Чаја Стојка (23 мај 1933 - 28 јануари 2013) била австриска писателка, сликарка, активист и музичар со ромско потекло, која го преживеала Холокаустот.[1]

Австриската писателка и сликарка Чаја Стојка за време на презентација на книга во Каминеумот на австриската национална библиотека во Виена.

Биографија

уреди

Теа Стојка е родена во Краубат, Штаерска, во 1933 година, и била петто од шесте деца на Марија „Сиди“ Риго Стојка и таткото Карл Хорват.[2] Нејзините двајца браќа, Карл и Јохан, исто така биле писатели и музичари.

Семејството припаѓало на римокатоличката заедница Ловара Роми, потекнувале од кланот Багарешци од татковата страна и кланот Гилеци од страната на мајката.[2] Тие тргувале со коњи, а нивниот караван зимувал во Виена и летата ги минувале во Австрија,[3] каде што можеле да ги бараат своите корени наназад 200 години. Заедно со нејзината мајка и четирите браќа, таа го преживела холокаустот и затворот во Аушвиц, Равенсбрик и Берген-Белзен. Нејзиниот татко бил интерниран во концентрациониот логор Дахау, а потоа префрлен во замокот Хартхајм, каде што бил убиен. Нејзиниот најмлад брат, Оси, починал во концентрациониот логор Аушвиц-Биркенау во 1943 година.[2]

Чаја, заедно со нејзините сестри и мајка, била ослободена од Берген-Белсен во 1945 година, од страна на Британците и се вратиле во Виена. Таму на дванаесет години почнала на училиште од второ одделение.[2]

Таа родила две деца, син во 1949 година и ќерка во 1951 година. Нејзиниот син Јано, џез музичар, починал во 1979 година. Заработувала со продажба на ткаенини и теписи во продавницата, до 1984 година. Потоа почнала да пишува, да слика, да пее и да учествува на јавни часови.[2]

Од 1992 година таа станала австриски застапник за признавање на геноцидот врз Ромите и Синтите, притоа јавно ја осудувала дискриминацијата со која Ромите продолжуваат да се соочуваат низ цела Европа.[4]

Таа починала во Виена во 2013 година на 79 години.

Автобиографии

уреди

Чаја Стојка напишала три автобиографии. Првата, „Живеење во осаменост: Исповеди на една Ромка“ било објавено во 1988 година и е едно од првите популарни литературни дела кои на јавноста ѝ го покажале нацистичкиот прогон на ромското население во Австрија. Ова издание имало значителен одѕив во јавноста поради својата тема, како и поради тоа што е напишано од жена, со што ги прекршило ромските обичаи.[5] Таа продолжила да се осврнува на оваа тема во следните дела. Карин Бергер учествувала во објавувањето на сите три книги како уредник.[6]

 
Комеморативна плоча на плоштадот „Чаја Стојка“ во Виена, Австрија.

Двајцата браќа на Чаја, Карл и Монго Стојка, исто така објавиле автобиографии за искуствата на нивното семејство за време на прогонството на Ромите во Австрија за време на нацистичкото владеење.[6] Карл Стојка, четвртото дете во семејството, ја напишал „Околу светот дома“ во 1994 година. Монго Стојка, најстариот син во семејството, ја напишал Деца од хартија: среќа, уништување и новиот почеток на ромското семејство во Австрија“ во 2000 година. Овие автобиографии кои се преклопуваат се единствената можност да се споредат сеќавањата на преживеаните од Холокаустот и да се разгледаат „одвоени и колективни искуства од голем историски трауматски настан“,[2] бидејќи само околу 18% од австриските Роми го преживеале нацистичкиот прогон.[7]

Австриската авторка Карин Бергер, уредничка на неколку книги од Чаја Стојка, позната е и како филмски автор и има објавено два документарни филма за животот и делото на Чаја Стојка.[8][9]

Чаја Стојка се појавила и во документарниот филм (Не заборавајте не нас),во кој се следат неколку нееврејски личности кои го преживеале Холокаустот.[10]

Уметност

уреди

Стојка почнала да слика на 56 години. користејќи неконвенционални алатки за сликање како прсти и чепкалки за заби. Таа работела со „сè што е меѓу [нејзините] прсти“, вклучувајќи картон, тегли, разгледници и солено тесто.

