале.[23] Уставот бил општо познат како Видовдански устав по годишнината од Битката на Косово, исто така и годишнината од атентатот на надвојводата Франц Фердинанд во 1914 година.[24]

На следните парламентарни избори, одржани во март 1923 година, ставот на Стјепан Радиќ и селанската партија против централната власт успеа да биде претворен во дополнителни гласови. Резултатите од изборите биле 70 места или 473.733 гласови,[25][26] што претставувало мнозинство од хрватските гласови во северниот и јужниот дел на Хрватска, како и хрватските гласови во Босна и Херцеговина.

Втора затворска казна уреди

Радиќ сè уште се држел до идејата за независна Хрватска и ја држел партијата надвор од собранието во знак на протест. Ова всушност му дало можност на премиерот Никола Пашиќ да ја консолидира моќта и да ја зајакне владата во која доминирале Србите. Радиќ тргнал на неодобрено патување во странство во 1923 година во кое ги посетил Обединетото Кралство, Франција, Австрија и Советскиот Сојуз. На 1 јули 1924 година, тој објавил дека неговата партија ќе се приклучи на Селанската интернационала сè додека била без југословенски претставници, а Комунистичката интернационала го осудила југословенскиот унитаризам.[27] Партискиот конгрес го одобрил стапувањето на неговата партија во Селанската интернационала на 24 август, а потоа, централистите и монархистите го обвиниле за комунизам и противдржавни активности.[27] На 23 декември, централната влада објавила дека Селанската партија е во спротивност со Законот за внатрешна безбедност од 1921 година во злогласната декларација Обзнана,[27] и тоа било потврдено од кралот Александар на 1 јануари 1924 година.[28] Стјепан Радиќ бил уапсен на 5 јануари, заедно со неколку истакнати членови на неговата партија.[28]

По парламентарните избори во февруари 1925 година, Селанската партија дури и со целиот своите водачи зад решетки, а само со Стјепан Радиќ на чело, партијата успеала да освои 67 пратенички места со вкупно 532.872 гласови.[27][29] И покрај тоа што пребројувањето на гласовите било повисоко од претходните избори, незадоволството од централната влада обезбедила партијата да добие помалку пратенички места. Со цел да ја зголеми својата преговарачка моќ, Селанската партија влегла во коалиција со Самостојната демократска партија, Словенечката народна партија и Југословенската муслиманска организација.

Враќање во Собранието уреди

Веднаш по парламентарните избори во март 1925 година, партијата го променила името на партијата во Хрватска селанска партија.[30] Со поддршка на коалициските партнери, ХСП склучила договор со најголемата конзервативна српска партија - Народната радикална партија, во која бил постигнат договор за поделба на власта, како и договор за ослободување на водачите на партијата од затвор. Партијата ја признала централната власт и владеењето на монархот, како и Видовданскиот устав пред целосното собрание на 27 март 1925 година.[30] Стјепан Радиќ бил поставен за министер за образование[30], додека други членови на ХСП добиле министерски места: Павле Радиќ, Никола Никиќ, Бенјамин Шуперина и Иван Крајач. Овој договор за поделба на власта бил прекинат по смртта на претседателот на Народната радикална партија, Никола Пашиќ, на 10 декември 1926 година.

Радиќ набрзо поднесол оставка од министерската функција во 1926 година и се вратил во опозиција, а во 1927 година влегол во коалиција со Светозар Прибиќевиќ, претседател на Независната демократска партија, водечка партија на Србите во Хрватска.[31] Селанско-демократската коалиција имала вистинска шанса да стави крај на долгогодишната задушена контрола на радикалите врз Собранието. Претходно тие долго време биле противници, но демократите се разочарале од белградската бирократија и ги вратиле добрите односи со Селанската партија со која биле сојузници во времето на Австроунгарија. Со овој аранжман, Стјепан Радиќ успеал да добие собраниско мнозинство во 1928 година. Сепак, тој не бил во можност да образува влада. На селанско-демократската коалиција и се спротивставил дел од хрватската елита, како Иво Андриќ, кој дури ги сметаше следбениците на Селанската партија како „...будали кои следат слепо куче...“ (слепото куче е Стјепан Радиќ). Кога стигнал до средината и доцните 50-ти, Радиќ бил речиси слеп.[32]

Обид за атентат во Собранието уреди

 
Обид за атентат во Белград.
 
Гробот на Стјепан Радиќ на гробиштата Мирогој.

Смртни закани и закани со насилно тепање биле упатени кон Стјепан Радиќ во парламентот, без никаква мешање од страна на претседателот на Собранието. Утрото на 20 јуни 1928 година, Радиќ бил предупреден за опасност од обид за атентат против него и бил молен тој ден да се чува подалеку од Собранието. Тој одговорил дека е како војник во војна, во рововите и како таков е негова должност да оди, но сепак вети дека нема да изговори ниту еден збор.[33]

Во Собранието, Пуниша Рачиќ, член на Народната радикална партија од Црна Гора, станал и одржа провокативен говор кој предизвика бурни реакции од опозицијата, но самиот Радиќ молчел. Конечно, Иван Пернар извикал како одговор: „Ти ограби бегови“ (осврнувајќи се на обвинувањата за корупција поврзани со него). Во претходниот говор Радиќ го обвинил Рачиќ дека крадел од цивилно население, а подоцна одбил да се извини кога Рачиќ го побарал тоа.[34] Пуниша Рачиќ се упатил кон говорничката подиум свртена кон Хрватите. Ја ставил раката во џебот, каде го држел пиштолот и се соочил со претседателот Нинко Периќ и му рекол: „Господине претседателе, барам од вас да го санкционирате Пернар. Ако не ме спречите, јас сам ќе го казнам!“ После таа закана почнале да викаат во собата. Но Рачиќ продолжи со заканите: „Кој ќе се обиде да застане меѓу мене и Пернар ќе биде убиен! Во тој момент Пуниша Рачиќ го извадил пиштолот Лугер. Министерот Вујичиќ, кој седел на клупата зад Рачиќ, го фати за рака за да го спречи. Во исто време на помош му пришол министерот Кујунџиќ, но Рачиќ, сепак, многу силен, се ослободил. Точно во 11 часот и 25 минути се испукани истрели - Пернар бил погоден 1 цм над срцето.[35] Кога Пернар паднал, Рачиќ нанишанил кон Стјепан Радиќ. Ѓуро Басаричек го забележал тоа и скокнал да му помогне. Рачиќ, сепак, се свртел и го застрелал, при што куршумот му влегол во половината и излегол околу плешката. Басаричек веднаш се онесвестил. Иван Гранѓа истрчал пред Стјепан Радиќ и Рачиќ го застрелал во рака. Штом паднал, Рачиќ вперил во Стјепан Радиќ и го застрелал во градите. Во тој момент Павле Радиќ скокнал кон Рачиќ кој не се збунил туку рекол: „Ха! Те барав!“ и го застрелал 1 цм под срцето. Се верувало дека Рачиќ ќе пука во Светозар Прибичевиќ, кој седел веднаш до Стјепан Радиќ, но Рачиќ наместо тоа ја напуштил просторијата низ просторијата на министрите. Целиот атентат завршил за помалку од една минута.[35] Тоа било еден од првите атентати во владина зграда во историјата. Радиќ бил оставен да умре и навистина имал толку сериозна стомачна рана (и тој бил дијабетичар) што починал неколку недели подоцна на 57-годишна возраст. Неговиот погреб го чиноначалствуваше архиепископот на Загреб, Антун Бауер. Имало масовен одѕив на неговиот погреб, а неговата смрт била сметана дека предизвикувала постојан раскол во хрватско-српските односи во кралска Југославија.[36]