Нејзината работа е вкоренета во германскиот експресионизам и народната уметност и прикажува логори на смртта, како и „идилични“ слики од семејниот живот во нивните насликани кочии пред Холокаустот. Ретроспективна изложба 2014 година „Бевме засрамени“ ја опишале нејзината работа во два циклуса. Првиот, насловен „Дури и Аушвиц се плаши од смртта“, ги прикажува нејзините сеќавања од концентрационите логори и првенствено се состои од цртежи со црно-бели мастила и релативно малку слики во масло. Вториот „Светлосен циклус“ вклучува живописни слики во масло на природата, пејзажи, ромски коли, танц и семејства.

Нејзините дела се изложени низ Европа, Јапонија и САД.

Таа, исто така, издала ЦД со песни од Ловарските Роми наречено Ме Диклем Суно („Сонував“).

Во текот на 2018 година бил отворен Меѓународниот фонд за Чаја Стојка, кој придонел за знаењето и меѓународното влијание на работата на Чаја Стојка (1933-2013). Изложби во Франција (Марсеј, Париз) „Чаја Стојка, уметник Ром од овој век“ со поддршка на Фондацијата Антоан де Галберт и Австрискиот културен форум го инспирирале создавањето на Фондот. Фондот обединува личности кои од суштинската средба на Чаја Стојка и Карин Бергер (автори на филмот) во 1986 година, придонеле за меѓународно признавање и промоција на нејзината работа. Посветеноста на Чаја Стојка како активист, уметник и портпарол довело до проучување и изложба на нејзините дела во Европа, Јапонија и САД. Ова е овозможено од голем број посветени куратори, експерти, научници и пријатели.

Награди

уреди
  • Награда Бруно Крејски за политичка книга за (1993)
  • Награда Јозеф Фелдер за граѓански заслуги и работа во општ интерес (2000)
  • Златен медал за заслуги доделен од Државата Виена (2001)

Дела

уреди
  • Живееме во тајност. Мемоари на ромски циган (1988)
  • Патници во овој свет (1992)
  • Мојот избор да пишувам - не можам да пишувам (2003)
  • Сонував (Аудио-ЦД)
  • Сонувам дека сум жива? Достапно од Берген-Белсен (2005)
  • Аушвиц е мојот капут (Збирка цртежи, слики и песни, 2008)
  • Дури и смртта се плаши од Аушвиц (2014)
  • Чаја Стојка. Ромски уметник во средиштето ( Maison Rouge, 2018)

Наводи

уреди
  1. derStandard.at. „Roma-Künstlerin Ceija Stojka gestorben - Literatur - derStandard.at › Kultur“. Derstandard.at. Посетено на 7.04.2021.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 French, L.. (2008). An Austrian Roma Family Remembers: Trauma and Gender in Autobiographies by Ceija, Karl, and Mongo Stojka. German Studies Review, 31(1), 68.
  3. „Holocaust Encyclopedia: Ceija Stojka“. United States Holocaust Memorial Museum. Посетено на 7.04.2021.. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  4. Ceija Stojka : une artiste rom dans le siècle = a Roma artist in the century. Maison rouge-Fondation Antoine de Galbert. Lyon. 2018. ISBN 9782849754962. OCLC 1028664782.CS1-одржување: друго (link)
  5. „Romani author and painter Ceija Stojka has passed away - Romea.cz“. www.romea.cz. Архивирано од изворникот на 2022-04-08. Посетено на 2016-03-05.
  6. 6,0 6,1 French, L.. (2008). An Austrian Roma Family Remembers: Trauma and Gender in Autobiographies by Ceija, Karl, and Mongo Stojka. German Studies Review, 31(1), 64–86.
  7. Freund, Florian, Gerhard Baumgartner, and Harald Greifeneder. Vermogensentzug, Restitution und Entschadigung der Roma und Sinti. Wien, Munchen: Oldenbourg Verlag, 2004 (p. 53)
  8. Navigator Film Karin Berger Ceija Stojka
  9. Navigator Film Karin Berger Ceija Stojka Unter den Brettern hellgruenes Gras
  10. „Roma Holocaust survivor and artist Ceija Stojka dies“. BBC News. 30 January 2013. Посетено на 30 January 2013.

Надворешни врски

уреди