Пуниша Рачиќ бил осуден за убиствата и осуден на 60 години затвор, казна која веднаш била намалена на 20 години. Рачиќ поголемиот дел од казната го поминал во домашен притвор во удобна вила, каде што присуствувале тројца слуги и можел слободно да влегува и излегува по своја волја. Попустливоста на неговата казна најверојатно дошла како резултат на неговата поврзаност со четниците. Бил ослободен од домашен притвор на 27 март 1941 година. Рачиќ бил застрелан од југословенските партизани на 16 октомври 1944 година за време на ослободувањето на Белград од Силите на Оската.[37]

По политичката криза предизвикана од пукањето, во јануари 1929 година, кралот Александар Караѓорѓевиќ го укинал уставот, го распуштил Собранието, ги забранил сите етнички, регионални и верски политички партии и прогласил кралска диктатура.[3]

Радиќ бил погребан на гробиштата Мирогој во Загреб.[38]

Наследство уреди

Насилната смрт на Радиќ го претворила во маченик и икона на политичката борба за селанството и работничката класа, како и икона на хрватските патриоти. Иконографијата на Стјепан Радиќ подоцна била користена не само од неговиот наследник Владко Мачек, туку и од други политички страни во Хрватска: десно или лево крило.

 
Споменик на Стјепан Радиќ, Загреб.

Усташите ја користеле смртта на Стјепан Радиќ како доказ за српската хегемонија и како изговор за нивниот однос кон Србите.[се бара извор] Сепак, голем број водечки фигури на Хрватската селанска партија кои станале политички противници на усташите биле затворени или убиени од режимот. Партизаните од друга страна го користеле ова како место за регрутирање на членовите на Хрватската селанска партија кои биле разочарани од Независната Држава Хрватска, а таа имала една бригада именувана по Антун и Стјепан Радиќ во 1943 година.

Сликата на Стјепан Радиќ била многу користена за време на движењето Хрватска пролет во раните 1970-ти. Постојат многу народни групи, клубови, основни и средни училишта кои го носат името на Стјепан Радиќ. Многу хрватски градови имаат улици и плоштади на негово име. Во 2008 година, вкупно 265 улици во Хрватска биле именувани по него, со што Радиќ станал третиот најчест епоним на улиците во земјата.[39] Чести се и статуите на Стјепан Радиќ. Неговиот портрет бил прикажан на аверсот на хрватската банкнота од 200 куни, издадена во 1993 и 2002 година.[40] Од 1995 година, Република Хрватска го доделува Орденот „Стјепан Радиќ“. Хрватското собрание во 2015 година го прогласила 20 јуни за Спомен ден на Стјепан Радиќ и јунските жртви.

Во 1997 година, една анкета во хрватскиот неделник Национал го прогласил Стјепан Радиќ како хрватската историска личност на која најмногу му се восхитуваат.

Антиклерикализам уреди

Стјепан Радиќ бил римокатолик, но во исто време и крајно антиклерикалец. На собирот во 1924 година во Крашиќ, родното место на покојниот кардинал Алојзие Степинац, тој изјавил: „Свештениците или епископите се учители на верата и како такви ние ги слушаме во црквата, па дури и надвор од црквата. Но, кога ќе ја помешаат религијата со политиката, со таква родителска политика на одмазда, крв, ароганција и ненаситност, тие не се учители, туку уништувачи на верата и црквата (...) Кога нашите владици пишуваат политичко писмо, и кога сакаат да бидат политички водачи на хрватскиот народ, тогаш моја и наша должност е да го дешифрираме и ако треба да го осудиме“. Во интервју за „Нова ревија“ во 1926 година тој изјавил дека „клерикализмот значи злоупотреба на најсветите чувства на религијата со цел да се уништи семејството, да се урнат луѓе за да се добие политичка моќ“.[41] Тој често ја повторувал изреката: Верувај во Бога, но не во свештеникот. Тој го поддржал формирањето на домородната хрватска католичка црква и нејзиното одвојување од Ватикан. Секуларното здружение „Глас на разумот - Движењето за секуларна Хрватска“ го користи неговиот портрет како свое лого.

Наводи уреди

  1. ↑ Kosnica, Ivan (2017). „Citizenship in Croatia-Slavonia during the First World War“. Journal on European History of Law. 8 (1): 58–65.
  2. ↑ Norman M. Naimark, Yugoslavia and its Historians: Understanding the Balkan Wars of the 1990s (Stanford: Stanford University Press, 2003), 105, 127
  3. ↑ 3,0 3,1 Goldstein, Ivo (13 јануари 2019). „Prošlo je 90 godina od državnog udara kojim su trebali biti izbrisani i Hrvati i Srbi i Slovenci“. Jutarnji list (хрватски). Посетено на 16 април 2024.
  4. ↑ Rychlik 2015, стр. 92.
  5. ↑ 5,0 5,1 Očak, Ivan (1992). „Stjepan Radić i Rusija“. Radovi Zavoda za hrvatsku povijest Filozofskoga fakulteta Sveučilišta u Zagrebu: Radovi Zavoda za hrvatsku povijest Filozofskoga fakulteta Sveučilišta u Zagrebu. 25 (1): 103–122.
  6. ↑ 6,0 6,1 Branka Boban, Mladi Stjepan Radić o Srbima u Hrvatskoj i odnosima Hrvata i Srba, Radovi Zavod za hrvatsku povijest, Vol 28, Zagreb, 1995.
  7. ↑ Racko 1990, стр. 244
  8. ↑ „Radić, Stjepan“. Хрватска енциклопедија (хрватски). Лексикографски завод „Мирослав Крлежа“. Посетено на 16 април 2024.
  9. ↑ Austria, Croatia, and Slovenia. Britannica Educational Publishing. 2013. стр. 168. ISBN 978-1-6153-0977-1.
  10. ↑ Dragnich 1983, стр. 10.
  11. ↑ Novoselac, Veronika; Smiljanić, Vlatko (2023). „»Do not rush like geese into fog!«. Critical analysis of the discourse of a political leader's speech on the example of Stjepan Radić's speech from 24/25 November 1918 in the National Council“. Nova Prisutnost. 21 (2): 337–351. doi:10.31192/np.21.2.6.
  12. ↑ 12,0 12,1 Zlatko Matijević, Narodno vijeće Slovenaca, Hrvata i Srba u Zagrebu, Hrvatski institut za povijest.
  13. ↑ Biondich 2000, стр. 164.
  14. ↑ Zlatko Matijević, Prilozi za političku biografiju dr. Ljudevita Kežmana: od "Memoranduma" za Mirovnu konferenciju u Parizu do odlaska u Sjedinjene Američke Države (1919.-1922.), Časopis za suvremenu povijest, God.
  15. ↑ Dragnich 1983, стр. 18.
  16. ↑ Janjatović 1997, стр. 102.
  17. ↑ 17,0 17,1 Vucinich, Wayne S. (2023) [1969]. Contemporary Yugoslavia: Twenty Years of Socialist Experiment. University of California Press. стр. 11. ISBN 978-0-5203-3111-2.
  18. ↑ Hondius, Frits W. (2019). The Yugoslav community of nations. Walter de Gruyter GmbH & Co KG. стр. 94–95. ISBN 978-3-1115-5891-2.
  19. ↑ Ference, Gregory Curtis (1994). Chronology of 20th-century Eastern European History. Gale Research, Incorporated. стр. 398. ISBN 9780810388796.
  20. ↑ Etudes Historiques, Volume 9. Académie des sciences de Bulgarie, Institut d'histoire. 1979. стр. 204.
  21. ↑ Dragnich 1983, стр. 21.
  22. ↑ Pavlowitch, Stevan K. (2014). A History of the Balkans 1804-1945. Routledge. стр. 260. ISBN 9781317900177.
  23. ↑ Evans, James (2008). Great Britain and the Creation of Yugoslavia: Negotiating Balkan Nationality and Identity. Bloomsbury Publishing. стр. 215. ISBN 978-0-8577-1307-0.
  24. ↑ Hall, Richard C. (2012). The Modern Balkans: A History. Reaktion Books. стр. 99. ISBN 978-1-7802-3006-1.
  25. ↑ Sachar, Howard M. (2014). The Assassination of Europe, 1918-1942: A Political History. University of Toronto Press. стр. 235. ISBN 978-1-4426-0921-1.
  26. ↑ Ramet, Sabrina P. (2006). The Three Yugoslavias: State-Building and Legitimation, 1918-2005. Indiana University Press. стр. 61. ISBN 978-0-2533-4656-8.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 Daskalov, Roumen; Mishkova, Diana, уред. (2013). Entangled Histories of the Balkans - Volume Two: Transfers of Political Ideologies and Institutions. BRILL. ISBN 978-9-0042-6191-4.
  28. ↑ 28,0 28,1 Biondich 2000, стр. 200.
  29. ↑ Torbar, Josip M., уред. (1988). Radicéva politička baština i budućnost Hrvatske: simpozij Hrvatske Seljačke Stranke povodom 60. obljetnice Radićeve pogibije. Središnji odbor Hrvatske Seljačke Stranke. стр. 20.
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 Nielsen, Christian Axboe (2014). Making Yugoslavs: Identity in King Aleksandar's Yugoslavia. University of Toronto Press. стр. 52. ISBN 9781442627505.
  31. ↑ Vuckovic, Gojko (2018). Ethnic Cleavages and Conflict: The Sources of National Cohesion and Disintegration - The Case of Yugoslavia. Routledge. ISBN 9780429818387.
  32. ↑ C. Michael McAdams. „CROATIA: MYTH AND REALITY“. CROATIA AND THE CROATIANS. Архивирано од изворникот на 2021-12-12. Посетено на 15 април 2024.
  33. ↑ Glenny, Misha (2000). The Balkans: Nationalism, War, and the Great Powers, 1804-1999. Viking. стр. 409. ISBN 9780670853380.
  34. ↑ Newman, John Paul (2017). „War Veterans, Fascism, and Para-Fascist Departures in the Kingdom of Yugoslavia, 1918–1941“. Fascism. 6: 63. doi:10.1163/22116257-00601003.
  35. ↑ 35,0 35,1 Kulundžić, Zvonimir (1967). Atentat na Stjepana Radića. Stavrnost. стр. 360–372.
  36. ↑ „YU Historija...::: Dobro dosli ... Prva Jugoslavija“. www.yuhistorija.com. Посетено на 15 април 2024.
  37. ↑ Večernje novosti & 20 June 2013.
  38. ↑ Croatia. Bradt Travel Guides. 2016. стр. 131. ISBN 9781784770082. Посетено на 15 април 2024.
  39. ↑ Letica, Slaven (15 април 2024). Bach, Nenad (уред.). „If Streets Could Talk. Kad bi ulice imale dar govora“. Croatian World Network. ISSN 1847-3911. Посетено на 31 December 2014.
  40. ↑ Croatian National Bank Архивирано на 6 мај 2009.. Features of Kuna Banknotes Архивирано на 6 мај 2009.: 200 kuna Архивирано на 4 јуни 2011. (оптек од 1993) и 200 kuna Архивирано на 4 јуни 2011. (оптек од 2002). – посетено на 16 април 2024.
  41. ↑ Nova revija, no. 1, p. 67-68

Книги уреди

Списанија уреди

Надворешни врски уреди

Пратенички места
Претходник
' 		Пратеник во Собранието на Хрватска за Лудбрег
1908–1918 		Наследник
Распуштено собрание
Партиски функции
Претходник
Воспоставена функција 		Претседател на Хрватската селанска партија
1904–1928 		Наследник
Владко Мачек
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Стјепан_Радиќ&oldid=5193439“